خواص دارویی و گیاهی
Copy Right By 2016 – 1395
Tools
درباره
در تماس باشید
رنگهای پرچم ایران به چه معناست؟
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
پرچم جمهوری اسلامی ایران دارای سه رنگ (سبز، سفید، قرمز) است که در وسط آن کلمه مقدس “الله“نقش یافته و در اطراف، شعار مقدس “الله اکبر“ زینت بخش آن است.
رنگ سبز پرچم، نشانه آبادانی است، و منعکس کننده آرمانهای ملت بزرگ ایران است برای داشتن کشوری آباد و توسعه یافته. همچنین این رنگ نشانه دین مبین اسلام که دین 99% مردم ایران است، می باشد.
رنگ سفید پرچم، بیانگر صلح طلبی ملت بزرگ ایران است، ملت مسلمان ایران تحت تاثیر تعلیمات دین مبین اسلام، صلح و آرامش را برای تمام همنوعان خود می خواهد.
رنگ قرمز پرچم، نشانه صلابت و پایداری ملت مسلمان ایران در برابر تجاوزکاران و ستمکاران است، ملت مسلمان ایران همچنانکه در عمل نیز نشان داده است در دفاع از حقوق مرز وبوم و اعتقادات خویش تا پای جان می ایستد.
کلمه الله در میان پرچم و شعار الله اکبر نیز منعکس کننده هویت و آرمانهای ملت ایران است که در سایه این نامهای مقدس و دین مبین اسلام تجلی می یابد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 پرچم و نشان رسمی کشور نیز تغییر یافت. طبق اصل هجدهم قانون اساسی پرچم به ترتیب عمودی از سه رنگ مساوی سبز، سفید و سرخ (نه قرمز) تشکیل شده است که با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار الله اکبر است. در ترکیب پرچم ایران در نظام جمهوری اسلامی ، کلمه توحید یعنی عبارت لا اله الا اله آمده است. این عبارت در طرحی موزون به رنگ قرمز به شکل واژه الله طراحی شده است تحلیل هنری این نشان لاله سرخی است که از خون شهیدان انقلاب سر برآورده و چهار قسمت آن شبیه هلال و جزء قائم میانی آن یادآور شمشیر است که خود نشانی از قدرت و ایستادگی ملت مسلمان ایران محسوب می شود.
شعار الله اکبر به نشانۀ بیست و دوم بهمن « یازدهمین ماه هجری شمسی » یازده بار در رنگ سبز و یازده بار در رنگ سرخ یعنی جمعاً بیست و دو بار با خط بنایی ( یعنی همان خطی که الله اکبر را بر مناره های مساجد نقش می کند) به صورت حاشیه در مرز رنگ سرخ و سبز با رنگ سفید تکرار می شود.
«اللّه اکبر» ها هیچ مرزی با رنگ سفید ندارند. به طوری که حرفِ «الف (ا)» اللّه اکبرهای فوقانی به رنگ سبز و اللّه اکبرهای تحتانی، به رنگ قرمز نوشته می شود؛ به طوری که یک سانتی متر از «الف (ا)» ها، به قسمت سفید پرچم نفوذ می کند و نشانی از کوبندگی این شعار است؛ و نمایانگر اینست که الله اکبر همچون سلاحی در دستان مردم عمل کرده است. لا به لای حروف الله اکبرهای فوقانی، به رنگ سبز، و الله اکبرهای تحتانی، به رنگ قرمز پر می شود.
جنس و بافت پارچۀ پرچم باید از نخ پنبه ای خالص سفید و مرسریزه شده یا مخلوط پنبه پلی استر و ویسکوز پلی استر تهیه شود؛ از ابریشم و پشم نیز می توان استفاده کرد، ولی پارچه نباید از ویسکوز خالص باشد. بافت پارچه مورد استفاده از پرچم ساده و از نوع تاری و پودی است. پرچم جمهوری اسلامی ایران دارای دوازده اندازه است با نسبت طول به عرض 7 به 4 است که با توجه به محلی که نصب می شود در اندازه های مختلف تهیه می شود.
رنگ میله پرچم نقره ای و سر چوبی که بر روی میله نصب می شود ساده است.تمام پرچم ها یک لا هستند به جز پرچم های رومیزی و پرچم هایی که روی وسائل نقلیه نصب می شود که می توانند دو لا تهیه شوند. تمامی پرچم ها باید یک تکه باشند، به استثنای پرچم هایی که طولی بیش از ۱٫۴ متر دارند؛ که در این صورت نیز درز نباید روی نشان رسمی و نوشته قرار گیرد.
پرچم همیشه باید تمیز و رنگ و اندازۀ آن حفظ شود و فاقد عیوبی باشد که به چشم آیند. چنانچه رنگ پرچم بر اثر مرور زمان یا دلایل دیگر تغییر یابد یا در آن در رفتگی نخ یا سوراخ یا آثار لکه روغن و زردی وبریدگی و سوختگی و یا ضایعات دیگر مشاهده شود باید فوراً آن را تعویض و پرچم جدید جایگزین آن کرد.
پرچم جمهوری اسلامی ایران همه روزه قبل از شروع کار اداری باید در ساختمان های دولتی برافراشته و قبل از غروب آفتاب پایین آورده شود. برافراشتن و پایین آوردن پرچم باید با احترام صورت گیرد.
مأموران دیپلماتیک و کنسولی جمهوری اسلامی ایران در خارج مکلف هستند نسبت به برافراشتن و پایین آوردن پرچم در محل ماموریت و محل اقامت رئیس مأموریت اقدام کنند. محل اقامت سفیر یا سرکنسول از قاعدۀ پایین آوردن پرچم معاف است.
میلهٔ پرچم، به رنگ اکلیل نقره و قطر آن دو تا چهار سانتی متر و درازای آن، سه برابر عرض پرچم می باشد. در بالای میله و بلافاصله بعد از پرچم، یک قبّه (گوی) قرار داده می شود که نسبت قطرِ گوی به قطرِ میله، برابر سه به دو می باشد. طناب مورد استفاده برای پرچم، باید از جنس نایلون و حداقل قطر یک سانتی متر باشد. میلۀ پرچم هایی که در حیاط نصب می شود از لوله های ثابت فلزی تهیه و ارتفاع میله برحسب وسعت حیاط تعیین می شود و رنگ آن باید اکلیل نقره ای باشد.
نصب پرچم روی دیوار، نرده، و تابلوهای راهنما و تزیین نمای بیرونی یا درونی ساختمان با پرچم یا اضافه کردن خطوط یا شکل های اضافی روی پرچم ممنوع استاستفاده از پرچم به صورت غیر استاندارد یا نصب آن روی میله یا پایه های کوتاه ممنوع است. باید دقت شود که پرچم به هنگام نصب به طور صحیح و در جهت درست آن افراشته شود. از نصب پرچم به صورت وارونه یا در محل نامناسب خودداری شود.
از پرچم جمهوری اسلامی ایران صرفاً در موارد ذیل می توان استفاده کرد:
_ محل های دولتی و وابسته به دولت.
_ مجموعه ها و میدان های ورزشی {صرفاً در مسابقات رسمی}.
_ نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران در خارج و محل اقامت روسای مأموریت ها.
_ تزیین خیابان های محل عبور روسای کشورهای خارجی در مسافرت های رسمی.
_ محل های برگزاری کنفرانس ها در صورتی که جنبۀ بین المللی یا دولتی داشته باشد.
_ در تشییع جنازۀ رسمی، تابوت را با پرچم جمهوری اسلامی ایران می پوشاند.
_ در اعیاد رسمی، ملی، و مذهبی می توان پرچم جمهوری اسلامی ایران را به تعداد بیشتر در محل های مناسب نصب کرد.
_ فهرست اعیاد رسمی ملی و مذهبی در آیین تشریفات جمهوری سلامی ایران دیده می شود.
_ هنگام مسافرت رئیس جمهوری اسلامی ایران به خارج از کشور، پرچم جمهوری اسلامی ایران در طول توقف در کشور میزبان در محل اقامت ایشان برافراشته می شود. در این خصوص باید عرف کشور محل توقف مورد عنایت قرار گیرد.
1- هنگام عزاداری عمومی، پرچم جمهوری اسلامی ایران به تعداد روزهائی که دولت جمهوری اسلامی ایران رسماً اعلام می کند به صورت نیمه افراشته در خواهد آمد.
2- هنگام اعلام عزای ملی در هر کشور خارجی، نمایندگی های دیپلماتیک و کنسولی جمهوری اسلامی ایران درآن کشور طبق عرف محل و به تعداد روزهای اعلام شده پرچم را به صورت نیمه افراشته در خواهند آورد.
3- در صورت فوت رئیس مأمور دیپلماتیک یا کنسول جمهوری اسلامی ایران در کشور محل توقف، پرچم جمهوری اسلامی ایران، مدت یک روز به صورت نیمه افراشته در خواهد آمد.
4-برای نیمه افراشته کردن، ابتدا پرچم را به طور کامل باید برافراشت و سپس به اندازۀ یک چهارم ارتفاع میله پایین آورد.
_ در داخل کشور، صرفاً اتومبیل حامل رئیس جمهوری اسلامی ایران می تواند مستقلاً از پرچم استفاده کند. اتومبیل های مقامات دیگر در صورت همراهی میهمانان خارجی می توانند از پرچم جمهوری اسلامی ایران استفاده کنند.
_ پرچم اتومبیل باید روی گلگیر سمت راست راننده نصب شود.
_ هنگام همراهی سفیر خارجی بمنظور تقدیم استوار نامه به رئیس جمهور، پرچم جمهوری اسلامی ایران روی اتومبیل حامل وی و در سمت راست نصب می شود. پس از تقدیم استوار نامه، پرچم کشور سفیر در سمت راست و پرچم جمهوری اسلامی ایران در سمت چپ نصب می شود.
_ روسا، نمایندگی های دیپلماتیک، و کنسولی جمهوری اسلامی ایران در کشور محل توقف در موارد خاصی می توانند روی اتومبیل خود پرچم جمهوری اسلامی ایران را نصب کنند.
_ در مواردی که اتومبیل رئیس نمایندگی، حامل یک مقام رسمی جمهوری اسلامی ایران در سطح وزیر باشد.
_در مواقع شرکت در ضیافت جشن ملی کشور پذیرنده و مأموریت های دیپلماتیک و کنسولی یا سازمان های بین المللی کشور محل توقف.معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
_ در جشن 22 بهمن یا 12 فروردین، سالگرد پیروزی انقلاب و روز جمهوری اسلامی ایران.
_هنگام عزیمت جهت تقدیم استوار نامه به رئیس کشور محل توقف، طبق عرف محل.
_ به هنگام ملاقات های رسمی با مقامات عالیه کشور پذیرنده.
_ به هنگام ملاقات با روسای ماموریت های سیاسی و کنسولی مقیم کشور پذیرنده.
_ در صورت مسافرت رسمی رئیس جمهوری اسلامی ایران به خارج، پرچم جمهوری اسلامی ایران صرفاً در اتومبیل حامل ایشان مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
– رؤسای ماموریت ها موظف اند یک عدد پرچم کوچک رومیزی در سمت راست میزکار خود « هنگامی که پشت میز نشسته اند » یا یک عدد پرچم بزرگ ایستاده با میله ای به بلندی تا سه برابر عرض پرچم در پشت سر و در سمت راست خود قرار دهند.
– در صورتی که رئیس کشور پذیرنده به مناسبتی به محل مأموریت جمهوری اسلامی ایران بیاید پرچم دولت او نیز برفراز ساختمان برافراشته می شود.
– در صورتی که به مناسبتی قرار باشد پرچم چند کشور در ساختمان محل مأموریت برافراشته شود، همیشه تقدم با پرچم دولت فرستنده است. اگر قرار باشد سه پرچم در محل ماموریت نصب شود پرچم وسط دارای تقدم دوم و پرچم سمت چپ دارای تقدم سوم است. در خارج از محل نمایندگی، تقدم همواره از آن دولت پذیرنده است.
– تنها روسای ماموریت های دیپلماتیک و کنسولی مجاز به نصب پرچم بر ساختمان محل اقامت، دفتر کار، و اتومبیل خود هستند. بقیۀ اعضا حق استفاده از پرچم را ندارند مگر اینکه در غیاب سفیر مسئولیت نمایندگی را به عهده داشته باشند.
طراح اصلی پرچم جمهوری اسلامی ایران، دکتر حمید ندیمی است
در مورد یاد شده کینه به دل داشتن کار درستی نیست و گناه محسوب میشود. باید سعی شود هرطوری شده مشکل حل شود و نسبت به رفتارها و تهمت‌ها عفو را پیشه خویش قرار داد. زیرا عفو و گذشت خصلت انسان‌های شایسته ا…
حوادث ناگوار و حتی جنایت های دهشتناک این چند وقت اخیر مانند سیل، زلزله، قتل و کشتار مسلمانان و جنگ و خونریزی در نقاط مختلف جهان و اتفاقات اخیری که در یک سال گذشته رخ داده است، موجب شده که هر از گاهی د…
اگر با انگیزه دینی کسی را نفرین کند، هیچ محذور و اشکالی ندارد، مثلاً به خاطر این که کسی به پیشوایان دین ظلم کرده است و یا کسی که حقیقتی را عمداً و بدون عذر شرعی انکار کرده و یا بر علیه عقاید مذهبی و د…
سلمان فارسی، دهقان زاده ای ایرانی بود که در شهر مدینه، پیامبر اکرم(ص) را دید و به او ایمان آورد و حضرت نیز او را خرید و آزاد کرد. سلمان در دوران زندگی پیامبر(ص) از یاران بزرگ و مورد علاقه ایشان بود تا…
یکی از راه هایی که می توان با خود ارضایی و شهوت جنسی مبارزه کرد و بر آن فائق و پیروز شد، راه تقوا و پرهیزکاری است. در روایتی که از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده است، روزه وسیله کنترل شهوات شمرده …
ما مکلفیم عقلاً و شرعاً به این که اصلح را بشناسیم؛ اصلح از لحاظ علم، از لحاظ تقوا، از لحاظ مدیریت و آن مواردی که در پستی که می خواهد عهده دار شود دخالت دارد. صرف این که آن فرد در فقه اعلم باشد، کفایت …
دوستی با جن های مسلمان و استفاده از آنها
آیا می توان با جن های مسلمان دوست شد و آنها را بعنوان استاد برای درمان بیماریها استفاده کرد؟
در عقیده اسلامی جن موجودی است مختار، مکلف، مخلوق از آتش،…
نام پیامبران در قرآن
نام چند پیامبر در قرآن آمده است؟
پیامبرانی که نام مبارکشان در قرآن مجید ذکر شده عبارتند از:
1 آدم(ع)
2 ابراهیم(ع)
3 ادریس(ع)
4 اسحاق(ع)
5 الیاس(ع…
آیا عاشق شدن گناه است؟
آیا عاشق شدن گناه است (منظور عشق زمینی) ؟
عشق انسانی سه قسم است چون یا حقیقی است یا مجازی؛ و عشق مجازی (زمینی) یا نفسانی است یا حیوانی.
عشق حقیقی همان محبت به خداون…
صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید
پرچم ایران پرچمی سه‌رنگ است که دارای سه نوار هم‌اندازهٔ افقی سبز و سفید و سرخ میباشد. نشان جمهوری اسلامی ایران به رنگ سرخ در میانهٔ نوار سفید قرار دارد. همچنین ۲۲ «الله اکبر» به رنگ سفید و به نشانهٔ پیروزی انقلاب در روز ۲۲ بهمن در حاشیهٔ پایین رنگ سبز و حاشیهٔ بالای رنگ سرخ جای گرفته‌اند. نشان جمهوری اسلامی بیانگر واژهٔ «الله» و شعار اسلامی «لا اله الا الله» است. رنگ سبز به معنی دین اسلام، سرسبزی و طبیعت ایران، سفید به معنی صلح و دوستی و قرمز معنی خون شهیدانی است که از وطن دفاع کرده‌اند.
درفش حکومتگران ایران در طول دوره‌های گوناگون دستخوش تغییرات بسیاری گشته‌است. درفش هخامنشیان، درفش شهباز نام داشته‌است که شهبازی با بال‌های گشوده و قرص خورشیدی پشت سر آن بوده‌است.[۱][۲]
فرترکه‌های پارسه درفش کاویانی را برای خود برمی‌گزینند. به باور برخی کسان، در زمان اشکانیان پرچمی با نماد خورشید به‌کار می‌رفته‌است؛ ولی تاریخ‌شناس سوئدی استیگ ویکاندِر دلیل‌هایی می‌آورد که درفش کاویانی در دوران اشکانیان نیز پرچم ملی ایران بوده‌است.[۳]
همچنین، درفش کاویانی درفش ساسانیان نیز بوده‌است. فردوسی در شاهنامهٔ این درفش را روایت کرده‌است و سکه‌های یافته‌شده در ایران نیز آن را به تصویر کشیده‌اند. طبق روایات، درفش کاویانی چهارگوش منتظم بوده و قابی فلزی داشته و بر روی پایه‌ای حمل می‌شده‌است.
همچنین هجده مُهر مربوط به دورهٔ ساسانی که در اطراف دریاچه خوارزم پیدا شده و سنگ‌نوشته‌های ساسانی و پاره‌ای اشاره‌های منابع رومی آگاهی‌هایی در این زمینه به ما می‌دهند. در سده‌های آغازین پس از اسلام، رنگ سیاه رنگ خلیفه‌های عباسی و پیروان و طرفداران آنها بوده و رنگهای سبز و سفید نیز رنگهای مورد علاقه در پرچمهای مخالفان عباسیان، مانند علویان، فاطمیان مصر و شورشیان ایرانی بوده‌اند.[۴] از حدود سدهٔ نهم هجری (پانزدهم میلادی) نشان شیر و خورشید نشان محبوبی در پرچمهای ایران بوده‌است. این نشان در دوره‌های مختلف و نزد سلسله‌های شاهیِ مختلف به صورت‌های متفاوتی تعبیر شده‌است. در ابتدا تنها نمادی اختربینانه بود، نه نشانهٔ پادشاهی؛ ولی بعدها تعبیری اسلامی-شیعی یافت. تعبیرهای ملت‌گرایانه و سلطنتی بعدها در دوران‌های قاجار و پهلوی بدان داده شدند. در زمان فتحعلی شاه قاجار شمشیری به دست شیر داده شد و استفاده از این نشان تا انقلاب ۱۳۵۷ ادامه یافت. با توجه به حذف شیر و خورشید از پرچم سه‌رنگ ایران در پی انقلاب اسلامی، کهن‌ترین عنصر پرچم کنونی ایران سه رنگ سبز و سفید و سرخ است که پیشینهٔ به‌کارگیری آنها به دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد.
ویژگی‌های کلی پرچم رسمی ایران در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده‌اند و ویژگی‌های جزئی آن از سوی سازمان ملی استاندارد ایران تعیین می‌گردند. همچنین، بخشنامه‌های حکومتی شیوهٔ احترام به پرچم را معین می‌سازند.
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
در کاوش‌های باستان‌شناختی گورستانی در شهداد استان کرمان در سال ۱۳۵۰، درفشی مفرغی یافته شد که به «درفش شهداد» معروف شده‌است و نشان دیرینگی کاربرد درفش در ایران میباشد.[۵] همچنین، در اوستا، یسنه، هات ۱۰، بند ۱۴ از درفشی به شکل گاو (گاودرفش) یاد شده‌است.[الف][۶]
پرچم دوران هخامنشی به احتمال زیاد یک باز (پرنده) با بال‌های گشوده با قرص خورشیدی در پشت سر آن بوده‌است.[۸] درفش شهباز که بعنوان پرچم هخامنشیان شناخته میشود صنایع دستی اصیل ایرانی نبوده و دراصل برگرفته از هوروس و دیگر صنایع‌دستی مصری میباشد. کوروش هخامنشی خود به‌شخص این پرچم را ندیده‌است، زیرا در زمان کمبوجیه دوم و داریوش بزرگ، مصر به تصرف هخامنشیان درآمد و یکی از هوروس‌های مصر بعنوان غنیمت به ایران آورده شد و نماد شهباز از آن الگوبرداری شد. در زمان اشکانیان پرچمی استفاده می‌شد که به خورشید مزین بوده‌است. اشکانیان این خورشید را از نماد سلوکیانی الگوبرداری کردند که خود به پادشاهی امپراتوری مقدونیه باستان که نمادش خورشید ورجینا بود وفادار بودند. نماد مقدونی در زمان سلوکیان نیز استفاده می‌شده‌است و اشکانیان با شکست سلوکیان، پرچم خود را از پرچم سلوکیان و خورشید ورجینا الگوبرداری کردند.
همچنین لشکرهای هزارتایی ارتش اشکانی نیز دارای پرچمی ابریشمی با نشان اژدها بودند که نماد خاندان (Coat of arms) بوده و پرچم کشور محسوب نمی‌شده‌است. گرچه تاریخ‌شناس سوئدی استیگ ویکاندِر اثبات کرده‌است که درفش کاویانی در دوران اشکانیان نیز پرچم ملی ایران بوده‌است.[۹]
پرچم ساسانیان درفش کاویانی نام داشته است. نقش درفش کاویانی بر روی سکه‌های فرترکه‌های ایران در پارسه نشان از حقیقی بودن این درفش به عنوان پرچم ایران داشته و تمامی شک و شبهه‌ها را برطرف کرده‌است. سکه‌های بسیاری مربوط ۳۰۰ پیش از میلاد مسیح در ایران یافت شده‌است که مربوط به دوران درگیری فرترکه‌ها با سلوکیان است.
اشاره به درفش کاویانی در اساطیر ایران، به قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم آژی‌دهاک (ضحاک) برمی‌گردد. در آن هنگام، کاوه برای آن که مردم را علیه ضحاک بشوراند، پیش‌بند چرمی خود را بر سر چوبی کرد و آن را بالا گرفت تا مردم گرد او جمع شوند. سپس کاخ فرمانروای خونخوار را در هم کوبید و فریدون را بر تخت شاهی نشانید. فریدون نیز پس از آنکه فرمان داد تا پاره چرم پیش‌بند کاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش آراستند و در و گوهر به آن افزودند، آن را درفش شاهی خواند و بدین سان درفش کاویانی پدید آمد. بعدها نیز هر پادشاهی بدان گوهری به آن می‌افزود بگونه‌ای که در شب نیز درفش کاویان می‌درخشید. درفش کاویان نشان جمشید و نشان فریدون نیز نامیده می‌شد.[۱۰][۱۱]
بیشتر دانش ما در زمینهٔ توصیف درفش کاویانی، به منابع اسلامی و عربی‌زبان برمی‌گردد. محمد بن جریر طبری در کتاب خود به نام تاریخ الامم و الملوک می‌نویسد: درفش کاویان از پوست پلنگ درست شده، به درازای دوازده اَرَش که اگر هر اَرَش را که فاصله بین نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است، تقریباً ۶۰ سانتیمتر به حساب آوریم، ابعاد درفش تقریباً پنج متر عرض و هفت متر طول میشود. ابوالحسن مسعودی نیز به همین موضوع اشاره می‌کند. ابن خلدون گزارش می‌کند که درفش کاویانی دارای ستاره‌ای بود و چنین اعتقادی وجود داشت که تا زمانی که کسی این درفش را حمل می‌کند شکست ناپذیر است.[۱۲] کاوه فرخ بیان می‌کند که بالاترین نشان دورهٔ ساسانی درفش کاویانی میباشد و تصویری بازسازی شده‌ای از درفش کاویان بر اساس شاهنامه ارائه میدهد.[۱۳]
به هنگام حمله عرب‌ها به ایران، در جنگ قادسیه درفش کاویانی به دست آنان افتاد و چون آن را نزد عمر بن خطاب، خلیفه مسلمانان، بردند، وی از بسیاری گوهرها، درها و جواهراتی که به درفش آویخته شده بود، دچار شگفتی شد و به نوشته تاریخ بلعمی عمر خلیفه مسلمین دستور داد تا گوهرهای آن را بردارند و آن را بسوزانند.[۱۴]
درکتیبه‌های سنگی دوران ساسانی نقش چهار پرچم را میتوان یافت که همهٔ آنان نمادهای سلطنتی و اشراف‌زادگی هستند. یکی در بیستون مربوط به شاپور دوم است که پرچم ترسیم شده گشوده نمی‌باشد و دیده نمی‌شود. سه پرچم دیگر نیز در نقش رستم حک شده‌است. یکی متعلق به هرمز دوم منقش به چلیپای (صلیب) افقی که دارای سه دنباله آویزان است که بنظر میرسد برگرفته از صلیبهای مسیحیان باشد. در نقش مربوط به بهرام دوم بر بالای سر نیزه بهرام حلقه‌ای دیده میشود که دو پارچه از آن آویزان است که دارای خطوطی عرضی می‌باشند و منگوله‌هایی نیز به آنها متصل می‌باشند. در نقش شاپور دوم در نقش رستم، پرچم دارای یک چلیپا و منگوله‌هایی آویزان سه گوی راه راه مشابه گوی موجود درتاج پادشاهان ساسانی می‌باشند.[۱۵] بنا به گفته کاوه فرخ منبع عمده ما از نشان‌های اشراف دورهٔ ساسانی و درفش‌های دورهٔ ساسانی هجده مهر مربوط به دورهٔ ساسانی است که در اطراف دریاچه آرال پیدا شده‌است و همچنین کتیبه‌های ساسانی و پاره‌ای اشارات منابع رومی اطلاعاتی در این زمینه به ما می‌دهند.[۱۶]
پرچم امویان بر طبق گفتهٔ طبری سفید بوده‌است هرچند تاریخ بلعمی این پرچم را سبز رنگ توصیف کرده‌است که کمتر مورد تأیید قرار گرفته‌است. طبری نقل می‌کند که ابومسلم خراسانی دو پرچم می‌افراشت یکی سیاه رنگ و دیگری پرچمی سفید که یک آیهٔ قرآن بر روی آن نوشته شده بود. نشان عباسیان نیز سیاه رنگ بود که عبارت «محمد رسول‌الله» بر روی آن نوشته شده بود. مخالفین عباسیان نیز به نشانهٔ اعتراض از رنگهای دیگر استفاده می‌کردند. به‌طور مثال فاطمیون مصر از پرچمی به رنگ سبز و علویان و بسیاری از شورشیان ایرانی از پرچمهای سفید رنگ استفاده می‌کردند.[۱۷] تصاویر پرچم بر روی اشیاء باستانی بدست آمده از کشورهای اسلامی (و خصوصاً بر روی مینیاتورها) یافت میشود. از جمله قدیمی‌ترین آنها بشقاب براق ایرانی متعلق به قرن دهم میلادی است.[۱۸][۱۹] در زمان مأمون خلیفه عباسی رنگ سبز رنگ شیعه بوده‌است.[۲۰] هنگامی که علی بن موسی الرضا به ولایت عهدی رسید بر خلاف سنت عباسیان رنگ سبز را به عنوان رنگ خود برگزید و در نتیجه به پیروی از سنتهای ایران پیش از اسلام متهم شد. گفته میشود او پس از این اعتراضات رنگ سیاه عباسیان را پذیرفت.[۲۱]
پرچم عباسیان (حدود ۲۰۰ سال)
پرچم امویان (به‌مدت ۹۱ سال)
طبق تصویری در کتاب تاریخ رشید الدین پرچم غزنویان معمولاً قرمز و غزنویان اغلب از طرح شطرنجی به عنوان نشان استفاده می‌کردند. هر چند بعضی نوشته‌های موجود مربوط به آن زمان چنین می‌نمایاند که آنان پرچمی مزین به همای طلایی یا شیر طلایی حمل می‌کردند. قزوینی در قرن ششم هجری چنین نقل می‌کند در آن زمان پادشاهان شیعی پرچمهایی به رنگهای سبز و سفید و سایر پادشاهان کماکان به رسم عباسیان پرچمی سیاه رنگ داشتند.[۲۲]
به نوشته بیهقی سران قبایل سلجوقی علامتها یا بیرقهای مخصوص داشته‌اند. دربارهٔ نقش این پرچمها سندی موجود نیست. پس از آن که سلسله سلجوقی در خراسان پدید آمد و خلافت عباسی عملاً تابع طغرل بیگ شد، سلجوقیان از آداب عباسی- غزنوی -سامانی تقلید کردند و مظاهر حکومتیشان رنگ اسلامی گرفت. باوجود این، برخی سنتهای قبیله‌ای را حفظ کردند، از جمله این که طغرل به عنوان مهر از نقش چماق استفاده می‌کرده‌است. لیکن از زمان الب ارسلان، مهرها شکل اسلامی یافت.[۲۳]
سلجوقیان از زمان طغرل پرچم سیاه را همراه با سایر نشان‌های قدرت از خلفای عباسی گرفتند. ازرقی در قصیده‌ای در رسای طغانشاه، پرچم سپاه او را قرمز خوانده‌است. با این حال رنگ پرچم رسمی سلجوقیان معلوم نیست و به احتمال زیاد، همان رنگ رسمی عباسیان و غزنویان، یعنی سیاه بوده‌است.[۲۴] از اشعار شاعران آن دوره، چون انوری و ظهیر فاریابی، برمی آید که پرچمها نقشهایی از قبیل ماه، اژدها، شیر، پلنگ و هما داشته‌اند، اما معلوم نیست که این نقش‌ها بر روی پرچمها ترسیم گردیده یا بر بالای چوب پرچم نصب شده بوده‌اند و احتمالاً به هر دو صورت وجود داشته‌است. «امیرِ علَم» (بیرق‌دار) در تشکیلات سلجوقیان مقام مهمی داشته‌است.[۲۵]
پرچم خوارزمشاهیان در نگاره‌ای ایرانی که بخارا را در محاصره مغولها نشان میدهد، به رنگ زرد نشان داده شده‌است، ولی چون این نقاشی در عصر خوارزمشاهیان ترسیم نشده‌است، نمی‌توان آن را (قاطعانه) مطابق با واقع دانست. اما بنابر پاره‌ای شواهد میتوان سیاه بودن پرچم را نیز در این دوره محتمل دانست.[۲۶]
مغولان نیز همانند ترکان مدت زیادی بر ایران حکمرانی کردند و از این میان، سه حکومت امپراتوری مغول، ایلخانان مغول و تیموریان مغول با سه پرچم گوناگون بر آسمان ایران برافراشتند. پس از سقوط مغولان، ایران دچار درگیریهای بسیاری شد و پرچمهای بسیاری جابجا شدند و تا زمان روی کار آمدن صفویان، گروه‌های محلی قدرت را به‌صورت مقطعی برعهده می‌گرفتند و ازدست می‌دادند که به آن دورهٔ ملوک الطوایفی گفته میشود.
حجم عظیم شواهد تاریخی و متون ادبی و باستان‌شناسی که احمد کسروی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی گردآوری و بررسی کرده‌اند، نشان میدهد که خورشید در صورت فلکیِ اسد در منطقةالبروج از قرن هفتم هجری نقشی نمادین و رایج شد. تحقیقات مینوی، نفیسی و کسروی نشان میدهد که این نشان از ستاره بینی وارد فرهنگ عام، نشان‌ها و نقوش هنری شده‌است و از آنجا به تدریج و در حدود قرن نهم هجری معادل قرن پانزده میلادی به نقوش پرچمها وارد میشود. بگفته شاپور شهبازی در ایرانیکا «این نماد تلفیقی از سنن کهن ایران و عرب و ترک و مغول بود.»[۲۷]
قدیمی‌ترین پرچم شیر و خورشید دار شناخته شده به سال ۸۲۶ هجری قمری (حدود ۱۴۲۳ میلادی) همزمان با دورهٔ تیموریان بر می‌گردد. این پرچم در مینیاتوری از شاهنامه شمس الدین کاشانی (یک منظومه از جهانگشایی مغولان) به تصویر کشیده شده‌است. این مینیاتور که حمله مغولان به حصار شهر نیشابور را نشان میدهد. سربازان (مغول؟) را نشان میدهد که پرچمی مزین به نشان شیر و خورشید در کنار پرچمی دیگر مزین به هلال ماه حمل می‌کنند.[۲۸]
فؤاد کوپریلی در نوشتاری که در مورد پرچم قبایل ترک دارد، در مورد پرچمهای دورهٔ ایلخانان و تیموریان می‌نویسد: «در نقاشیهای برخی از نسخه‌های فارسی راجع به تاریخ مغول، پرچمی با زمینه آبی و تصویر گرگ و سایر نقوش مشاهده میشود که اثبات مطابقت آنها با واقعیات تاریخی نیاز به تحقیق دارد. به نوشته حافظ ابرو، امیراحمد خلج پرچم سرخ داشته‌است. در سپاه از پرچمهایی به رنگهای زرد و قرمز نیز استفاده می‌شده و روی آنها تصاویر گوناگونی از قبیل اژدها، شیر، قره قوش (نوعی عقاب) و شیر و خورشید منقوش بوده‌است. احتمال زیاد می‌رود که تمغاهای خصوصی نیز روی پرچمها به کار می‌رفته‌است. در این دوره، به مقامات بلندپایه پرچم و طبل و علَم نظامی (به مغولی: توغ و کورْگه) داده می‌شده‌است. ایلخانیان از سویی تحت تأثیر آداب و رسوم کهن مغول ـ ترک و از سوی دیگر تحت تأثیر غزنویان و سلجوقیان بودند و به ویژه در مظاهر حقوقی و علامات حکومتی از تمدن سلجوقیان متأثر بودند. بر نوک پرچمها، هلال («ماهچهٔ عَلَم») فلزی نصب می‌شد.» راهبی اسپانیایی که در قرن هشتم در کتابش تصویری از پرچم ایران با زمینه زرد و تمگای (تمغا) چهارگوش قرمز در وسط ارائه می‌کند که به احتمال زیاد به دورهٔ ایلخانیان تعلق دارد. در نسخه‌ای از شاهنامه نوشته شده در قرن نهم (زمان مغولها) نگاره‌ای بچشم میخورد که پرچمی را با تصویر شیر و خورشید در وسط نمایش میدهد. این پرچم به احتمال زیاد متعلق به ایلخانیان است، زیرا این نقش، نقشی رایج روی سکه‌های ایلخانان بوده‌است.[۲۹]
فؤاد کوپریلی همچنین می‌گوید: .mw-parser-output .templatequote{overflow:hidden;margin:1em 0;padding:0 40px}.mw-parser-output .templatequote .templatequotecite{line-height:1.5em;text-align:right;padding-right:1.6em;margin-top:0}
«تصویر شیر و خورشید در سکه‌های برخی از فرمانروایان این سلسله [آق قویونلوها] و بعضی سلسله‌های دیگر ترک فقط نقشی نجومی است نه مظهر حکومت. با وجود این، میتوان حدس زد که به منزلهٔ نقش نیز در بعضی پرچمها به کار رفته باشد.»
با توجه به این پرچم و نمونه‌های مشابه آن در قرن نهم هجری قمری (پانزده میلادی)، بسیاری از مراجع معتبر مانند دانشنامه بریتانیکا و دانشنامه ایرانیکا زمان اولین مدارک موجود از استفاده شیر و خورشید در پرچمهای ایران را این دوران می‌دانند.[۳۰][۳۱]
در میان شاهان سلسله صفویان که حدود ۲۳۰ سال بر ایران حاکم بودند، شاه اسماعیل اول بر روی پرچم خود نقش شیر و خورشید نداشت.[۳۳] پرچمهای شاه اسماعیل یکم صفوی توسط محمدقاسم قاسمی گنابادی شاعر روزگار صفوی بدین گونه توصیف شده‌است:[۳۴][۳۵]
و در جای دیگر این گونه توصیف شده‌است:[۳۶]
بدین ترتیب شاه اسماعیل یکم پرچمهایی سبزرنگ داشته‌است که سردرفش (طوق یا توغ یا سرعَلَم)[ب] آن به شکل ماه بوده‌است؛ ولی باید توجه داشت که پس از شکست او در نبرد چالدران، پرچمهایی سیاه‌رنگ که واژهٔ «القصاص» روی آن‌های نقش بسته بود معمول گردید.[۳۷] شاه تهماسب صفوی دستور داد تا تصویر گوسفند (نماد برج حمل) را بر روی پرچمها و هم بر سکه‌ها ترسیم کنند چون تهماسب زاده ماه فروردین (برج حمل) بود.[۳۸] هر چند صفویان از علم‌ها و پرچمهای متفاوتی استفاده می‌نمودند، چنین می‌نماید که تا زمان شاه عباس کبیر پرچم شیر و خورشید پرچم اصلی صفوی میشود. در این زمان اروپاییانی که از ایران بازدید کرده‌اند پرچمهای ایران را سه گوش، مزین به نقش‌های شیر و خورشید، ذوالفقار یا آیات قرآنی توصیف کرده‌اند. در این زمان این نشان تفسیری شیعی پیدا می‌کند. آنگونه که پیدا است نزد صفویان شیر موجود در شیر و خورشید، مظهر امام علی و خورشید، مظهر فر دین یا عظمت خداوندی بود که همان تغییر شکل یافته فر ایزدی است میباشد.[۳۹] به گفتهٔ افسانه نجم‌آبادی، استاد دانشگاه هاروارد، شیر و خورشید مظهر دوپایه ایران آن زمان بود. مذهب و حکومت.[۴۰]
در موزهٔ ملی هلند (به هلندی: Rijksmuseum) کتابی ۱۴۰صفحه‌ای دربارهٔ پرچمهایی از اروپا، شمال آفریقا، شرق نزدیک و دور[پ] نگهداری میشود. پرچم ایران در این کتاب زمینه‌ای زردرنگ دارد که در میان آن دایره‌ای با لبهٔ آبی‌رنگ هست. در این دایره شیری نشسته با خورشیدی بر پشت آن بر زمینی سرخ‌رنگ نقش بسته‌است. برش پارچهٔ پرچم چهارگوش نیست و شکل سمت مقابل میلهٔ پرچم طاق‌مانند است. تاریخ این اثر ۱۶۶۹–۱۶۷۰ م (همزمان با پادشاهی شاه سلیمان صفوی) میباشد.[۴۱] همچنین در شاهنامهٔ رشیدا که در دورهٔ صفویان تهیه شده‌است، نقاشی‌ای از نبرد گیو و گُروی زره دیده میشود که پرچمی سه‌گوش و شیروخورشیدنشان با زمینه‌ای بنفش کشیده شده‌است و می‌تواند نمایانگر پرچم دوران صفوی باشد.[۴۲] از سوی دیگر، جان فرایر (به انگلیسی: John Fryer) که در سال ۱۶۷۷ از ایران بازدید می‌کند، پرچم ایران را شمشیری خونین با دو زبانه در زمینه‌ای سفید توصیف می‌کند.[ت][۴۳][۴۴]
محمدعلی جمال‌زاده در یادداشتی از دو پردهٔ ابریشمین «موزهٔ بحری کرونبورگ» در کشور دانمارک یاد می‌کند که پرچمهای سرزمین‌های گوناگون بر روی آنها بافته شده‌اند و احتمالاً متعلق به سدهٔ شانزدهم میلادی می‌باشند.[ث] در میان این پرچمها پنج پرچم مربوط به ایران اند که او برپایهٔ مشاهداتش از موزهٔ بحری کرونبورگ (که چهل سال پیش از چاپ یادداشتش بوده‌است) آنها را توصیف نموده و طرحی از هر کدام ارائه داده‌است. به گفتهٔ جمال‌زاده این‌ها شامل بیرق شاهزاده، بیرق شاه، پرچمی که صرفاً نام ایران در کنار آن آمده و بیرق تجاری بوده‌اند و عنوان پرچم پنجم در یادداشت او نیامده است.[۴۵] پرچمهای چهارم و پنجم شیروخورشیدنشان اند ولی نمونه‌هایی مشابه پرچمهای نخست تا سوم در منابع ایرانی دیده نمی‌شوند. همچنین در جدول پرچمهای دریایی «پیتِر شِنک» (Pieter Schenk) متعلق به سال ۱۷۱۱ م که جزء کلکسیون موزهٔ ملی هلند است، دو پرچم مربوط به ایران دیده میشوند. یکی از این دو پرچم همان پرچم شاه در پردهٔ ابریشمین موزهٔ دریانوردی دانمارک است و دیگری پرچمی زردرنگ منقش به سه هلال سفید است؛ به گونه‌ای که دو هلال بالای هلال سوم جای گرفته‌اند.[۴۶] علیرضا شاپور شهبازی از میان این پرچمها، آن‌هایی که به شیر و خورشید منقش نیستند را مشکوک خوانده‌است و برای یکی از آنها خاستگاهی هندی احتمال داده‌است.[۴۷]
این گونه می‌نماید که نادر شاه افشار از رنگ سبز که نمایانگر صفویان (و شیعیان) بوده‌است استفاده نکرده‌است.[۴۸] جوناس هنوی جهانگرد انگلیسی که مدتی در اردوی نادر شاه بوده‌است پرچمهای شاهنشاهی و نیز پرچمهای هنگ‌های او را این گونه توصیف می‌کند: «دو پرچم شاهنشاهی در سمت راست مربعی که پیشتر ذکر شد قرار داده شدند: یکی از آنها نوارهای سرخ، آبی، و سفید، و دیگری سرخ، آبی، سفید، و زرد بود، بی هیچ گونه تزیینی: اگر چه برای حرکت دادن پرچمهای قدیمی به ۱۲ مرد نیاز بود، شاه چوب آنها را درازتر کرد، و آنها را سنگین‌تر از آنچه بودند ساخت؛ وی همچنین رنگهای ابریشمین تازه‌ای بر آنها نهاد، یکی راه‌راه سرخ و زرد و دیگری زرد با لبه‌ای سرخ: اندازهٔ آنها آن چنان عظیم شد، که از به غنیمت گرفته شدنشان به دست دشمنان پیشگیری میکرد، مگر آن که شکست کاملی حاصل می‌شد. رنگهای هنگ‌ها پارچهٔ نازک ابریشمینی بود که شیبی به یک نوک داشتند، برخی سرخ بودند، برخی سفید و برخی راه‌راه: …»[ج][۴۹] بدین ترتیب آشکار است که پرچمهای نادر شاه منقش به شیر و خورشید نبوده‌اند اما می‌دانیم که مُهر نادر با نشان شیر و خورشید و عبارت «المُلکُ لله» (پادشاهی از آنِ خداست) بوده‌است.[۵۰] اگر چه بر پایهٔ نوشتهٔ هنوی میتوان دریافت که پرچمهای هنگ‌های ارتش نادر شاه سه‌گوش بوده‌اند ولی دربارهٔ سه‌گوش یا چهارگوش بودن پرچمهای شاهنشاهی آن زمان نمی‌توان به نتیجه‌ای رسید.
همچنین در ماه مهٔ ۱۷۳۷ مأمور بریتانیا در گمبرون (بندر عباس) گزارش می‌کند که امیر نیروی دریایی نادر شاه پرچمی با زمینهٔ سفید که روی آن شمشیر ایرانی سرخ‌رنگی نقش بسته‌است را بر کشتی به اهتزاز درآورده است. به‌کارگیری ترکیب «شمشیر ایرانی» برای ذوالفقار نشان میدهد که تا چه اندازه این نشان در ایدئولوژی حکومت‌گری ایرانی جذب شده‌است.[۵۱]
دو پرچم دیگر نیز از دورهٔ نادر شاه توصیف شده‌اند که دارای منابع معتبری نمی‌باشند. نخست پرچم شاهنشاهی نادر شاه با رنگهای قرمز و زرد و نشان شیر و خورشید که در رمان تاریخی «نادر شاه» (چاپ ۱۹۰۸ در لندن) نوشتهٔ سر هنری مورتیمر دیورند (دوراند) توصیف شده‌است.[۵۲] باید توجه داشت که این کتاب صرفاً رمانی تاریخی است[۵۳] که سالها پس از مرگ نادر نوشته شده‌است. رنگهای آن با آنچه هنوی توصیف کرده سازگار است ولی بودن نقش شیر و خورشید بر آن می‌تواند برخاسته از تخیل ادبی دیورند باشد و نمی‌توان آن را منبعی معتبر برای پرچم دورهٔ نادر شاه به‌شمار آورد. پرچم دیگر، پرچم سفیدرنگ سه‌گوشی است با لبه‌هایی به رنگهای سبز و سرخ که در مینیاتور پشت جلد کتاب «نزهت‌الارواح» آمده‌است و نبرد نادر شاه با محمد شاه گورکانی را به تصویر کشیده‌است.[۵۴] این مینیاتور در دورهٔ ناصرالدین شاه کشیده شده و متعلق به سالها پس از مرگ نادر میباشد.
پرچم شاه اسماعیل یکم صفوی
پرچم شاه تهماسب یکم صفوی
پرچم شیروخورشیدنشان صفویان
یکی از پرچمهای ایران در دورهٔ صفویان که در دورهٔ افشار به عنوان پرچم نیروی دریایی به کار گرفته شد.
یکی از دو پرچم سری نخست پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
دیگر پرچم سری نخست پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
یکی از دو پرچم سری دوم پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
دیگر پرچم سری دوم پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
افزوده شدن شمشیر به نقش شیر و خورشید به دوران قاجار بازمی‌گردد ولی با اطمینان نمی‌توان گفت که این تغییر در دورهٔ آقامحمد شاه روی داده‌است یا دورهٔ فتحعلی شاه. از پرچم پادشاهی آقامحمد شاه قاجار اطلاعی در دست نیست. فقط در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» نوشتهٔ غلامحسین افضل‌الملک ضمن توضیح راجع به پرچمی به نام «بیرق قاپوق» که در محل اعدام مجرمان در اهتزاز بوده‌است، قدمت این پرچم به دورهٔ آقامحمد شاه نسبت داده شده‌است.[۵۵] این پرچم، سرخ‌رنگ و سه‌گوش بوده و بر پایهٔ تصویر آن، در دست شیر شمشیری قرار داشته‌است. اگر تصویر این پرچم به‌درستی کشیده شده باشد و این گونه در نظر بگیریم که طرح شیر و خورشید آن را از زمان آقامحمد شاه تا زمان نوشتن این کتاب (در اواخر عصر ناصرالدین شاه) تغییر نداده باشند، باید افزوده شدن شمشیر به نشان شیر و خورشید را به دوران پایه‌گذار دولت قاجار نسبت داد.
برخی پرچمی چهارگوش با زمینهٔ سرخ و دایره‌ای سفید رنگ در مرکز آن که درون این دایره شیر و خورشیدی شمشیردار نقش بسته‌است را به دورهٔ آقامحمد شاه نسبت می‌دهند. خاستگاه این طرح، نقاشی‌ای از آقامحمد شاه قاجار است که چنین پرچمی در کنار او دیده میشود. این نقاشی در جلد کتاب «شاهان فراموش‌شده: حماسه‌نامهٔ دودمان قاجار» (به فرانسوی: Les Rois oubliés: L’épopée de la dynastie Kadjare) نوشتهٔ سلطان‌علی میرزا قاجار (نوهٔ محمدعلی شاه قاجار) چاپ ۱۹۹۲ م چاپ شده‌است. از آن جا که این نقاشی در عکسی از گردهمایی خاندان قاجار در سال ۲۰۰۳ م دیده میشود، احتمال دارد که این نقاشی متعلق به یکی از اعضای خاندان قاجار بوده باشد.[۵۶] از نقاش و تاریخ آفرینش این اثر اطلاع دقیقی نیست و محتمل است سالها پس از مرگ آقامحمد شاه کشیده شده باشد و نمی‌توان به استناد چنین نقاشی‌ای پرچم دورهٔ آقامحمد شاه را توصیف کرد.
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
در سفرنامهٔ سرهنگ گاسپار دروویل افسری فرانسوی که در سال‌های ۱۲۲۷ و ۱۲۲۸ ه.ق به ارتش ایران خدمت می‌کرده‌است، دربارهٔ پرچمهای آن زمان ایران این گونه آمده‌است: «درفش‌های بزرگ و کوچک ایرانیان دارای نقش دولتی است که شیر خفته‌ای است در برابر خورشیدی در حال طلوع و با این عبارت «سلطان بن سلطان فتحعلی شاه قاجار» یعنی سلطان پسر سلطان، فتحعلی شاهی که از طایفهٔ قاجار است. مانند بیرقهای ما مزین از نوارهای تافتهٔ سفید و ریشه‌های زرین است. بیرقهای بزرگ سرخ است و بالای آنها دستی است از نقره که دست علی باشد. بیرقهای کوچک کبود است و در بالای آن نیزهٔ زرینی است که به تیزی نیزه‌های سواران اروپایی است.» در این کتاب تصویر دو بیرق بزرگ و کوچک زمان فتحعلی شاه هم هست. آن که در طرف راست و بزرگ‌تر است زمینهٔ آن سرخ تیره دارد و شیر و خورشید آن زرد چاپ شده‌است و آن که درطرف چپ و بزرگ‌تر است زمینهٔ آن آبی تیره است و شیر و خورشید زرد دارد.[۵۷]
همچنین در کتاب «مسافرت به ایران» نوشتهٔ الکسیس سولتیکف شاهزادهٔ روس که حاصل سفر او به ایران در دورهٔ محمد شاه قاجار میباشد، تصویری سیاه و سفید از هیئت دیپلماتیک ایران به ریاست میرزا ابوالحسن خان شیرازی نقاشی شده‌است که پیشاپیش این هیئت پرچمی منقش به شیر و خورشید شمشیردار دیده میشود.[۵۸] باید توجه کرد که این تصویر رنگی نیست (بنابراین رنگ پرچم مشخص نمی‌باشد) و اگر چه مربوط به رخدادی در دورهٔ فتحعلی شاه است، در زمان محمد شاه قاجار نقاشی شده‌است.
در نقاشی نبرد سلطان‌آباد که جزء مجموعهٔ موزهٔ ارمیتاژ است، پیاده‌نظام ایران پرچمی سرخ‌رنگ را حمل می‌کنند که در میان آن لوزی سفیدرنگی قرار دارد و در آن شیر و خورشیدی شمشیردار دیده میشود. این پرچم شباهت بسیار به «بیرق فوج پیاده» در کتاب کراسهٔ المعی دارد. بدین ترتیب آشکارا دیده میشود که افزوده شدن شمشیر به نقش شیر و خورشید در این زمان معمول بوده‌است و نسبت‌دهی زمان افزوده شدن شمشیر به دورهٔ محمد شاه (نوه و جانشین فتحعلی شاه) نادرست است.
این گونه می‌نماید که تغییر شکل پرچمهای ایرانیان از سه‌گوش به چهارگوش (مربع یا مستطیل) در دورهٔ فتحعلی شاه قاجار رخ داده‌است.[۵۹]
دو پرچم از دورهٔ فتحعلی شاه که در کتاب «سفر در ایران» (Voyage en Perse) سرهنگ گاسپار دروویل (افسر فرانسوی در خدمت قشون قاجار) آمده‌است.[۶۰]
پرچم ایران در نقاشی‌ای سیاه و سفید اثر شاهزاده الکسیس سولتیکف از ابوالحسن شیرازی سفیر فتحعلی شاه در حال رهسپاری به روسیه (این اثر سپس‌تر در زمان محمد شاه کشیده شده‌است.)
این نقاشی که زمانی قصر عباس میرزا ولی‌عهد فتحعلی شاه در تبریز را تزیین می‌نموده‌است، صحنهٔ پیروزی ایرانیان بر روس‌ها را در نبرد سلطان‌آباد در ۱۳ فوریهٔ ۱۸۱۳ و در خلال جنگ‌های ایران و روس ترسیم می‌کند. پیاده‌نظام ایران در این نبرد درفشی با نشان شیر و خورشید حمل می‌نماید و شیر در این تصویر شمشیری در دست دارد.
لویی دوبو می‌گوید که محمد شاه قاجار (جانشین فتحعلی شاه) دو پرچم داشته‌است: «یکی با نقش شمشیر علی، که دوزبانه است» و دیگری «با نقش یک شیر خوابیده و خورشیدی که از پشت آن طلوع می‌کند». پرچم دوم پرچم اصلی کشور است.[۶۲] گویا از اواخر دوران فتحعلی شاه به تدریج دو پرچم شیر و خورشید و ذوالفقار علی با هم تلفیق میشوند و شیر که مظهر علی بوده‌است شمشیر دریافت می‌کند.[۶۳]
در سفرنامهٔ اوژِن فلاندَن در توصیف ارتش ایران در اصفهان می‌نویسد: «پرچمدار کسی را گویند که با خود پرچم می‌برد، این پرچم سرخ‌رنگ و به رویش نشان ایران که شیر و خورشید است قرار گرفته، دستهٔ پرچم به یک دست که علی را منقوش کرده منتهی است. هر دسته چند وکیل یا آجودان دارد.»[۶۴]
به نوشتهٔ یحیی ذکاء در تابلوی نبرد غوریان اثر «احمد نقاش» که در سال ۱۲۶۰ ه.ق در زمان محمد شاه کشیده شده‌است، پرچمهایی سه‌گوش با زمینهٔ سفید و شیر و خورشید در میان آن و لبه‌ای سبزرنگ دیده میشود.[۶۵]
در زمان محمد شاه قاجار، ۳ تن از فرزندان حسین‌علی میرزا فرمانفرما (عموی شورشی محمد شاه) به نامهای رضاقلی میرزا، نجف‌قلی میرزا و تیمور میرزا از ایران خارج شدند و در ۱۲۵۲ ه.ق به بریتانیا سفر کردند. در این سفر دریایی هنگامی که از مالت به جبل‌الطارق میرفتند بر کشتی انگلیسی حامل آنها پرچم ایران به اهتزاز درآمد.[۶۶] به نوشتهٔ رضاقلی میرزا «عَلَم ذوالفقار» بر دکل کشتی به اهتزاز درآمد[۶۷] و به‌احتمال می‌باید همان پرچم ذوالفقار خونین بر زمینهٔ سفید باشد که در دوران صفوی و افشار نیز به کار می‌رفته‌است. این نکته اهمیت دارد که برای مخالفان شاه وقت ایران نیز از پرچمی که ایران را نمایندگی کند استفاده شده‌است.
بررسی رخدادهای دیپلماتیک و بین‌المللی همچون افراشتن پرچم در سفارتخانه‌های ایران، سفرهای خارجی شاهان قاجار و نمایشگاه‌های بین‌المللی میتوانند به روشن‌تر شدن طرح پرچم ایران در آن روزگار کمک کنند.
در زمان صدارت امیرکبیر در دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار، پرچم شیر و خورشید ایران بر فراز سفارت ایران در لندن برافراشته شد.[۶۸] با این حال، متأسفانه از جزئیات طرح و رنگ چنین پرچمی اطلاعی در دست نیست. پس از برکناری امیرکبیر، هنگامی که بر سر افراشتن پرچم در سفارت ایران در عثمانی میان دو کشور اختلاف دیپلماتیک بروز می‌کند، میرزا آقاخان نوری (صدراعظم ایران در اوایل دورهٔ ناصری و پس از امیرکبیر) در مکاتبه با مصلحت‌گذار (کاردار) وقت ایران در عثمانی مطلبی می‌نویسد که نمایانگر نبود طرح استانداردی از پرچم وقت ایران است. نوری می‌نویسد: «بیدق دولت علیه ایران که در اسلامبول افراشته شد لا اله الی الله، محمد رسول‌الله، علی اسدالله در آن مسطور است. اگر اولیای دولت بهیه روسیه [و انگلیس] ایراد نمایند که این کلمات باعث بلوای عام خواهد شد، آن مخدوم اظهار نماید که اولیای دولت علیه ایران این کلمات [را] موقوف خواهند داشت. بیدق دولت علیه همان شیر و خورشید و بیرق دولت عثمانی همان ماه و ستاره خواهد بود دیگر و اما عذری و محل ایرادی از برای ایشان باقی نخواهد بود…»[۶۹]
در هنگام نخستین سفر ناصرالدین شاه به بریتانیا، انگلیسی‌ها دقیقاً نمی‌دانستند چه پرچمهایی را به عنوان پرچم رسمی و پرچم شاهنشاهی ایران برافرازند و این امر خود موضوع مکاتبات مفصل میان رئیس تشریفات پادشاهی دربار بریتانیا و سفارت آن کشور در تهران شد.[۷۰]
در مجموعهٔ پادشاهی بریتانیا (Royal Collection Trust) نقاشی رژهٔ ارتش بریتانیا در برابر ملکه ویکتوریا و ناصرالدین شاه قاجار در ۱۸۷۳ م (۱۲۹۰ ه.ق) اثر «نیکولاس شوالیه» دیده میشود. در کنار پرچم پادشاهی بریتانیا، پرچمی شیروخورشیدنشان به همراه تاج بر بالای خورشید و با زمینه‌ای سرخ‌رنگ دیده میشود. از آن جا که این پرچم در کنار پرچم پادشاهی بریتانیا در اهتزاز است، این گونه می‌نماید که این پرچم به عنوان پرچم شاهنشاهی ایران به کار رفته‌است. در همین نقاشی، پرچمهای شیروخورشیدنشان دیگری با زمینهٔ سفید دیده میشوند که در کنار پرچم نیروی دریایی بریتانیا (White Ensign) در اهتزاز اند.
همچنین، در موزهٔ ارمیتاژ روسیه نقاشی‌ای از بازدید ناصرالدین شاه از این کشور در سال ۱۸۷۳ م (۱۲۹۰ ه.ق) هست که شاه را سوار بر اسب در کنار الکساندر دوم امپراتور وقت روسیه می‌نمایاند. پرچم ایران در این نقاشی دارای شیر و خورشید بر زمینه‌ای سفیدرنگ است و گرداگرد زمینهٔ سفید آن نوار باریک سبزرنگی دیده میشود. مشابه این طرح، در نقاشی‌هایی که از غرفهٔ ایران در نمایشگاه‌های جهانی سدهٔ نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم دیده میشوند، یعنی پرچم ایران شیر و خورشیدی در زمینهٔ سفید است و سه یا چهار طرف این زمینهٔ سفید نوار باریکی به رنگ سبز دیده میشود. یحیی ذکاء به اشتباه این پرچم لبه‌سبز را تنها متعلق به سال‌های ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۴ ه.ق (دوره‌ای که سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا صورت گرفته‌اند) دانسته‌است؛ در حالی که بر پایهٔ نقاشی موزهٔ ارمیتاژ از چنین پرچمی در سفر ۱۲۹۰ ه.ق ناصرالدین شاه هم استفاده شده‌است.[۷۱]
پرچمهای روسیه و ایران در نقاشی سان دیدن الکساندر دوم روسیه و ناصرالدین شاه در نخستین سفر شاه به اروپا در ۱۸۷۳ م – اثر میخای زیچی
پرچمهای بریتانیا و ایران در نقاشی بازدید ناصرالدین شاه از پارک بزرگ ویندزور بریتانیا در نخستین سفر او به اروپا در ۱۸۷۳ م – اثر نیکولاس شوالیه
استقبال امپراتور نیکولای دوم از مظفرالدین شاه در سنت‌پترزبورگ در سومین سفر شاه به اروپا در ۱۹۰۵ م – عکاس: کارل بولا
نقاشی‌ای از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۸۷۸ م در پاریس
نقاشی‌ای دیگر از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۸۷۸ م در پاریس
نقاشی‌ای از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۹۰۰ م در پاریس
نقاشی‌ای دیگر از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۹۰۰ م در پاریس
افزون بر چند پرچم مشکوک بدون شیر و خورشید منسوب به ایران که از جدول‌های سدهٔ هجدهم میلادی گرفته شده‌اند و پیشتر دربارهٔ آنها توضیح داده شد، چند طرح گوناگون از پرچم شیروخورشیدنشان در کتاب‌ها و جدول‌های پرچم سده‌های نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم دیده میشود.
۱. پرچم شیروخورشیدنشان زمینه‌سفید: در کتاب «دریا: داستان هیجان‌انگیز ماجراجویی، مخاطره و قهرمانی‌گری» نوشتهٔ «فردریک ویمپِر» چاپ ۱۸۹۰ م در جدول پرچمهای دریایی کشورها، پرچم دریایی ایران بدین شکل آمده‌است.[۷۲] این پرچم همانند پرچمهایی است که در نقاشی بازدید ناصرالدین شاه از پارک بزرگ ویندزور بریتانیا در نخستین سفر او به اروپا در ۱۸۷۳ م (اثر نیکولاس شوالیه) در کنار پرچمهای نیروی دریایی بریتانیا دیده میشوند.
۲. پرچم شیروخورشیدنشان در زمینهٔ سفید و دارای باریکهٔ پیرامونی سبز: در «جدول پرچمهای کشورهای جهان جانسون» چاپ ۱۸۶۸ م که در کتابخانهٔ کنگره با شمارهٔ بازفراوری LC-DIG-pga-03872 نگهداری میشود تصویر یکی از سه پرچم ایران بدین گونه آمده‌است. دو پرچم دیگر همان پرچمهای مشکوک منسوب به دورهٔ صفوی می‌باشند که فاقد شیر و خورشید اند.[۷۳] در جدول دیگری که متعلق به زمانی میان ۱۸۷۷ تا ۱۸۹۰ م است و در همان کتابخانه با شمارهٔ بازفراوری LC-DIG-pga-07890 نگهداری میشود نیز تصویر پرچم ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۴]
۳. پرچم شیروخورشیدنشان در زمینهٔ سفید و دارای لبه‌های سبز و سرخ: در کتاب «پرچمهای ملت‌های دریایی» چاپ ۱۸۹۹ م از سوی «دپارتمان نیروی دریایی ایالات متحده» تصویر پرچم دریایی ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۵] این پرچم شبیه پرچم کاخ شهرستانک در نقاشی مسعود غفاری میباشد.
۴. پرچمی با شیر و خورشید در میان دو شاخه‌برگ در زمینهٔ سفید و چهار لچکی سرخ در چهار گوشه: در کتاب «پرچمها: شرح تاریخ و طرز استفادهٔ آنها» نوشتهٔ «اندرو مک‌جورج» چاپ ۱۸۸۱ م تصویر پرچم ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۶]
پرچم دریایی ایران در کتاب «دریا: داستان هیجان‌انگیز ماجراجویی، مخاطره و قهرمانی‌گری» نوشتهٔ «فردریک ویمپِر» چاپ ۱۸۹۰ م
پرچم ایران در جدول پرچمهای کشورهای جهان (تاریخ چاپ میان سال‌های ۱۸۷۷ تا ۱۸۹۰ م میباشد)
پرچم ایران در جدول پرچمهای کشورهای جهان جانسون چاپ ۱۸۶۸ م
پرچم دریایی ایران در کتاب «پرچمهای ملت‌های دریایی» چاپ ۱۸۹۹ م
پرچم ایران در کتاب «پرچمها: شرح تاریخ و طرز استفادهٔ آنها» نوشتهٔ «اندرو مک‌جورج» چاپ ۱۸۸۱ م
آیین‌نامه‌های نظامی دورهٔ قاجار نیز از دیگر منابع پژوهش دربارهٔ پرچم آن روزگار اند. در «آئین‌نامه نظامی قواعد مشق و حرکات پیاده‌نظام دولت علیّه ایران» چاپ رمضان ۱۲۶۸ ه.ق (اوایل صدارت میرزا آقا خان نوری) تصویرهایی از بیرق‌دار پیاده‌نظام دیده میشوند که در آنها بیرق‌دار پرچمی شیروخورشیدنشان در دست دارد. این تصویرها سیاه و سفید اند و نمی‌توان بر پایهٔ آنها رنگهای پرچم را توصیف کرد. در این تصویرها پرچمی مربع‌شکل دیده میشود که دارای نقش شیر و خورشید است و در چهار ضلع آن نوار باریکی متمایز از زمینهٔ پرچم مشاهده میشود. سرپرچم نیز به شکل دست به تصویر کشیده شده‌است.[۷۷] از آن جا که پرچم یادشده در این آیین‌نامه با بیرق فوج پیاده در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» تفاوت دارد، به نظر میرسد پرچم این آیین‌نامه مربوط به یگان خاصی از پیاده‌نظام نباشد و معرف پرچم دولتی باشد.
با بررسی منابع دورهٔ قاجار به این نتیجه می‌رسیم که دست کم تا اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه طرح استانداردی از پرچم ایران تدوین نشده بود. وضعیت شیر در نقش شیر و خورشید می‌توانست ایستاده یا نشسته باشد، شمشیربه دست باشد یا بی‌شمشیر، دارای عبارت‌های دینی باشد یا نباشد؛ همچنین رنگهای پرچم حالت ثابتی نداشتند. حتی همان گونه که پیشتر آمد، میرزا آقاخان نوری در زمان صدارتش در مکاتبه با کاردار ایران در عثمانی عنصر اصلی پرچم ایران را شیر و خورشید دانسته و اظهار داشته که عبارت‌های عربی را میتوان از پرچم حذف کرد. از سوی دیگر، مکاتبات مفصل میان رئیس تشریفات پادشاهی دربار بریتانیا و سفارت آن کشور در تهران دربارهٔ پرچم ایران پیش از نخستین سفر اروپایی ناصرالدین شاه نیز شاهدی دیگر بر این امر است.
به نوشتهٔ عبدالله مستوفی، در آغاز رنگ زمیهٔ پرچم ایران معین نبود. شیر و خورشید بر پرده‌ای سفیدرنگ نگاشته می‌شد و لبه‌ای سبز یا سرخ یا ترکیبی از این دو رنگ به گرد پردهٔ سفید قرار می‌گرفت. تقسیم این سه رنگ به سه قسمت که از سبز شروع و به سرخ ختم شود و شیر و خورشید در وسط رسم گردد از کارهای میرزا حسین خان مشیرالدوله بود.[۷۸] مشیرالدوله میان سال‌های ۱۲۸۷ و ۱۲۹۷ ه.ق از دولتمردان طرف توجه ناصرالدین شاه و میان سال‌های ۱۲۸۸ و ۱۲۹۰ ه.ق صدراعظم ایران بود. با این حال باید توجه داشت که حتی سالها پس از مشیرالدوله هم از پرچمهایی با زمینهٔ سفید و لبهٔ سبز استفاده شده است، همچون پرچمهایی که در تصویرهای سفرهای خارجی مظفرالدین شاه دیده میشوند.
نمونه‌هایی از پرچم سه‌رنگ بر فراز کاخ‌های سلطنتی در نقاشی‌هایی از این کاخ‌ها دیده میشود. تابلوی آبرنگ محمود خان ملک‌الشعرا از چشم‌انداز پشت‌بام‌های کاخ‌های سلطنتی داخل ارگ و کوه البرز به سال ۱۲۸۲ ه.ق دارای پرچم سه‌رنگ است به گونه‌ای که شیر و خورشید در نوار سفید جای دارد و نوارهای سبز و سرخ که باریک‌تر از نوار سفید اند به ترتیب در بالا و پایین پرچم جای دارند. در نقاشی کاخ شهرستانک اثر مسعود غفاری به سال ۱۲۸۸ ه.ق نیز شیر و خورشید بر زمینه‌ای سفیدرنگ جای دارد و نوارهایی سبزرنگ در لبهٔ بالایی و نیز لبهٔ میلهٔ پرچم و نوارهایی سرخ‌رنگ در لبهٔ پایینی و لبهٔ مقابل میلهٔ پرچم نقاشی شده‌است. نقاشی همین کاخ اثر کمال‌الملک به سال ۱۳۰۴ ه.ق نیز چنین پرچمی را می‌نمایاند[۷۹] ولی در نقاشی اخیر، شیر و خورشید در زمینه‌ای سفیدرنگ است و نوار بالایی سرخ‌رنگ و نوار پایینی سبزرنگ میباشد و بنابراین وارونهٔ رنگهای کنونی پرچم ایران است.
در جلد چهارم کتاب کُرّاسهٔ اَلمَعی نوشتهٔ غلامحسین افضل‌الملک توضیح و تفسیر ۱۱ بیرق و عَلَم اواخر روزگار ناصرالدین شاه آمده‌است. این یازده پرچم عبارت اند از:
۱. عَلَم کاویان ۲. بیرق فوج پیاده ۳. بیرق توپخانه ۴. بیرق توپچی ۵. بیرق سوار ۶. بیرق عزا ۷. بیرق سوارهٔ قزاق ۸. بیرق دولتی و سلطنتی ۹. گونه‌ای دیگر از بیرق دولتی و سلطنتی ۱۰. عَلَم تعزیه ۱۱. بیرق قاپوق[۸۰]
هر دو پرچم ۸ و ۹ در این کتاب به ترتیب از بالا به پایین دارای سه رنگ سبز، سفید و سرخ بودند و تفاوت آنها در این بود که در پرچم شمارهٔ ۸ نوار سفید پهن‌تر بود شیر و خورشید بر آن نقش می‌بست ولی در پرچم شمارهٔ ۹ نوارهای سبز، سفید و سرخ هم‌اندازه بودند و شیر و خورشید بر روی هر سه رنگ جای می‌گرفت.
یحیی ذکاء احتمال داده که سال دقیق تقریر، نقاشی و کتابت کتاب کرّاسهٔ المعی ۱۳۰۶ ه.ق باشد.[۸۱]
بازسازی بیرق مخصوص به ابنیه و عمارات سلطنت و سربازخانه‌ها و بنادر و هر چه متعلق به دولت و سلطنت است. (بیرق نمرهٔ هشتم کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» مربوط به اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه)[۸۲]
بازسازی بیرقی دیگر که بالای ابنیهٔ دولتی و سلطنتی افراشته میشود. (بیرق نمرهٔ نهم کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» مربوط به اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه)[۸۳]
اینکه این سه رنگ با چه تعبیری در آن زمان انتخاب شده‌است محل اختلاف نظر است؛ ولی انتخاب رنگهای سبز و سفید بی‌ارتباط با سنتهای شیعی و اسلامی نبوده و سرخ نشان دهنده قدرت نظامی بوده‌است.[۸۴] بعدها نشان پرچم تعبیری منطقی بدین صورت یافت که رنگ سبز به عنوان نشان اسلام، رنگ سفید نشان صلح و سرخ نشان رشادت و دلاوری تفسیر شد.[۸۵]
به نوشتهٔ رضاقلی میرزا از شاهزادگان شورشی زمان محمد شاه قاجار که با کشتی به بریتانیا سفر کرده‌است، «عَلَم ذوالفقار» بر دکل کشتی به اهتزاز درآمد[۸۶] و به‌احتمال می‌باید همان پرچم ذوالفقار خونین بر زمینهٔ سفید باشد که در دوران صفوی و افشار نیز به کار می‌رفته‌است. در زمان امیرکبیر برای کشتی‌های دولتی ایران نشان شیر و خورشید و برای کشتی‌های تجاری ایران نشان اژدها تعیین شد.[۸۷] ادوارد استاک در کتابش «شش ماه در ایران» (به انگلیسی: Six months in Persia) چاپ ۱۸۸۲ م پرچم شناورهای ایرانی‌ای که در مسقط لنگر انداخته بودند را ذوالفقاری سفید در زمینه‌ای سرخ توصیف می‌کند[چ] ولی در پانویس می‌آورد که پرچمهای شناورهای اندک‌شمار ایران در دریای مازندران شیروخورشیدنشان بوده‌اند.[۸۸] غلامحسین افضل‌الملک در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» در هنگام توصیف بیرق نمرهٔ هشتم (پرچم ویژهٔ ساختمان‌های پادشاهی و سربازخانه‌ها و بندرها و هر چه متعلق به دولت و پادشاهی است و پردهٔ مربعی سفیدرنگی با لبه‌ای سبز در بالا و لبه‌ای سرخ در پایین و منقش به شیر و خورشید بوده‌است) آورده که: «شاید بیرق کشتی پرسپولیس هم همین قسم باشد.»[۸۹] این در حالی است که ژنرال انریکو آندرئینی افسر ایتالیایی در خدمت دولت ایران در گزارشی به تاریخ ۷ سپتامبر ۱۸۸۵ پس از شرح خرید کشتی پرسپولیس دربارهٔ پرچمهای تازهٔ دریایی آن روزگار آورده‌است که: «اینک دولت ایران یک پرچم دریایی به شرح زیر انتخاب کرده‌است: پرچم تجارت، سفید با نوارهای قرمز و سبز در بالا و پایین پرچم و نوار قرمزی در وسط. پرچم جنگ، با همان طرح و شیر زردرنگ ایستاده‌ای در وسط در حالی که شمشیری در یک پنجه و خورشیدی در پشت دارد. پرچم شاهی، شبیه پرچم جنگ به اضافهٔ تاج سلطنتی میان شیر و تیرک و زیر آن اسم شاه که اطراف آن را دو شاخهٔ غار و بلوط گرفته‌اند.»[۹۰] توصیف آندرئینی از ترتیب رنگها وارونهٔ پرچم کنونی ایران است.
در موزه‌های عمومی و کلکسیون‌های شخصی نیز پرچمهایی از دوران قاجار دیده میشوند که باید دربارهٔ بررسی کارکرد آنها در آن روزگار احتیاط کرد. کارکرد آنها می‌توانسته ملی، مذهبی، نظامی و … باشد.
در آغاز جنبش مشروطیت عده‌ای کوشیدند پرچمهایی سرخ‌رنگ را معمول کنند؛ ولی سرانجام اصل پنجم متمم قانون اساسی مشروطه پرچم سبز و سفید و سرخ و نشان شیر و خورشید را رسمی کرد.[۹۲] متن اصل پنجم متمم قانون اساسی مشروطیت (مصوب مهر ۱۲۸۶ ه.خ) چنین است: «الوان رسمی بیرق ایران سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید است.»
در آغاز دوران مشروطه، پرچمی با زمینهٔ سفید و دو لبهٔ سبز و سرخ معمول گردید که به‌زودی کنار گذاشته شد.[۹۳] در «رسملی قاموسِ عثمانی» چاپ ۱۲۹۱ ه.خ (۱۳۳۰ ه.ق) دو پرچم دولتی و مدنی از ایران ترسیم شده‌است که هر دو دارای دو لبهٔ سبز و سرخ در سه سوی پرچم (همهٔ جهت‌ها به جز میلهٔ پرچم) اند و تفاوت آنها در نشان شیر و خورشید است که فقط در پرچم دولتی دیده میشود.[۹۴] با توجه به مغایرت نحوهٔ قرارگیری رنگها با آنچه که در نظام‌نامهٔ بیرقهای دولت علیّهٔ ایران به تاریخ ۳ رمضان ۱۳۲۸ ه.ق (۱۶ شهریور ۱۲۸۹ ه.خ)، مسلم است که پرچمهای معرفی‌شده در رسملی قاموس عثمانی در زمان چاپ به‌روز نبوده‌اند. در نظام‌نامهٔ یادشده که به امضای نایب‌السلطنه (علیرضا خان عضدالملک) و وزیر جنگ رسید، ۵ پرچم با نامهای «بیرق ملی»، «بیرق شعله‌ای مخصوص دکل‌های جهازات (کشتی‌های) جنگی»، «بیرق دولتی»، «بیرق نظامی و جنگی» و «بیرق سلطنتی» معین شدند. در چهار پرچم نخست، ترتیب رنگها که به صورت نوارهای افقی هم‌اندازه توصیف شده‌اند، سبز روشن (چمنی) در بالا، سفید در میانه و قرمز گلی در پایین تعیین گردید. پرچم مدنی (که به غلط ملی نامیده شده بود) فاقد شیر و خورشید و پرچم دولتی دارای شیر و خورشید توصیف گشت. در پرچم نظامی ایران هم شیر و خورشید میان شاخه‌های زیتون و بلوط[ح] قرار گرفت و بر بالای خورشید تاج کیانی نهاده شد. پرچمی آبی‌رنگ نیز به عنوان بیرق سلطنتی (درفش شاهنشاهی) طراحی گشت. این درفش مربع‌شکل بود و در گوشهٔ بالا و سمت میله، مربعی با سه رنگ سبز و سفید و قرمز قرار داشت که ضلع‌هایش یک‌چهارم ضلع‌های پردهٔ درفش بودند. در میان زمینهٔ آبی نیز دایره‌ای سفیدرنگ قرار داشت که شیر و خورشید و تاج کیانی و دو شاخه‌برگ در آن جای می‌گرفت. درازای پرچم شعله‌ای کشتی‌های جنگی نیز ۸ برابر پهنای آن و دارای دو زبانه بود.[۹۵] نمونهٔ چنین پرچمهایی (به جز پرچم شعله‌ای کشتی‌های جنگی) در کتاب «پرچمهای جهان» نشر «جامعهٔ جغرافیایی ملی» ایالات متحدهٔ آمریکا (به انگلیسی: National Geographic Society) در سال ۱۹۱۷ م (دوران پادشاهی احمد شاه قاجار) منتشر شد.[۹۶]
در زمان رضا شاه پهلوی پرچم مشروطه حفظ شد با این تفاوت که شیر با چهرهٔ واقعی‌تری ترسیم می‌شد و دیگر خورشید به صورت زنانه ترسیم نمی‌گردید و خورشید تنها دارای انواری بود.
در همین زمان واژه‌های مصطلح در زبان فارسی شامل دِرَفش (پارسی)، عَلَم (عربی) و بیرق (ترکی)[۹۷] با واژه پرچم جایگزین شدند.[۹۸] این واژه به مرور زمان، به حکم اطلاق جزء بر کل، بر خود درفش نیز اطلاق شده و نخستین فرهنگستان ایران کاربرد آن را به همین معنی و به جای علم و بیرق تأیید کرده‌است.[۹۹] این اقدام اعتراض نافرجام بعضی فرهیختگان از جمله ابراهیم پورداوود را دربرداشت.
در دورهٔ پهلوی نیز استفاده از سه نسخه از پرچم سه‌رنگ ایران (دولتی، مدنی [civil یا به غلط ملی] و نظامی) ادامه یافت:[۱۰۰][۱۰۱][۱۰۲][۱۰۳]
۴:۷ پرچم ایران پیش از انقلاب ۵۷ بدون علامت شیر و خورشید
۴:۷ پرچم ایران پیش از انقلاب ۵۷ با علامت شیر و خورشید
۴:۷ پرچم نظامی ایران پیش از انقلاب ۵۷
پس از انقلاب مشروطه کوشش‌هایی در جهت استانداردسازی پرچم ایران صورت پذیرفت.
استانداردسازی شیر و خورشید: در مقرره‌ای به تاریخ ۱۶ شهریور ۱۲۸۹ ه.خ جزئیات علامت شیر و خورشید شامل نحوهٔ رسم دم شیر (مانند حرف S ایتالیک)، محل و اندازهٔ شیر، شمشیر و خورشید توصیف شد.[۱۰۴][۱۰۵]
در انتهای مقالهٔ «شیر و خورشید: نشان رسمی دولت ایران» نوشتهٔ «ابراهیم مکلا» تصویرهای گوناگونی از نقوش شیر و خورشید گرد آورده شده‌اند. مطابق نوشته‌های زیر یکی از این تصویرها، این گونه می‌نماید که این تصویر متعلق به «دستورالعمل بیرقهای دولت علیه» باشد که به منظور استانداردسازی شکل پرچم وقت ایران تهیه شده‌است. تاریخ این آیین‌نامه مشخص نیست. برابر این دستورالعمل ترتیب سه رنگ پرچم مطابق وضعیت کنونی آن است، شیر و خورشید درشت ترسیم می‌گشته‌است به گونه‌ای که بر روی هر سه نوار سبز و سفید و سرخ جای می‌گرفته‌است، در زیر پای شیر هیچ چیزی ترسیم نمی‌شده‌است، شیر به صورت سه‌رخ نقاشی می‌شده‌است و چهره‌ای اریب درون خورشید کشیده می‌شده‌است.[خ][۱۰۶]
در مقرره‌ای به تاریخ ۱۳۳۶ چنین آمده‌است:[۱۰۷] «نقش شیر و خورشید به رنگ زرد طلایی در وسط پرچم روی قسمت سفید و به قسمی رسم میشود که سر شیر به طرف چوب پرچم و شمشیر به‌طور عمودی در دست شیر قرار گرفته و پای شیر به طرف رنگ قرمز باشد. در یک روی پرچم که سر شیر به طرف چپ بیننده است، شمشیر در دست راست شیر است و نگاه شیر متمایل به چپ و دم شیر به شکل حرف S ایتالیک [است] و یک خم به طرف بالا دارد. در روی دیگر پرچم عکس این وضع خواهد بود؛ یعنی شمشیر در دست چپ شیر است و نگاه شیر متمایل به راست و دم شیر وارونهٔ حرف S ایتالیک است و شیر و خورشید دو روی پرچم باید برهم منطبق باشد. زیر پای شیر از امتداد شمشیر تا نقطهٔ تقاطع عمود فرضی که از آخرین نقطهٔ دم شیر فرود آید متناسب با ابعاد تصویر، خط مستقیمی رسم میشود.» در مقرره‌ای دیگر به تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۳۷ شیر و خورشید به جای خط افقی بر روبانی تاخورده جای داده میشود. به گفتهٔ یحیی ذکاء در ۱۳۴۴ کمیسیونی در «مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران» تشکیل شد که برای پرچم ایران استانداردهایی را تدوین نماید. بار دیگر در این استاندارد، تکیه‌گاه شیر، یک خط (به جای روبان تاخورده) توصیف شد.[۱۰۸] سرانجام نیز در دههٔ ۱۳۵۰، طراحی مدرنی از شیر و خورشید رسمیت یافت و بر اسناد دولتی و پرچمها نقش بست.[۱۰۹]
تناسب پهنا به درازای پرچم: در نظام‌نامهٔ ۱۲۸۹ ه.خ پهنای پرچم ۱۵۶ سانتیمتر و درازای آن ۳۱۲ سانتیمتر تعیین گردید. بدین ترتیب نسبت پهنا به درازا ۱ به ۲ بوده‌است.[۱۱۰] در مقرره‌ای به تاریخ ۱۳۱۴ قطع (تناسب پهنا به درازای) پرچمهای دولتی، ملی و نظامی بر زمین ۲ به ۳ و بر کشتی‌ها ۱ به ۳ تعیین گردید.[۱۰۳] در مقرره‌های دیگری به تاریخ ۱۴ دی و ۸ بهمن ۱۳۳۶ تناسب پهنا به درازای پرچمهای ایران بر زمین و بر کشتی‌ها ۱ به ۱٫۷۵ (یا همان ۴ به ۷) تعیین شد که این تناسب در پرچم کنونی ایران نیز رعایت میشود.[۱۰۷][۱۱۱]
در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب، دولت موقت از پرچم شیروخورشیدنشان استفاده میکرد. برای نمونه در تصاویر دیدار یاسر عرفات با سران دولت موقت، پرچم شیروخورشیدنشان دیده میشود. اندکی بعد، در ۱۰ اسفند ۱۳۵۷، سید روح‌الله خمینی خواستار برچیده شدن نشان شیر و خورشید شد.[۱۱۲] علی‌رغم این سخنرانی تا مدتی دولت موقت همچنان به استفاده از پرچم شیروخورشیدنشان ادامه داد ولی سرانجام این دولت مسابقه‌ای عمومی برای طراحی نشان جمهوری اسلامی برگزار کرد. اگرچه نشان کنونی جمهوری اسلامی اثر حمید ندیمی نیز به این مسابقه ارسال شد، ولی نشان دیگری اثر صادق تبریزی که خورشیدی با ۲۲ ستاره و ۸ مشت گره‌کرده بود، در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ از سوی شورای انقلاب پذیرفته شد و با افزوده شدن الله اکبر در وسط آن بر روی پرچم ایران نقش بست.[۱۱۳][۱۱۴] همچنین این نشان بر روی اسکناس‌های اول انقلاب چاپ شد.[۱۱۵] رسمیت این نشان چندان به درازا نکشید. نشان کنونی جمهوری اسلامی ایران در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۵۹ به تصویب شورای انقلاب و در ۱۹ اردیبهشت همان سال به تصویب سید روح‌الله خمینی رسید.[۱۱۶][۱۱۵]پس از طراحی نشان، نوبت به طراحی کل پرچم رسید که مطابق قانون اساسی می‌بایست دارای الله اکبر می‌بود. این وظیفه نیز به حمید ندیمی سپرده شد.[۱۱۵]
با وجود این تحولات، نشان شیر و خورشید تا سال ۱۳۵۹ بر روی برخی اسناد دولتی به کار می‌رفت که اعتراض سید روح‌الله خمینی را در ۶ تیر ۱۳۵۹ برانگیخت.[۱۱۷] وی در ۷ تیر همان سال برای تغییر نشان‌ها و آرم‌های شاهنشاهی مهلتی ۱۰ روزه تعیین کرد.[۱۱۸] پرچم کنونی جمهوری اسلامی ایران در ۱۵ تیر ۱۳۵۹ از سوی شورای انقلاب تصویب شد.[۱۱۹] طبق مصوبهٔ شورای انقلاب و تأیید رهبر وقت جمهوری اسلامی، می‌بایست نشان جمهوری اسلامی ایران به رنگ سبز می‌بود؛ اما ابوالحسن بنی‌صدر در ابلاغ مصوبهٔ شورا، این نظر را عوض کرد و رنگ آرم را قرمز تعیین نمود که در نهایت نیز همین رنگ اجرا و عمومی شد.[۱۱۶] در ۸ امرداد ۱۳۵۹، مشخصات فنی و ظاهری آن از سوی دولت وقت اعلام گردید.[۱۲۰]
آخرین تغییری که در پرچم ایران پدید آمد، مربوط به الله اکبرهای آن بود که به علت این که برخی طراحی نخست را شبیه به حروف لاتین usa می‌پنداشتند از حمید ندیمی خواسته شد که آن را تغییر دهد و او نیز طراحی دیگری ارائه داد که تا کنون به کار می‌رود.[۱۱۵]
دولت موقت در آغاز کار، پرچم شیر و خورشید را همچنان به کار می‌بُرد.
نخستین پرچم جمهوری اسلامی ایران از ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ تا ۱۵ تیر ۱۳۵۹
پرچم جمهوری اسلامی ایران با نخستین طراحی الله اکبر
پرچم جمهوری اسلامی ایران با دومین طراحی الله اکبر
این پرچم، بیانگر اسلامی بودن حکومت است.[۱۲۱] در اصل هجدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی) در مورد پرچم رسمی کشور آمده‌است که
پرچم رسمی ایران به رنگهای سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار «الله اکبر» است.
هر یک از ویژگی‌های پرچم نشانگر یکی از ارزش‌هایی است که انقلاب اسلامی ایران، مبتنی بر آنها به پیروزی رسیده‌است.[۱۲۱]
شورای انقلاب، در تاریخ ۱۳۵۹/۰۴/۱۵ با ابلاغ ویژگی‌های کلی پرچم، اعلام کرد که مشخصات هندسی و فنی پرچم با رعایت استانداردهای ابلاغی مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران باشد.[د][۱۱۹] این مؤسسه در ۱۳۹۵ به «سازمان ملی استاندارد ایران» تحول یافت.[۱۲۳] نخستین استاندارد پرچم در ۱۳۵۹ تدوین شد که دو بار در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵ بازنگریسته شد.[۱۲۴][۱۲۵]
در نهایت ویژگی‌های فعلی پرچم رسمی کشور، ابلاغی از سوی سازمان ملی استاندارد ایران، به شکل زیر میباشد (ابلاغی ۱۳۵۹، بازنگریستهٔ ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵):[۱۲۱]
نشان الله سرخ رنگ که در مرکز پرچم جمهوری اسلامی ایران درج می‌گردد، عبارت لا اله الا الله میباشد.[۱۲۶]
در آخرین اصلاح استاندارد پرچم ایران آمده‌است که رنگها، علامت مخصوص و شعار الله اکبر با تمام مشخصات آن باید در هر دو روی پارچهٔ پرچم مشخص شود؛ ولی در صورت یک‌لایه بودن پرچم، برعکس بودن نوشته‌ها در طرف دیگر پرچم مانعی ندارد.[۱۲۵] متأسفانه مشخص نشده‌است که روی پرچم آن سویی است که میله در سمت چپ آن قرار می‌گیرد یا آن سویی که میله در سمت راست آن جای دارد.
استاندارد رنگهای پرچم ایران در وبگاه تخصصی «پرچمهای جهان (FOTW)”:[۱۲۷]
طراح اصلی پرچم جمهوری اسلامی ایران، حمید ندیمی است؛ لکن یک کمیسیون نوزده نفره با اعضای زیر ویژگی‌های پرچم را تعیین کرده‌اند:[۱۲۱]
در سال ۱۳۱۶ مقررهٔ خاصی تصویب شد که تمام مردم را موظف به ادای احترام به پرچم رسمی کشور میکرد. مثلاً تصریح میکرد که اگر فردی به هشت قدمی پرچم برسد، باید با احترام حرکت کند و سپس به صورت صاف بایستد و با برداشتن کلاه، به پرچم ادای احترام کند؛ ویا افرادی که لباس رسمی به تن دارند، سلام نظامی دهند. ویا اگر پرچم از مقابل فرد نشسته‌ای حرکت داده میشود، آن فرد باید به احترام پرچم بایستد. این مقرره هنوز هم وجود دارد و معتبر است.[ذ][۱۲۸]
مقررات خاص دیگری برای احترام به پرچم و حفظ شدن آن در کشور وجود دارند:
در سال ۱۳۶۹، معاون اول رئیس‌جمهور دستور داد که در هفتهٔ عزای عمومی که به مناسب اولین سالگرد ارتحال روح‌الله موسوی خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، برگزار شده بود، پرچم رسمی کشور به صورت نیمه‌افراشته در آید.[۱۳۰][ر][۱۳۱]
بعدها، طبق دستور معاون اول رئیس‌جمهور، نظر به این که پرچم ایران، متضمن عبارت «اللّه» و «لا اله الّا اللّه» و «اللّه اکبر» است؛ و با توجه به قداست کلمهٔ الله هیچ‌کس حق نیمه‌افراشتن پرچم رسمی کشور را در ایام سوگواری و عزاداری ندارد. طبق این بخشنامه، در سوگواری‌ها میتوان پرچم سیاه در کنار پرچم رسمی کشور به اهتزاز درآورد.[ز][۱۲۶]
در عمل چندان به چنین بخشنامه‌ای توجه نشد و گهگاه در سوگواری‌ها پرچم به صورت نیمه‌افراشته درمی‌آمد. برای نمونه در مراسم پارالمپیک ۲۰۱۶ ریودوژانیرو، در پی مرگ دلخراش بهمن گلبارنژاد دوچرخه‌سوار ایرانی، پرچم ایران نیمه‌افراشته گردید[۱۳۲] و رسماً هم در ۶ بهمن ۱۳۹۵، طی بخشنامهٔ معاون اول رئیس‌جمهور، ممنوعیت نیمه‌افراشتن پرچم ایران لغو شد.[۱۳۳]
پرچم ایران بر سردرِ یک مدرسه در ایران
پرچمِ بزرگ ایران، خیابان آزادی، تهران
پرچم جمهوری اسلامی.
حامیان حسن روحانی با پرچم جمهوری اسلامی گچ بری شده اند.
کودکی با پرچم جمهوری اسلامی در سی و هشتمین سالگرد انقلاب انقلاب ایران.
اهتزاز پرچم جمهوری اسلامی در سفارت ایران در اسلو.
پرچم جمهوری اسلامی در پارک آبشار به اهتزاز درآمد.
سفارت جمهوری اسلامی ایران در پراگ با پرچم ملی.
هوادار فوتبال با در دست داشتن پرچم جمهوری اسلامی.
دو پرچم شیر و خورشید شاهنشاهی در اهتزاز است.
سربازان در رژه با سلسله پرچمهای شاهنشاهی در جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران.
حسن دایی، فعال سیاسی در تورنتو با پرچم امپراتوری سخنرانی می کند.
آیت الله خامنه ای در مراسمی ویژه در حال بازرسی از نیروها با رنگ های نظامی جمهوری اسلامی.
محمد باقری در حال صحبت با پرچم های جمهوری اسلامی در پس زمینه.
دامان افتخار کیمیا علیزاده در بازی‌های المپیک تابستانی 2016 با پرچم سه رنگ ایران
جمهوری آذربایجان ·
اردن ·
ارمنستان ·
ازبکستان ·
اسرائیل ·
افغانستان ·
امارات متحده عربی ·
اندونزی ·
ایران ·
بحرین ·
برونئی ·
بنگلادش ·
بوتان ·
پاکستان ·
تاجیکستان ·
تایلند ·
ترکمنستان ·
ترکیه ·
تیمور شرقی ·
چین ·
روسیه ·
ژاپن ·
سری لانکا ·
سنگاپور ·
سوریه ·
عربستان سعودی ·
عراق ·
عمان ·
فلسطین ·
فیلیپین ·
قبرس ·
قرقیزستان ·
قزاقستان ·
قطر ·
کامبوج ·
کره شمالی ·
کره جنوبی ·
کویت ·
گرجستان ·
لائوس ·
لبنان ·
مالدیو ·
مالزی ·
مغولستان ·
میانمار ·
نپال ·
ویتنام ·
هند ·
یمن
مناطق دیگر
کردستان عراق ·
قلمروی اقیانوس هند بریتانیا ·
ماکائو ·
هنگ کنگ
مناطق مورد مناقشه
آبخاز ·
اوستیای جنوبی ·
تایوان ·
جمهوری ترک قبرس شمالی ·
صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید
پرچم ایران پرچمی سه‌رنگ است که دارای سه نوار هم‌اندازهٔ افقی سبز و سفید و سرخ میباشد. نشان جمهوری اسلامی ایران به رنگ سرخ در میانهٔ نوار سفید قرار دارد. همچنین ۲۲ «الله اکبر» به رنگ سفید و به نشانهٔ پیروزی انقلاب در روز ۲۲ بهمن در حاشیهٔ پایین رنگ سبز و حاشیهٔ بالای رنگ سرخ جای گرفته‌اند. نشان جمهوری اسلامی بیانگر واژهٔ «الله» و شعار اسلامی «لا اله الا الله» است. رنگ سبز به معنی دین اسلام، سرسبزی و طبیعت ایران، سفید به معنی صلح و دوستی و قرمز معنی خون شهیدانی است که از وطن دفاع کرده‌اند.
درفش حکومتگران ایران در طول دوره‌های گوناگون دستخوش تغییرات بسیاری گشته‌است. درفش هخامنشیان، درفش شهباز نام داشته‌است که شهبازی با بال‌های گشوده و قرص خورشیدی پشت سر آن بوده‌است.[۱][۲]
فرترکه‌های پارسه درفش کاویانی را برای خود برمی‌گزینند. به باور برخی کسان، در زمان اشکانیان پرچمی با نماد خورشید به‌کار می‌رفته‌است؛ ولی تاریخ‌شناس سوئدی استیگ ویکاندِر دلیل‌هایی می‌آورد که درفش کاویانی در دوران اشکانیان نیز پرچم ملی ایران بوده‌است.[۳]
همچنین، درفش کاویانی درفش ساسانیان نیز بوده‌است. فردوسی در شاهنامهٔ این درفش را روایت کرده‌است و سکه‌های یافته‌شده در ایران نیز آن را به تصویر کشیده‌اند. طبق روایات، درفش کاویانی چهارگوش منتظم بوده و قابی فلزی داشته و بر روی پایه‌ای حمل می‌شده‌است.
همچنین هجده مُهر مربوط به دورهٔ ساسانی که در اطراف دریاچه خوارزم پیدا شده و سنگ‌نوشته‌های ساسانی و پاره‌ای اشاره‌های منابع رومی آگاهی‌هایی در این زمینه به ما می‌دهند. در سده‌های آغازین پس از اسلام، رنگ سیاه رنگ خلیفه‌های عباسی و پیروان و طرفداران آنها بوده و رنگهای سبز و سفید نیز رنگهای مورد علاقه در پرچمهای مخالفان عباسیان، مانند علویان، فاطمیان مصر و شورشیان ایرانی بوده‌اند.[۴] از حدود سدهٔ نهم هجری (پانزدهم میلادی) نشان شیر و خورشید نشان محبوبی در پرچمهای ایران بوده‌است. این نشان در دوره‌های مختلف و نزد سلسله‌های شاهیِ مختلف به صورت‌های متفاوتی تعبیر شده‌است. در ابتدا تنها نمادی اختربینانه بود، نه نشانهٔ پادشاهی؛ ولی بعدها تعبیری اسلامی-شیعی یافت. تعبیرهای ملت‌گرایانه و سلطنتی بعدها در دوران‌های قاجار و پهلوی بدان داده شدند. در زمان فتحعلی شاه قاجار شمشیری به دست شیر داده شد و استفاده از این نشان تا انقلاب ۱۳۵۷ ادامه یافت. با توجه به حذف شیر و خورشید از پرچم سه‌رنگ ایران در پی انقلاب اسلامی، کهن‌ترین عنصر پرچم کنونی ایران سه رنگ سبز و سفید و سرخ است که پیشینهٔ به‌کارگیری آنها به دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد.
ویژگی‌های کلی پرچم رسمی ایران در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده‌اند و ویژگی‌های جزئی آن از سوی سازمان ملی استاندارد ایران تعیین می‌گردند. همچنین، بخشنامه‌های حکومتی شیوهٔ احترام به پرچم را معین می‌سازند.
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
در کاوش‌های باستان‌شناختی گورستانی در شهداد استان کرمان در سال ۱۳۵۰، درفشی مفرغی یافته شد که به «درفش شهداد» معروف شده‌است و نشان دیرینگی کاربرد درفش در ایران میباشد.[۵] همچنین، در اوستا، یسنه، هات ۱۰، بند ۱۴ از درفشی به شکل گاو (گاودرفش) یاد شده‌است.[الف][۶]
پرچم دوران هخامنشی به احتمال زیاد یک باز (پرنده) با بال‌های گشوده با قرص خورشیدی در پشت سر آن بوده‌است.[۸] درفش شهباز که بعنوان پرچم هخامنشیان شناخته میشود صنایع دستی اصیل ایرانی نبوده و دراصل برگرفته از هوروس و دیگر صنایع‌دستی مصری میباشد. کوروش هخامنشی خود به‌شخص این پرچم را ندیده‌است، زیرا در زمان کمبوجیه دوم و داریوش بزرگ، مصر به تصرف هخامنشیان درآمد و یکی از هوروس‌های مصر بعنوان غنیمت به ایران آورده شد و نماد شهباز از آن الگوبرداری شد. در زمان اشکانیان پرچمی استفاده می‌شد که به خورشید مزین بوده‌است. اشکانیان این خورشید را از نماد سلوکیانی الگوبرداری کردند که خود به پادشاهی امپراتوری مقدونیه باستان که نمادش خورشید ورجینا بود وفادار بودند. نماد مقدونی در زمان سلوکیان نیز استفاده می‌شده‌است و اشکانیان با شکست سلوکیان، پرچم خود را از پرچم سلوکیان و خورشید ورجینا الگوبرداری کردند.
همچنین لشکرهای هزارتایی ارتش اشکانی نیز دارای پرچمی ابریشمی با نشان اژدها بودند که نماد خاندان (Coat of arms) بوده و پرچم کشور محسوب نمی‌شده‌است. گرچه تاریخ‌شناس سوئدی استیگ ویکاندِر اثبات کرده‌است که درفش کاویانی در دوران اشکانیان نیز پرچم ملی ایران بوده‌است.[۹]
پرچم ساسانیان درفش کاویانی نام داشته است. نقش درفش کاویانی بر روی سکه‌های فرترکه‌های ایران در پارسه نشان از حقیقی بودن این درفش به عنوان پرچم ایران داشته و تمامی شک و شبهه‌ها را برطرف کرده‌است. سکه‌های بسیاری مربوط ۳۰۰ پیش از میلاد مسیح در ایران یافت شده‌است که مربوط به دوران درگیری فرترکه‌ها با سلوکیان است.
اشاره به درفش کاویانی در اساطیر ایران، به قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم آژی‌دهاک (ضحاک) برمی‌گردد. در آن هنگام، کاوه برای آن که مردم را علیه ضحاک بشوراند، پیش‌بند چرمی خود را بر سر چوبی کرد و آن را بالا گرفت تا مردم گرد او جمع شوند. سپس کاخ فرمانروای خونخوار را در هم کوبید و فریدون را بر تخت شاهی نشانید. فریدون نیز پس از آنکه فرمان داد تا پاره چرم پیش‌بند کاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش آراستند و در و گوهر به آن افزودند، آن را درفش شاهی خواند و بدین سان درفش کاویانی پدید آمد. بعدها نیز هر پادشاهی بدان گوهری به آن می‌افزود بگونه‌ای که در شب نیز درفش کاویان می‌درخشید. درفش کاویان نشان جمشید و نشان فریدون نیز نامیده می‌شد.[۱۰][۱۱]
بیشتر دانش ما در زمینهٔ توصیف درفش کاویانی، به منابع اسلامی و عربی‌زبان برمی‌گردد. محمد بن جریر طبری در کتاب خود به نام تاریخ الامم و الملوک می‌نویسد: درفش کاویان از پوست پلنگ درست شده، به درازای دوازده اَرَش که اگر هر اَرَش را که فاصله بین نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است، تقریباً ۶۰ سانتیمتر به حساب آوریم، ابعاد درفش تقریباً پنج متر عرض و هفت متر طول میشود. ابوالحسن مسعودی نیز به همین موضوع اشاره می‌کند. ابن خلدون گزارش می‌کند که درفش کاویانی دارای ستاره‌ای بود و چنین اعتقادی وجود داشت که تا زمانی که کسی این درفش را حمل می‌کند شکست ناپذیر است.[۱۲] کاوه فرخ بیان می‌کند که بالاترین نشان دورهٔ ساسانی درفش کاویانی میباشد و تصویری بازسازی شده‌ای از درفش کاویان بر اساس شاهنامه ارائه میدهد.[۱۳]
به هنگام حمله عرب‌ها به ایران، در جنگ قادسیه درفش کاویانی به دست آنان افتاد و چون آن را نزد عمر بن خطاب، خلیفه مسلمانان، بردند، وی از بسیاری گوهرها، درها و جواهراتی که به درفش آویخته شده بود، دچار شگفتی شد و به نوشته تاریخ بلعمی عمر خلیفه مسلمین دستور داد تا گوهرهای آن را بردارند و آن را بسوزانند.[۱۴]
درکتیبه‌های سنگی دوران ساسانی نقش چهار پرچم را میتوان یافت که همهٔ آنان نمادهای سلطنتی و اشراف‌زادگی هستند. یکی در بیستون مربوط به شاپور دوم است که پرچم ترسیم شده گشوده نمی‌باشد و دیده نمی‌شود. سه پرچم دیگر نیز در نقش رستم حک شده‌است. یکی متعلق به هرمز دوم منقش به چلیپای (صلیب) افقی که دارای سه دنباله آویزان است که بنظر میرسد برگرفته از صلیبهای مسیحیان باشد. در نقش مربوط به بهرام دوم بر بالای سر نیزه بهرام حلقه‌ای دیده میشود که دو پارچه از آن آویزان است که دارای خطوطی عرضی می‌باشند و منگوله‌هایی نیز به آنها متصل می‌باشند. در نقش شاپور دوم در نقش رستم، پرچم دارای یک چلیپا و منگوله‌هایی آویزان سه گوی راه راه مشابه گوی موجود درتاج پادشاهان ساسانی می‌باشند.[۱۵] بنا به گفته کاوه فرخ منبع عمده ما از نشان‌های اشراف دورهٔ ساسانی و درفش‌های دورهٔ ساسانی هجده مهر مربوط به دورهٔ ساسانی است که در اطراف دریاچه آرال پیدا شده‌است و همچنین کتیبه‌های ساسانی و پاره‌ای اشارات منابع رومی اطلاعاتی در این زمینه به ما می‌دهند.[۱۶]
پرچم امویان بر طبق گفتهٔ طبری سفید بوده‌است هرچند تاریخ بلعمی این پرچم را سبز رنگ توصیف کرده‌است که کمتر مورد تأیید قرار گرفته‌است. طبری نقل می‌کند که ابومسلم خراسانی دو پرچم می‌افراشت یکی سیاه رنگ و دیگری پرچمی سفید که یک آیهٔ قرآن بر روی آن نوشته شده بود. نشان عباسیان نیز سیاه رنگ بود که عبارت «محمد رسول‌الله» بر روی آن نوشته شده بود. مخالفین عباسیان نیز به نشانهٔ اعتراض از رنگهای دیگر استفاده می‌کردند. به‌طور مثال فاطمیون مصر از پرچمی به رنگ سبز و علویان و بسیاری از شورشیان ایرانی از پرچمهای سفید رنگ استفاده می‌کردند.[۱۷] تصاویر پرچم بر روی اشیاء باستانی بدست آمده از کشورهای اسلامی (و خصوصاً بر روی مینیاتورها) یافت میشود. از جمله قدیمی‌ترین آنها بشقاب براق ایرانی متعلق به قرن دهم میلادی است.[۱۸][۱۹] در زمان مأمون خلیفه عباسی رنگ سبز رنگ شیعه بوده‌است.[۲۰] هنگامی که علی بن موسی الرضا به ولایت عهدی رسید بر خلاف سنت عباسیان رنگ سبز را به عنوان رنگ خود برگزید و در نتیجه به پیروی از سنتهای ایران پیش از اسلام متهم شد. گفته میشود او پس از این اعتراضات رنگ سیاه عباسیان را پذیرفت.[۲۱]
پرچم عباسیان (حدود ۲۰۰ سال)
پرچم امویان (به‌مدت ۹۱ سال)
طبق تصویری در کتاب تاریخ رشید الدین پرچم غزنویان معمولاً قرمز و غزنویان اغلب از طرح شطرنجی به عنوان نشان استفاده می‌کردند. هر چند بعضی نوشته‌های موجود مربوط به آن زمان چنین می‌نمایاند که آنان پرچمی مزین به همای طلایی یا شیر طلایی حمل می‌کردند. قزوینی در قرن ششم هجری چنین نقل می‌کند در آن زمان پادشاهان شیعی پرچمهایی به رنگهای سبز و سفید و سایر پادشاهان کماکان به رسم عباسیان پرچمی سیاه رنگ داشتند.[۲۲]
به نوشته بیهقی سران قبایل سلجوقی علامتها یا بیرقهای مخصوص داشته‌اند. دربارهٔ نقش این پرچمها سندی موجود نیست. پس از آن که سلسله سلجوقی در خراسان پدید آمد و خلافت عباسی عملاً تابع طغرل بیگ شد، سلجوقیان از آداب عباسی- غزنوی -سامانی تقلید کردند و مظاهر حکومتیشان رنگ اسلامی گرفت. باوجود این، برخی سنتهای قبیله‌ای را حفظ کردند، از جمله این که طغرل به عنوان مهر از نقش چماق استفاده می‌کرده‌است. لیکن از زمان الب ارسلان، مهرها شکل اسلامی یافت.[۲۳]
سلجوقیان از زمان طغرل پرچم سیاه را همراه با سایر نشان‌های قدرت از خلفای عباسی گرفتند. ازرقی در قصیده‌ای در رسای طغانشاه، پرچم سپاه او را قرمز خوانده‌است. با این حال رنگ پرچم رسمی سلجوقیان معلوم نیست و به احتمال زیاد، همان رنگ رسمی عباسیان و غزنویان، یعنی سیاه بوده‌است.[۲۴] از اشعار شاعران آن دوره، چون انوری و ظهیر فاریابی، برمی آید که پرچمها نقشهایی از قبیل ماه، اژدها، شیر، پلنگ و هما داشته‌اند، اما معلوم نیست که این نقش‌ها بر روی پرچمها ترسیم گردیده یا بر بالای چوب پرچم نصب شده بوده‌اند و احتمالاً به هر دو صورت وجود داشته‌است. «امیرِ علَم» (بیرق‌دار) در تشکیلات سلجوقیان مقام مهمی داشته‌است.[۲۵]
پرچم خوارزمشاهیان در نگاره‌ای ایرانی که بخارا را در محاصره مغولها نشان میدهد، به رنگ زرد نشان داده شده‌است، ولی چون این نقاشی در عصر خوارزمشاهیان ترسیم نشده‌است، نمی‌توان آن را (قاطعانه) مطابق با واقع دانست. اما بنابر پاره‌ای شواهد میتوان سیاه بودن پرچم را نیز در این دوره محتمل دانست.[۲۶]
مغولان نیز همانند ترکان مدت زیادی بر ایران حکمرانی کردند و از این میان، سه حکومت امپراتوری مغول، ایلخانان مغول و تیموریان مغول با سه پرچم گوناگون بر آسمان ایران برافراشتند. پس از سقوط مغولان، ایران دچار درگیریهای بسیاری شد و پرچمهای بسیاری جابجا شدند و تا زمان روی کار آمدن صفویان، گروه‌های محلی قدرت را به‌صورت مقطعی برعهده می‌گرفتند و ازدست می‌دادند که به آن دورهٔ ملوک الطوایفی گفته میشود.
حجم عظیم شواهد تاریخی و متون ادبی و باستان‌شناسی که احمد کسروی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی گردآوری و بررسی کرده‌اند، نشان میدهد که خورشید در صورت فلکیِ اسد در منطقةالبروج از قرن هفتم هجری نقشی نمادین و رایج شد. تحقیقات مینوی، نفیسی و کسروی نشان میدهد که این نشان از ستاره بینی وارد فرهنگ عام، نشان‌ها و نقوش هنری شده‌است و از آنجا به تدریج و در حدود قرن نهم هجری معادل قرن پانزده میلادی به نقوش پرچمها وارد میشود. بگفته شاپور شهبازی در ایرانیکا «این نماد تلفیقی از سنن کهن ایران و عرب و ترک و مغول بود.»[۲۷]
قدیمی‌ترین پرچم شیر و خورشید دار شناخته شده به سال ۸۲۶ هجری قمری (حدود ۱۴۲۳ میلادی) همزمان با دورهٔ تیموریان بر می‌گردد. این پرچم در مینیاتوری از شاهنامه شمس الدین کاشانی (یک منظومه از جهانگشایی مغولان) به تصویر کشیده شده‌است. این مینیاتور که حمله مغولان به حصار شهر نیشابور را نشان میدهد. سربازان (مغول؟) را نشان میدهد که پرچمی مزین به نشان شیر و خورشید در کنار پرچمی دیگر مزین به هلال ماه حمل می‌کنند.[۲۸]
فؤاد کوپریلی در نوشتاری که در مورد پرچم قبایل ترک دارد، در مورد پرچمهای دورهٔ ایلخانان و تیموریان می‌نویسد: «در نقاشیهای برخی از نسخه‌های فارسی راجع به تاریخ مغول، پرچمی با زمینه آبی و تصویر گرگ و سایر نقوش مشاهده میشود که اثبات مطابقت آنها با واقعیات تاریخی نیاز به تحقیق دارد. به نوشته حافظ ابرو، امیراحمد خلج پرچم سرخ داشته‌است. در سپاه از پرچمهایی به رنگهای زرد و قرمز نیز استفاده می‌شده و روی آنها تصاویر گوناگونی از قبیل اژدها، شیر، قره قوش (نوعی عقاب) و شیر و خورشید منقوش بوده‌است. احتمال زیاد می‌رود که تمغاهای خصوصی نیز روی پرچمها به کار می‌رفته‌است. در این دوره، به مقامات بلندپایه پرچم و طبل و علَم نظامی (به مغولی: توغ و کورْگه) داده می‌شده‌است. ایلخانیان از سویی تحت تأثیر آداب و رسوم کهن مغول ـ ترک و از سوی دیگر تحت تأثیر غزنویان و سلجوقیان بودند و به ویژه در مظاهر حقوقی و علامات حکومتی از تمدن سلجوقیان متأثر بودند. بر نوک پرچمها، هلال («ماهچهٔ عَلَم») فلزی نصب می‌شد.» راهبی اسپانیایی که در قرن هشتم در کتابش تصویری از پرچم ایران با زمینه زرد و تمگای (تمغا) چهارگوش قرمز در وسط ارائه می‌کند که به احتمال زیاد به دورهٔ ایلخانیان تعلق دارد. در نسخه‌ای از شاهنامه نوشته شده در قرن نهم (زمان مغولها) نگاره‌ای بچشم میخورد که پرچمی را با تصویر شیر و خورشید در وسط نمایش میدهد. این پرچم به احتمال زیاد متعلق به ایلخانیان است، زیرا این نقش، نقشی رایج روی سکه‌های ایلخانان بوده‌است.[۲۹]
فؤاد کوپریلی همچنین می‌گوید: .mw-parser-output .templatequote{overflow:hidden;margin:1em 0;padding:0 40px}.mw-parser-output .templatequote .templatequotecite{line-height:1.5em;text-align:right;padding-right:1.6em;margin-top:0}
«تصویر شیر و خورشید در سکه‌های برخی از فرمانروایان این سلسله [آق قویونلوها] و بعضی سلسله‌های دیگر ترک فقط نقشی نجومی است نه مظهر حکومت. با وجود این، میتوان حدس زد که به منزلهٔ نقش نیز در بعضی پرچمها به کار رفته باشد.»
با توجه به این پرچم و نمونه‌های مشابه آن در قرن نهم هجری قمری (پانزده میلادی)، بسیاری از مراجع معتبر مانند دانشنامه بریتانیکا و دانشنامه ایرانیکا زمان اولین مدارک موجود از استفاده شیر و خورشید در پرچمهای ایران را این دوران می‌دانند.[۳۰][۳۱]
در میان شاهان سلسله صفویان که حدود ۲۳۰ سال بر ایران حاکم بودند، شاه اسماعیل اول بر روی پرچم خود نقش شیر و خورشید نداشت.[۳۳] پرچمهای شاه اسماعیل یکم صفوی توسط محمدقاسم قاسمی گنابادی شاعر روزگار صفوی بدین گونه توصیف شده‌است:[۳۴][۳۵]
و در جای دیگر این گونه توصیف شده‌است:[۳۶]
بدین ترتیب شاه اسماعیل یکم پرچمهایی سبزرنگ داشته‌است که سردرفش (طوق یا توغ یا سرعَلَم)[ب] آن به شکل ماه بوده‌است؛ ولی باید توجه داشت که پس از شکست او در نبرد چالدران، پرچمهایی سیاه‌رنگ که واژهٔ «القصاص» روی آن‌های نقش بسته بود معمول گردید.[۳۷] شاه تهماسب صفوی دستور داد تا تصویر گوسفند (نماد برج حمل) را بر روی پرچمها و هم بر سکه‌ها ترسیم کنند چون تهماسب زاده ماه فروردین (برج حمل) بود.[۳۸] هر چند صفویان از علم‌ها و پرچمهای متفاوتی استفاده می‌نمودند، چنین می‌نماید که تا زمان شاه عباس کبیر پرچم شیر و خورشید پرچم اصلی صفوی میشود. در این زمان اروپاییانی که از ایران بازدید کرده‌اند پرچمهای ایران را سه گوش، مزین به نقش‌های شیر و خورشید، ذوالفقار یا آیات قرآنی توصیف کرده‌اند. در این زمان این نشان تفسیری شیعی پیدا می‌کند. آنگونه که پیدا است نزد صفویان شیر موجود در شیر و خورشید، مظهر امام علی و خورشید، مظهر فر دین یا عظمت خداوندی بود که همان تغییر شکل یافته فر ایزدی است میباشد.[۳۹] به گفتهٔ افسانه نجم‌آبادی، استاد دانشگاه هاروارد، شیر و خورشید مظهر دوپایه ایران آن زمان بود. مذهب و حکومت.[۴۰]
در موزهٔ ملی هلند (به هلندی: Rijksmuseum) کتابی ۱۴۰صفحه‌ای دربارهٔ پرچمهایی از اروپا، شمال آفریقا، شرق نزدیک و دور[پ] نگهداری میشود. پرچم ایران در این کتاب زمینه‌ای زردرنگ دارد که در میان آن دایره‌ای با لبهٔ آبی‌رنگ هست. در این دایره شیری نشسته با خورشیدی بر پشت آن بر زمینی سرخ‌رنگ نقش بسته‌است. برش پارچهٔ پرچم چهارگوش نیست و شکل سمت مقابل میلهٔ پرچم طاق‌مانند است. تاریخ این اثر ۱۶۶۹–۱۶۷۰ م (همزمان با پادشاهی شاه سلیمان صفوی) میباشد.[۴۱] همچنین در شاهنامهٔ رشیدا که در دورهٔ صفویان تهیه شده‌است، نقاشی‌ای از نبرد گیو و گُروی زره دیده میشود که پرچمی سه‌گوش و شیروخورشیدنشان با زمینه‌ای بنفش کشیده شده‌است و می‌تواند نمایانگر پرچم دوران صفوی باشد.[۴۲] از سوی دیگر، جان فرایر (به انگلیسی: John Fryer) که در سال ۱۶۷۷ از ایران بازدید می‌کند، پرچم ایران را شمشیری خونین با دو زبانه در زمینه‌ای سفید توصیف می‌کند.[ت][۴۳][۴۴]
محمدعلی جمال‌زاده در یادداشتی از دو پردهٔ ابریشمین «موزهٔ بحری کرونبورگ» در کشور دانمارک یاد می‌کند که پرچمهای سرزمین‌های گوناگون بر روی آنها بافته شده‌اند و احتمالاً متعلق به سدهٔ شانزدهم میلادی می‌باشند.[ث] در میان این پرچمها پنج پرچم مربوط به ایران اند که او برپایهٔ مشاهداتش از موزهٔ بحری کرونبورگ (که چهل سال پیش از چاپ یادداشتش بوده‌است) آنها را توصیف نموده و طرحی از هر کدام ارائه داده‌است. به گفتهٔ جمال‌زاده این‌ها شامل بیرق شاهزاده، بیرق شاه، پرچمی که صرفاً نام ایران در کنار آن آمده و بیرق تجاری بوده‌اند و عنوان پرچم پنجم در یادداشت او نیامده است.[۴۵] پرچمهای چهارم و پنجم شیروخورشیدنشان اند ولی نمونه‌هایی مشابه پرچمهای نخست تا سوم در منابع ایرانی دیده نمی‌شوند. همچنین در جدول پرچمهای دریایی «پیتِر شِنک» (Pieter Schenk) متعلق به سال ۱۷۱۱ م که جزء کلکسیون موزهٔ ملی هلند است، دو پرچم مربوط به ایران دیده میشوند. یکی از این دو پرچم همان پرچم شاه در پردهٔ ابریشمین موزهٔ دریانوردی دانمارک است و دیگری پرچمی زردرنگ منقش به سه هلال سفید است؛ به گونه‌ای که دو هلال بالای هلال سوم جای گرفته‌اند.[۴۶] علیرضا شاپور شهبازی از میان این پرچمها، آن‌هایی که به شیر و خورشید منقش نیستند را مشکوک خوانده‌است و برای یکی از آنها خاستگاهی هندی احتمال داده‌است.[۴۷]
این گونه می‌نماید که نادر شاه افشار از رنگ سبز که نمایانگر صفویان (و شیعیان) بوده‌است استفاده نکرده‌است.[۴۸] جوناس هنوی جهانگرد انگلیسی که مدتی در اردوی نادر شاه بوده‌است پرچمهای شاهنشاهی و نیز پرچمهای هنگ‌های او را این گونه توصیف می‌کند: «دو پرچم شاهنشاهی در سمت راست مربعی که پیشتر ذکر شد قرار داده شدند: یکی از آنها نوارهای سرخ، آبی، و سفید، و دیگری سرخ، آبی، سفید، و زرد بود، بی هیچ گونه تزیینی: اگر چه برای حرکت دادن پرچمهای قدیمی به ۱۲ مرد نیاز بود، شاه چوب آنها را درازتر کرد، و آنها را سنگین‌تر از آنچه بودند ساخت؛ وی همچنین رنگهای ابریشمین تازه‌ای بر آنها نهاد، یکی راه‌راه سرخ و زرد و دیگری زرد با لبه‌ای سرخ: اندازهٔ آنها آن چنان عظیم شد، که از به غنیمت گرفته شدنشان به دست دشمنان پیشگیری میکرد، مگر آن که شکست کاملی حاصل می‌شد. رنگهای هنگ‌ها پارچهٔ نازک ابریشمینی بود که شیبی به یک نوک داشتند، برخی سرخ بودند، برخی سفید و برخی راه‌راه: …»[ج][۴۹] بدین ترتیب آشکار است که پرچمهای نادر شاه منقش به شیر و خورشید نبوده‌اند اما می‌دانیم که مُهر نادر با نشان شیر و خورشید و عبارت «المُلکُ لله» (پادشاهی از آنِ خداست) بوده‌است.[۵۰] اگر چه بر پایهٔ نوشتهٔ هنوی میتوان دریافت که پرچمهای هنگ‌های ارتش نادر شاه سه‌گوش بوده‌اند ولی دربارهٔ سه‌گوش یا چهارگوش بودن پرچمهای شاهنشاهی آن زمان نمی‌توان به نتیجه‌ای رسید.
همچنین در ماه مهٔ ۱۷۳۷ مأمور بریتانیا در گمبرون (بندر عباس) گزارش می‌کند که امیر نیروی دریایی نادر شاه پرچمی با زمینهٔ سفید که روی آن شمشیر ایرانی سرخ‌رنگی نقش بسته‌است را بر کشتی به اهتزاز درآورده است. به‌کارگیری ترکیب «شمشیر ایرانی» برای ذوالفقار نشان میدهد که تا چه اندازه این نشان در ایدئولوژی حکومت‌گری ایرانی جذب شده‌است.[۵۱]
دو پرچم دیگر نیز از دورهٔ نادر شاه توصیف شده‌اند که دارای منابع معتبری نمی‌باشند. نخست پرچم شاهنشاهی نادر شاه با رنگهای قرمز و زرد و نشان شیر و خورشید که در رمان تاریخی «نادر شاه» (چاپ ۱۹۰۸ در لندن) نوشتهٔ سر هنری مورتیمر دیورند (دوراند) توصیف شده‌است.[۵۲] باید توجه داشت که این کتاب صرفاً رمانی تاریخی است[۵۳] که سالها پس از مرگ نادر نوشته شده‌است. رنگهای آن با آنچه هنوی توصیف کرده سازگار است ولی بودن نقش شیر و خورشید بر آن می‌تواند برخاسته از تخیل ادبی دیورند باشد و نمی‌توان آن را منبعی معتبر برای پرچم دورهٔ نادر شاه به‌شمار آورد. پرچم دیگر، پرچم سفیدرنگ سه‌گوشی است با لبه‌هایی به رنگهای سبز و سرخ که در مینیاتور پشت جلد کتاب «نزهت‌الارواح» آمده‌است و نبرد نادر شاه با محمد شاه گورکانی را به تصویر کشیده‌است.[۵۴] این مینیاتور در دورهٔ ناصرالدین شاه کشیده شده و متعلق به سالها پس از مرگ نادر میباشد.
پرچم شاه اسماعیل یکم صفوی
پرچم شاه تهماسب یکم صفوی
پرچم شیروخورشیدنشان صفویان
یکی از پرچمهای ایران در دورهٔ صفویان که در دورهٔ افشار به عنوان پرچم نیروی دریایی به کار گرفته شد.
یکی از دو پرچم سری نخست پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
دیگر پرچم سری نخست پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
یکی از دو پرچم سری دوم پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
دیگر پرچم سری دوم پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
افزوده شدن شمشیر به نقش شیر و خورشید به دوران قاجار بازمی‌گردد ولی با اطمینان نمی‌توان گفت که این تغییر در دورهٔ آقامحمد شاه روی داده‌است یا دورهٔ فتحعلی شاه. از پرچم پادشاهی آقامحمد شاه قاجار اطلاعی در دست نیست. فقط در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» نوشتهٔ غلامحسین افضل‌الملک ضمن توضیح راجع به پرچمی به نام «بیرق قاپوق» که در محل اعدام مجرمان در اهتزاز بوده‌است، قدمت این پرچم به دورهٔ آقامحمد شاه نسبت داده شده‌است.[۵۵] این پرچم، سرخ‌رنگ و سه‌گوش بوده و بر پایهٔ تصویر آن، در دست شیر شمشیری قرار داشته‌است. اگر تصویر این پرچم به‌درستی کشیده شده باشد و این گونه در نظر بگیریم که طرح شیر و خورشید آن را از زمان آقامحمد شاه تا زمان نوشتن این کتاب (در اواخر عصر ناصرالدین شاه) تغییر نداده باشند، باید افزوده شدن شمشیر به نشان شیر و خورشید را به دوران پایه‌گذار دولت قاجار نسبت داد.
برخی پرچمی چهارگوش با زمینهٔ سرخ و دایره‌ای سفید رنگ در مرکز آن که درون این دایره شیر و خورشیدی شمشیردار نقش بسته‌است را به دورهٔ آقامحمد شاه نسبت می‌دهند. خاستگاه این طرح، نقاشی‌ای از آقامحمد شاه قاجار است که چنین پرچمی در کنار او دیده میشود. این نقاشی در جلد کتاب «شاهان فراموش‌شده: حماسه‌نامهٔ دودمان قاجار» (به فرانسوی: Les Rois oubliés: L’épopée de la dynastie Kadjare) نوشتهٔ سلطان‌علی میرزا قاجار (نوهٔ محمدعلی شاه قاجار) چاپ ۱۹۹۲ م چاپ شده‌است. از آن جا که این نقاشی در عکسی از گردهمایی خاندان قاجار در سال ۲۰۰۳ م دیده میشود، احتمال دارد که این نقاشی متعلق به یکی از اعضای خاندان قاجار بوده باشد.[۵۶] از نقاش و تاریخ آفرینش این اثر اطلاع دقیقی نیست و محتمل است سالها پس از مرگ آقامحمد شاه کشیده شده باشد و نمی‌توان به استناد چنین نقاشی‌ای پرچم دورهٔ آقامحمد شاه را توصیف کرد.
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
در سفرنامهٔ سرهنگ گاسپار دروویل افسری فرانسوی که در سال‌های ۱۲۲۷ و ۱۲۲۸ ه.ق به ارتش ایران خدمت می‌کرده‌است، دربارهٔ پرچمهای آن زمان ایران این گونه آمده‌است: «درفش‌های بزرگ و کوچک ایرانیان دارای نقش دولتی است که شیر خفته‌ای است در برابر خورشیدی در حال طلوع و با این عبارت «سلطان بن سلطان فتحعلی شاه قاجار» یعنی سلطان پسر سلطان، فتحعلی شاهی که از طایفهٔ قاجار است. مانند بیرقهای ما مزین از نوارهای تافتهٔ سفید و ریشه‌های زرین است. بیرقهای بزرگ سرخ است و بالای آنها دستی است از نقره که دست علی باشد. بیرقهای کوچک کبود است و در بالای آن نیزهٔ زرینی است که به تیزی نیزه‌های سواران اروپایی است.» در این کتاب تصویر دو بیرق بزرگ و کوچک زمان فتحعلی شاه هم هست. آن که در طرف راست و بزرگ‌تر است زمینهٔ آن سرخ تیره دارد و شیر و خورشید آن زرد چاپ شده‌است و آن که درطرف چپ و بزرگ‌تر است زمینهٔ آن آبی تیره است و شیر و خورشید زرد دارد.[۵۷]
همچنین در کتاب «مسافرت به ایران» نوشتهٔ الکسیس سولتیکف شاهزادهٔ روس که حاصل سفر او به ایران در دورهٔ محمد شاه قاجار میباشد، تصویری سیاه و سفید از هیئت دیپلماتیک ایران به ریاست میرزا ابوالحسن خان شیرازی نقاشی شده‌است که پیشاپیش این هیئت پرچمی منقش به شیر و خورشید شمشیردار دیده میشود.[۵۸] باید توجه کرد که این تصویر رنگی نیست (بنابراین رنگ پرچم مشخص نمی‌باشد) و اگر چه مربوط به رخدادی در دورهٔ فتحعلی شاه است، در زمان محمد شاه قاجار نقاشی شده‌است.
در نقاشی نبرد سلطان‌آباد که جزء مجموعهٔ موزهٔ ارمیتاژ است، پیاده‌نظام ایران پرچمی سرخ‌رنگ را حمل می‌کنند که در میان آن لوزی سفیدرنگی قرار دارد و در آن شیر و خورشیدی شمشیردار دیده میشود. این پرچم شباهت بسیار به «بیرق فوج پیاده» در کتاب کراسهٔ المعی دارد. بدین ترتیب آشکارا دیده میشود که افزوده شدن شمشیر به نقش شیر و خورشید در این زمان معمول بوده‌است و نسبت‌دهی زمان افزوده شدن شمشیر به دورهٔ محمد شاه (نوه و جانشین فتحعلی شاه) نادرست است.
این گونه می‌نماید که تغییر شکل پرچمهای ایرانیان از سه‌گوش به چهارگوش (مربع یا مستطیل) در دورهٔ فتحعلی شاه قاجار رخ داده‌است.[۵۹]
دو پرچم از دورهٔ فتحعلی شاه که در کتاب «سفر در ایران» (Voyage en Perse) سرهنگ گاسپار دروویل (افسر فرانسوی در خدمت قشون قاجار) آمده‌است.[۶۰]
پرچم ایران در نقاشی‌ای سیاه و سفید اثر شاهزاده الکسیس سولتیکف از ابوالحسن شیرازی سفیر فتحعلی شاه در حال رهسپاری به روسیه (این اثر سپس‌تر در زمان محمد شاه کشیده شده‌است.)
این نقاشی که زمانی قصر عباس میرزا ولی‌عهد فتحعلی شاه در تبریز را تزیین می‌نموده‌است، صحنهٔ پیروزی ایرانیان بر روس‌ها را در نبرد سلطان‌آباد در ۱۳ فوریهٔ ۱۸۱۳ و در خلال جنگ‌های ایران و روس ترسیم می‌کند. پیاده‌نظام ایران در این نبرد درفشی با نشان شیر و خورشید حمل می‌نماید و شیر در این تصویر شمشیری در دست دارد.
لویی دوبو می‌گوید که محمد شاه قاجار (جانشین فتحعلی شاه) دو پرچم داشته‌است: «یکی با نقش شمشیر علی، که دوزبانه است» و دیگری «با نقش یک شیر خوابیده و خورشیدی که از پشت آن طلوع می‌کند». پرچم دوم پرچم اصلی کشور است.[۶۲] گویا از اواخر دوران فتحعلی شاه به تدریج دو پرچم شیر و خورشید و ذوالفقار علی با هم تلفیق میشوند و شیر که مظهر علی بوده‌است شمشیر دریافت می‌کند.[۶۳]
در سفرنامهٔ اوژِن فلاندَن در توصیف ارتش ایران در اصفهان می‌نویسد: «پرچمدار کسی را گویند که با خود پرچم می‌برد، این پرچم سرخ‌رنگ و به رویش نشان ایران که شیر و خورشید است قرار گرفته، دستهٔ پرچم به یک دست که علی را منقوش کرده منتهی است. هر دسته چند وکیل یا آجودان دارد.»[۶۴]
به نوشتهٔ یحیی ذکاء در تابلوی نبرد غوریان اثر «احمد نقاش» که در سال ۱۲۶۰ ه.ق در زمان محمد شاه کشیده شده‌است، پرچمهایی سه‌گوش با زمینهٔ سفید و شیر و خورشید در میان آن و لبه‌ای سبزرنگ دیده میشود.[۶۵]
در زمان محمد شاه قاجار، ۳ تن از فرزندان حسین‌علی میرزا فرمانفرما (عموی شورشی محمد شاه) به نامهای رضاقلی میرزا، نجف‌قلی میرزا و تیمور میرزا از ایران خارج شدند و در ۱۲۵۲ ه.ق به بریتانیا سفر کردند. در این سفر دریایی هنگامی که از مالت به جبل‌الطارق میرفتند بر کشتی انگلیسی حامل آنها پرچم ایران به اهتزاز درآمد.[۶۶] به نوشتهٔ رضاقلی میرزا «عَلَم ذوالفقار» بر دکل کشتی به اهتزاز درآمد[۶۷] و به‌احتمال می‌باید همان پرچم ذوالفقار خونین بر زمینهٔ سفید باشد که در دوران صفوی و افشار نیز به کار می‌رفته‌است. این نکته اهمیت دارد که برای مخالفان شاه وقت ایران نیز از پرچمی که ایران را نمایندگی کند استفاده شده‌است.
بررسی رخدادهای دیپلماتیک و بین‌المللی همچون افراشتن پرچم در سفارتخانه‌های ایران، سفرهای خارجی شاهان قاجار و نمایشگاه‌های بین‌المللی میتوانند به روشن‌تر شدن طرح پرچم ایران در آن روزگار کمک کنند.
در زمان صدارت امیرکبیر در دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار، پرچم شیر و خورشید ایران بر فراز سفارت ایران در لندن برافراشته شد.[۶۸] با این حال، متأسفانه از جزئیات طرح و رنگ چنین پرچمی اطلاعی در دست نیست. پس از برکناری امیرکبیر، هنگامی که بر سر افراشتن پرچم در سفارت ایران در عثمانی میان دو کشور اختلاف دیپلماتیک بروز می‌کند، میرزا آقاخان نوری (صدراعظم ایران در اوایل دورهٔ ناصری و پس از امیرکبیر) در مکاتبه با مصلحت‌گذار (کاردار) وقت ایران در عثمانی مطلبی می‌نویسد که نمایانگر نبود طرح استانداردی از پرچم وقت ایران است. نوری می‌نویسد: «بیدق دولت علیه ایران که در اسلامبول افراشته شد لا اله الی الله، محمد رسول‌الله، علی اسدالله در آن مسطور است. اگر اولیای دولت بهیه روسیه [و انگلیس] ایراد نمایند که این کلمات باعث بلوای عام خواهد شد، آن مخدوم اظهار نماید که اولیای دولت علیه ایران این کلمات [را] موقوف خواهند داشت. بیدق دولت علیه همان شیر و خورشید و بیرق دولت عثمانی همان ماه و ستاره خواهد بود دیگر و اما عذری و محل ایرادی از برای ایشان باقی نخواهد بود…»[۶۹]
در هنگام نخستین سفر ناصرالدین شاه به بریتانیا، انگلیسی‌ها دقیقاً نمی‌دانستند چه پرچمهایی را به عنوان پرچم رسمی و پرچم شاهنشاهی ایران برافرازند و این امر خود موضوع مکاتبات مفصل میان رئیس تشریفات پادشاهی دربار بریتانیا و سفارت آن کشور در تهران شد.[۷۰]
در مجموعهٔ پادشاهی بریتانیا (Royal Collection Trust) نقاشی رژهٔ ارتش بریتانیا در برابر ملکه ویکتوریا و ناصرالدین شاه قاجار در ۱۸۷۳ م (۱۲۹۰ ه.ق) اثر «نیکولاس شوالیه» دیده میشود. در کنار پرچم پادشاهی بریتانیا، پرچمی شیروخورشیدنشان به همراه تاج بر بالای خورشید و با زمینه‌ای سرخ‌رنگ دیده میشود. از آن جا که این پرچم در کنار پرچم پادشاهی بریتانیا در اهتزاز است، این گونه می‌نماید که این پرچم به عنوان پرچم شاهنشاهی ایران به کار رفته‌است. در همین نقاشی، پرچمهای شیروخورشیدنشان دیگری با زمینهٔ سفید دیده میشوند که در کنار پرچم نیروی دریایی بریتانیا (White Ensign) در اهتزاز اند.
همچنین، در موزهٔ ارمیتاژ روسیه نقاشی‌ای از بازدید ناصرالدین شاه از این کشور در سال ۱۸۷۳ م (۱۲۹۰ ه.ق) هست که شاه را سوار بر اسب در کنار الکساندر دوم امپراتور وقت روسیه می‌نمایاند. پرچم ایران در این نقاشی دارای شیر و خورشید بر زمینه‌ای سفیدرنگ است و گرداگرد زمینهٔ سفید آن نوار باریک سبزرنگی دیده میشود. مشابه این طرح، در نقاشی‌هایی که از غرفهٔ ایران در نمایشگاه‌های جهانی سدهٔ نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم دیده میشوند، یعنی پرچم ایران شیر و خورشیدی در زمینهٔ سفید است و سه یا چهار طرف این زمینهٔ سفید نوار باریکی به رنگ سبز دیده میشود. یحیی ذکاء به اشتباه این پرچم لبه‌سبز را تنها متعلق به سال‌های ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۴ ه.ق (دوره‌ای که سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا صورت گرفته‌اند) دانسته‌است؛ در حالی که بر پایهٔ نقاشی موزهٔ ارمیتاژ از چنین پرچمی در سفر ۱۲۹۰ ه.ق ناصرالدین شاه هم استفاده شده‌است.[۷۱]
پرچمهای روسیه و ایران در نقاشی سان دیدن الکساندر دوم روسیه و ناصرالدین شاه در نخستین سفر شاه به اروپا در ۱۸۷۳ م – اثر میخای زیچی
پرچمهای بریتانیا و ایران در نقاشی بازدید ناصرالدین شاه از پارک بزرگ ویندزور بریتانیا در نخستین سفر او به اروپا در ۱۸۷۳ م – اثر نیکولاس شوالیه
استقبال امپراتور نیکولای دوم از مظفرالدین شاه در سنت‌پترزبورگ در سومین سفر شاه به اروپا در ۱۹۰۵ م – عکاس: کارل بولا
نقاشی‌ای از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۸۷۸ م در پاریس
نقاشی‌ای دیگر از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۸۷۸ م در پاریس
نقاشی‌ای از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۹۰۰ م در پاریس
نقاشی‌ای دیگر از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۹۰۰ م در پاریس
افزون بر چند پرچم مشکوک بدون شیر و خورشید منسوب به ایران که از جدول‌های سدهٔ هجدهم میلادی گرفته شده‌اند و پیشتر دربارهٔ آنها توضیح داده شد، چند طرح گوناگون از پرچم شیروخورشیدنشان در کتاب‌ها و جدول‌های پرچم سده‌های نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم دیده میشود.
۱. پرچم شیروخورشیدنشان زمینه‌سفید: در کتاب «دریا: داستان هیجان‌انگیز ماجراجویی، مخاطره و قهرمانی‌گری» نوشتهٔ «فردریک ویمپِر» چاپ ۱۸۹۰ م در جدول پرچمهای دریایی کشورها، پرچم دریایی ایران بدین شکل آمده‌است.[۷۲] این پرچم همانند پرچمهایی است که در نقاشی بازدید ناصرالدین شاه از پارک بزرگ ویندزور بریتانیا در نخستین سفر او به اروپا در ۱۸۷۳ م (اثر نیکولاس شوالیه) در کنار پرچمهای نیروی دریایی بریتانیا دیده میشوند.
۲. پرچم شیروخورشیدنشان در زمینهٔ سفید و دارای باریکهٔ پیرامونی سبز: در «جدول پرچمهای کشورهای جهان جانسون» چاپ ۱۸۶۸ م که در کتابخانهٔ کنگره با شمارهٔ بازفراوری LC-DIG-pga-03872 نگهداری میشود تصویر یکی از سه پرچم ایران بدین گونه آمده‌است. دو پرچم دیگر همان پرچمهای مشکوک منسوب به دورهٔ صفوی می‌باشند که فاقد شیر و خورشید اند.[۷۳] در جدول دیگری که متعلق به زمانی میان ۱۸۷۷ تا ۱۸۹۰ م است و در همان کتابخانه با شمارهٔ بازفراوری LC-DIG-pga-07890 نگهداری میشود نیز تصویر پرچم ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۴]
۳. پرچم شیروخورشیدنشان در زمینهٔ سفید و دارای لبه‌های سبز و سرخ: در کتاب «پرچمهای ملت‌های دریایی» چاپ ۱۸۹۹ م از سوی «دپارتمان نیروی دریایی ایالات متحده» تصویر پرچم دریایی ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۵] این پرچم شبیه پرچم کاخ شهرستانک در نقاشی مسعود غفاری میباشد.
۴. پرچمی با شیر و خورشید در میان دو شاخه‌برگ در زمینهٔ سفید و چهار لچکی سرخ در چهار گوشه: در کتاب «پرچمها: شرح تاریخ و طرز استفادهٔ آنها» نوشتهٔ «اندرو مک‌جورج» چاپ ۱۸۸۱ م تصویر پرچم ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۶]
پرچم دریایی ایران در کتاب «دریا: داستان هیجان‌انگیز ماجراجویی، مخاطره و قهرمانی‌گری» نوشتهٔ «فردریک ویمپِر» چاپ ۱۸۹۰ م
پرچم ایران در جدول پرچمهای کشورهای جهان (تاریخ چاپ میان سال‌های ۱۸۷۷ تا ۱۸۹۰ م میباشد)
پرچم ایران در جدول پرچمهای کشورهای جهان جانسون چاپ ۱۸۶۸ م
پرچم دریایی ایران در کتاب «پرچمهای ملت‌های دریایی» چاپ ۱۸۹۹ م
پرچم ایران در کتاب «پرچمها: شرح تاریخ و طرز استفادهٔ آنها» نوشتهٔ «اندرو مک‌جورج» چاپ ۱۸۸۱ م
آیین‌نامه‌های نظامی دورهٔ قاجار نیز از دیگر منابع پژوهش دربارهٔ پرچم آن روزگار اند. در «آئین‌نامه نظامی قواعد مشق و حرکات پیاده‌نظام دولت علیّه ایران» چاپ رمضان ۱۲۶۸ ه.ق (اوایل صدارت میرزا آقا خان نوری) تصویرهایی از بیرق‌دار پیاده‌نظام دیده میشوند که در آنها بیرق‌دار پرچمی شیروخورشیدنشان در دست دارد. این تصویرها سیاه و سفید اند و نمی‌توان بر پایهٔ آنها رنگهای پرچم را توصیف کرد. در این تصویرها پرچمی مربع‌شکل دیده میشود که دارای نقش شیر و خورشید است و در چهار ضلع آن نوار باریکی متمایز از زمینهٔ پرچم مشاهده میشود. سرپرچم نیز به شکل دست به تصویر کشیده شده‌است.[۷۷] از آن جا که پرچم یادشده در این آیین‌نامه با بیرق فوج پیاده در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» تفاوت دارد، به نظر میرسد پرچم این آیین‌نامه مربوط به یگان خاصی از پیاده‌نظام نباشد و معرف پرچم دولتی باشد.
با بررسی منابع دورهٔ قاجار به این نتیجه می‌رسیم که دست کم تا اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه طرح استانداردی از پرچم ایران تدوین نشده بود. وضعیت شیر در نقش شیر و خورشید می‌توانست ایستاده یا نشسته باشد، شمشیربه دست باشد یا بی‌شمشیر، دارای عبارت‌های دینی باشد یا نباشد؛ همچنین رنگهای پرچم حالت ثابتی نداشتند. حتی همان گونه که پیشتر آمد، میرزا آقاخان نوری در زمان صدارتش در مکاتبه با کاردار ایران در عثمانی عنصر اصلی پرچم ایران را شیر و خورشید دانسته و اظهار داشته که عبارت‌های عربی را میتوان از پرچم حذف کرد. از سوی دیگر، مکاتبات مفصل میان رئیس تشریفات پادشاهی دربار بریتانیا و سفارت آن کشور در تهران دربارهٔ پرچم ایران پیش از نخستین سفر اروپایی ناصرالدین شاه نیز شاهدی دیگر بر این امر است.
به نوشتهٔ عبدالله مستوفی، در آغاز رنگ زمیهٔ پرچم ایران معین نبود. شیر و خورشید بر پرده‌ای سفیدرنگ نگاشته می‌شد و لبه‌ای سبز یا سرخ یا ترکیبی از این دو رنگ به گرد پردهٔ سفید قرار می‌گرفت. تقسیم این سه رنگ به سه قسمت که از سبز شروع و به سرخ ختم شود و شیر و خورشید در وسط رسم گردد از کارهای میرزا حسین خان مشیرالدوله بود.[۷۸] مشیرالدوله میان سال‌های ۱۲۸۷ و ۱۲۹۷ ه.ق از دولتمردان طرف توجه ناصرالدین شاه و میان سال‌های ۱۲۸۸ و ۱۲۹۰ ه.ق صدراعظم ایران بود. با این حال باید توجه داشت که حتی سالها پس از مشیرالدوله هم از پرچمهایی با زمینهٔ سفید و لبهٔ سبز استفاده شده است، همچون پرچمهایی که در تصویرهای سفرهای خارجی مظفرالدین شاه دیده میشوند.
نمونه‌هایی از پرچم سه‌رنگ بر فراز کاخ‌های سلطنتی در نقاشی‌هایی از این کاخ‌ها دیده میشود. تابلوی آبرنگ محمود خان ملک‌الشعرا از چشم‌انداز پشت‌بام‌های کاخ‌های سلطنتی داخل ارگ و کوه البرز به سال ۱۲۸۲ ه.ق دارای پرچم سه‌رنگ است به گونه‌ای که شیر و خورشید در نوار سفید جای دارد و نوارهای سبز و سرخ که باریک‌تر از نوار سفید اند به ترتیب در بالا و پایین پرچم جای دارند. در نقاشی کاخ شهرستانک اثر مسعود غفاری به سال ۱۲۸۸ ه.ق نیز شیر و خورشید بر زمینه‌ای سفیدرنگ جای دارد و نوارهایی سبزرنگ در لبهٔ بالایی و نیز لبهٔ میلهٔ پرچم و نوارهایی سرخ‌رنگ در لبهٔ پایینی و لبهٔ مقابل میلهٔ پرچم نقاشی شده‌است. نقاشی همین کاخ اثر کمال‌الملک به سال ۱۳۰۴ ه.ق نیز چنین پرچمی را می‌نمایاند[۷۹] ولی در نقاشی اخیر، شیر و خورشید در زمینه‌ای سفیدرنگ است و نوار بالایی سرخ‌رنگ و نوار پایینی سبزرنگ میباشد و بنابراین وارونهٔ رنگهای کنونی پرچم ایران است.
در جلد چهارم کتاب کُرّاسهٔ اَلمَعی نوشتهٔ غلامحسین افضل‌الملک توضیح و تفسیر ۱۱ بیرق و عَلَم اواخر روزگار ناصرالدین شاه آمده‌است. این یازده پرچم عبارت اند از:
۱. عَلَم کاویان ۲. بیرق فوج پیاده ۳. بیرق توپخانه ۴. بیرق توپچی ۵. بیرق سوار ۶. بیرق عزا ۷. بیرق سوارهٔ قزاق ۸. بیرق دولتی و سلطنتی ۹. گونه‌ای دیگر از بیرق دولتی و سلطنتی ۱۰. عَلَم تعزیه ۱۱. بیرق قاپوق[۸۰]
هر دو پرچم ۸ و ۹ در این کتاب به ترتیب از بالا به پایین دارای سه رنگ سبز، سفید و سرخ بودند و تفاوت آنها در این بود که در پرچم شمارهٔ ۸ نوار سفید پهن‌تر بود شیر و خورشید بر آن نقش می‌بست ولی در پرچم شمارهٔ ۹ نوارهای سبز، سفید و سرخ هم‌اندازه بودند و شیر و خورشید بر روی هر سه رنگ جای می‌گرفت.
یحیی ذکاء احتمال داده که سال دقیق تقریر، نقاشی و کتابت کتاب کرّاسهٔ المعی ۱۳۰۶ ه.ق باشد.[۸۱]
بازسازی بیرق مخصوص به ابنیه و عمارات سلطنت و سربازخانه‌ها و بنادر و هر چه متعلق به دولت و سلطنت است. (بیرق نمرهٔ هشتم کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» مربوط به اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه)[۸۲]
بازسازی بیرقی دیگر که بالای ابنیهٔ دولتی و سلطنتی افراشته میشود. (بیرق نمرهٔ نهم کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» مربوط به اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه)[۸۳]
اینکه این سه رنگ با چه تعبیری در آن زمان انتخاب شده‌است محل اختلاف نظر است؛ ولی انتخاب رنگهای سبز و سفید بی‌ارتباط با سنتهای شیعی و اسلامی نبوده و سرخ نشان دهنده قدرت نظامی بوده‌است.[۸۴] بعدها نشان پرچم تعبیری منطقی بدین صورت یافت که رنگ سبز به عنوان نشان اسلام، رنگ سفید نشان صلح و سرخ نشان رشادت و دلاوری تفسیر شد.[۸۵]
به نوشتهٔ رضاقلی میرزا از شاهزادگان شورشی زمان محمد شاه قاجار که با کشتی به بریتانیا سفر کرده‌است، «عَلَم ذوالفقار» بر دکل کشتی به اهتزاز درآمد[۸۶] و به‌احتمال می‌باید همان پرچم ذوالفقار خونین بر زمینهٔ سفید باشد که در دوران صفوی و افشار نیز به کار می‌رفته‌است. در زمان امیرکبیر برای کشتی‌های دولتی ایران نشان شیر و خورشید و برای کشتی‌های تجاری ایران نشان اژدها تعیین شد.[۸۷] ادوارد استاک در کتابش «شش ماه در ایران» (به انگلیسی: Six months in Persia) چاپ ۱۸۸۲ م پرچم شناورهای ایرانی‌ای که در مسقط لنگر انداخته بودند را ذوالفقاری سفید در زمینه‌ای سرخ توصیف می‌کند[چ] ولی در پانویس می‌آورد که پرچمهای شناورهای اندک‌شمار ایران در دریای مازندران شیروخورشیدنشان بوده‌اند.[۸۸] غلامحسین افضل‌الملک در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» در هنگام توصیف بیرق نمرهٔ هشتم (پرچم ویژهٔ ساختمان‌های پادشاهی و سربازخانه‌ها و بندرها و هر چه متعلق به دولت و پادشاهی است و پردهٔ مربعی سفیدرنگی با لبه‌ای سبز در بالا و لبه‌ای سرخ در پایین و منقش به شیر و خورشید بوده‌است) آورده که: «شاید بیرق کشتی پرسپولیس هم همین قسم باشد.»[۸۹] این در حالی است که ژنرال انریکو آندرئینی افسر ایتالیایی در خدمت دولت ایران در گزارشی به تاریخ ۷ سپتامبر ۱۸۸۵ پس از شرح خرید کشتی پرسپولیس دربارهٔ پرچمهای تازهٔ دریایی آن روزگار آورده‌است که: «اینک دولت ایران یک پرچم دریایی به شرح زیر انتخاب کرده‌است: پرچم تجارت، سفید با نوارهای قرمز و سبز در بالا و پایین پرچم و نوار قرمزی در وسط. پرچم جنگ، با همان طرح و شیر زردرنگ ایستاده‌ای در وسط در حالی که شمشیری در یک پنجه و خورشیدی در پشت دارد. پرچم شاهی، شبیه پرچم جنگ به اضافهٔ تاج سلطنتی میان شیر و تیرک و زیر آن اسم شاه که اطراف آن را دو شاخهٔ غار و بلوط گرفته‌اند.»[۹۰] توصیف آندرئینی از ترتیب رنگها وارونهٔ پرچم کنونی ایران است.
در موزه‌های عمومی و کلکسیون‌های شخصی نیز پرچمهایی از دوران قاجار دیده میشوند که باید دربارهٔ بررسی کارکرد آنها در آن روزگار احتیاط کرد. کارکرد آنها می‌توانسته ملی، مذهبی، نظامی و … باشد.
در آغاز جنبش مشروطیت عده‌ای کوشیدند پرچمهایی سرخ‌رنگ را معمول کنند؛ ولی سرانجام اصل پنجم متمم قانون اساسی مشروطه پرچم سبز و سفید و سرخ و نشان شیر و خورشید را رسمی کرد.[۹۲] متن اصل پنجم متمم قانون اساسی مشروطیت (مصوب مهر ۱۲۸۶ ه.خ) چنین است: «الوان رسمی بیرق ایران سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید است.»
در آغاز دوران مشروطه، پرچمی با زمینهٔ سفید و دو لبهٔ سبز و سرخ معمول گردید که به‌زودی کنار گذاشته شد.[۹۳] در «رسملی قاموسِ عثمانی» چاپ ۱۲۹۱ ه.خ (۱۳۳۰ ه.ق) دو پرچم دولتی و مدنی از ایران ترسیم شده‌است که هر دو دارای دو لبهٔ سبز و سرخ در سه سوی پرچم (همهٔ جهت‌ها به جز میلهٔ پرچم) اند و تفاوت آنها در نشان شیر و خورشید است که فقط در پرچم دولتی دیده میشود.[۹۴] با توجه به مغایرت نحوهٔ قرارگیری رنگها با آنچه که در نظام‌نامهٔ بیرقهای دولت علیّهٔ ایران به تاریخ ۳ رمضان ۱۳۲۸ ه.ق (۱۶ شهریور ۱۲۸۹ ه.خ)، مسلم است که پرچمهای معرفی‌شده در رسملی قاموس عثمانی در زمان چاپ به‌روز نبوده‌اند. در نظام‌نامهٔ یادشده که به امضای نایب‌السلطنه (علیرضا خان عضدالملک) و وزیر جنگ رسید، ۵ پرچم با نامهای «بیرق ملی»، «بیرق شعله‌ای مخصوص دکل‌های جهازات (کشتی‌های) جنگی»، «بیرق دولتی»، «بیرق نظامی و جنگی» و «بیرق سلطنتی» معین شدند. در چهار پرچم نخست، ترتیب رنگها که به صورت نوارهای افقی هم‌اندازه توصیف شده‌اند، سبز روشن (چمنی) در بالا، سفید در میانه و قرمز گلی در پایین تعیین گردید. پرچم مدنی (که به غلط ملی نامیده شده بود) فاقد شیر و خورشید و پرچم دولتی دارای شیر و خورشید توصیف گشت. در پرچم نظامی ایران هم شیر و خورشید میان شاخه‌های زیتون و بلوط[ح] قرار گرفت و بر بالای خورشید تاج کیانی نهاده شد. پرچمی آبی‌رنگ نیز به عنوان بیرق سلطنتی (درفش شاهنشاهی) طراحی گشت. این درفش مربع‌شکل بود و در گوشهٔ بالا و سمت میله، مربعی با سه رنگ سبز و سفید و قرمز قرار داشت که ضلع‌هایش یک‌چهارم ضلع‌های پردهٔ درفش بودند. در میان زمینهٔ آبی نیز دایره‌ای سفیدرنگ قرار داشت که شیر و خورشید و تاج کیانی و دو شاخه‌برگ در آن جای می‌گرفت. درازای پرچم شعله‌ای کشتی‌های جنگی نیز ۸ برابر پهنای آن و دارای دو زبانه بود.[۹۵] نمونهٔ چنین پرچمهایی (به جز پرچم شعله‌ای کشتی‌های جنگی) در کتاب «پرچمهای جهان» نشر «جامعهٔ جغرافیایی ملی» ایالات متحدهٔ آمریکا (به انگلیسی: National Geographic Society) در سال ۱۹۱۷ م (دوران پادشاهی احمد شاه قاجار) منتشر شد.[۹۶]
در زمان رضا شاه پهلوی پرچم مشروطه حفظ شد با این تفاوت که شیر با چهرهٔ واقعی‌تری ترسیم می‌شد و دیگر خورشید به صورت زنانه ترسیم نمی‌گردید و خورشید تنها دارای انواری بود.
در همین زمان واژه‌های مصطلح در زبان فارسی شامل دِرَفش (پارسی)، عَلَم (عربی) و بیرق (ترکی)[۹۷] با واژه پرچم جایگزین شدند.[۹۸] این واژه به مرور زمان، به حکم اطلاق جزء بر کل، بر خود درفش نیز اطلاق شده و نخستین فرهنگستان ایران کاربرد آن را به همین معنی و به جای علم و بیرق تأیید کرده‌است.[۹۹] این اقدام اعتراض نافرجام بعضی فرهیختگان از جمله ابراهیم پورداوود را دربرداشت.
در دورهٔ پهلوی نیز استفاده از سه نسخه از پرچم سه‌رنگ ایران (دولتی، مدنی [civil یا به غلط ملی] و نظامی) ادامه یافت:[۱۰۰][۱۰۱][۱۰۲][۱۰۳]
۴:۷ پرچم ایران پیش از انقلاب ۵۷ بدون علامت شیر و خورشید
۴:۷ پرچم ایران پیش از انقلاب ۵۷ با علامت شیر و خورشید
۴:۷ پرچم نظامی ایران پیش از انقلاب ۵۷
پس از انقلاب مشروطه کوشش‌هایی در جهت استانداردسازی پرچم ایران صورت پذیرفت.
استانداردسازی شیر و خورشید: در مقرره‌ای به تاریخ ۱۶ شهریور ۱۲۸۹ ه.خ جزئیات علامت شیر و خورشید شامل نحوهٔ رسم دم شیر (مانند حرف S ایتالیک)، محل و اندازهٔ شیر، شمشیر و خورشید توصیف شد.[۱۰۴][۱۰۵]
در انتهای مقالهٔ «شیر و خورشید: نشان رسمی دولت ایران» نوشتهٔ «ابراهیم مکلا» تصویرهای گوناگونی از نقوش شیر و خورشید گرد آورده شده‌اند. مطابق نوشته‌های زیر یکی از این تصویرها، این گونه می‌نماید که این تصویر متعلق به «دستورالعمل بیرقهای دولت علیه» باشد که به منظور استانداردسازی شکل پرچم وقت ایران تهیه شده‌است. تاریخ این آیین‌نامه مشخص نیست. برابر این دستورالعمل ترتیب سه رنگ پرچم مطابق وضعیت کنونی آن است، شیر و خورشید درشت ترسیم می‌گشته‌است به گونه‌ای که بر روی هر سه نوار سبز و سفید و سرخ جای می‌گرفته‌است، در زیر پای شیر هیچ چیزی ترسیم نمی‌شده‌است، شیر به صورت سه‌رخ نقاشی می‌شده‌است و چهره‌ای اریب درون خورشید کشیده می‌شده‌است.[خ][۱۰۶]
در مقرره‌ای به تاریخ ۱۳۳۶ چنین آمده‌است:[۱۰۷] «نقش شیر و خورشید به رنگ زرد طلایی در وسط پرچم روی قسمت سفید و به قسمی رسم میشود که سر شیر به طرف چوب پرچم و شمشیر به‌طور عمودی در دست شیر قرار گرفته و پای شیر به طرف رنگ قرمز باشد. در یک روی پرچم که سر شیر به طرف چپ بیننده است، شمشیر در دست راست شیر است و نگاه شیر متمایل به چپ و دم شیر به شکل حرف S ایتالیک [است] و یک خم به طرف بالا دارد. در روی دیگر پرچم عکس این وضع خواهد بود؛ یعنی شمشیر در دست چپ شیر است و نگاه شیر متمایل به راست و دم شیر وارونهٔ حرف S ایتالیک است و شیر و خورشید دو روی پرچم باید برهم منطبق باشد. زیر پای شیر از امتداد شمشیر تا نقطهٔ تقاطع عمود فرضی که از آخرین نقطهٔ دم شیر فرود آید متناسب با ابعاد تصویر، خط مستقیمی رسم میشود.» در مقرره‌ای دیگر به تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۳۷ شیر و خورشید به جای خط افقی بر روبانی تاخورده جای داده میشود. به گفتهٔ یحیی ذکاء در ۱۳۴۴ کمیسیونی در «مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران» تشکیل شد که برای پرچم ایران استانداردهایی را تدوین نماید. بار دیگر در این استاندارد، تکیه‌گاه شیر، یک خط (به جای روبان تاخورده) توصیف شد.[۱۰۸] سرانجام نیز در دههٔ ۱۳۵۰، طراحی مدرنی از شیر و خورشید رسمیت یافت و بر اسناد دولتی و پرچمها نقش بست.[۱۰۹]
تناسب پهنا به درازای پرچم: در نظام‌نامهٔ ۱۲۸۹ ه.خ پهنای پرچم ۱۵۶ سانتیمتر و درازای آن ۳۱۲ سانتیمتر تعیین گردید. بدین ترتیب نسبت پهنا به درازا ۱ به ۲ بوده‌است.[۱۱۰] در مقرره‌ای به تاریخ ۱۳۱۴ قطع (تناسب پهنا به درازای) پرچمهای دولتی، ملی و نظامی بر زمین ۲ به ۳ و بر کشتی‌ها ۱ به ۳ تعیین گردید.[۱۰۳] در مقرره‌های دیگری به تاریخ ۱۴ دی و ۸ بهمن ۱۳۳۶ تناسب پهنا به درازای پرچمهای ایران بر زمین و بر کشتی‌ها ۱ به ۱٫۷۵ (یا همان ۴ به ۷) تعیین شد که این تناسب در پرچم کنونی ایران نیز رعایت میشود.[۱۰۷][۱۱۱]
در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب، دولت موقت از پرچم شیروخورشیدنشان استفاده میکرد. برای نمونه در تصاویر دیدار یاسر عرفات با سران دولت موقت، پرچم شیروخورشیدنشان دیده میشود. اندکی بعد، در ۱۰ اسفند ۱۳۵۷، سید روح‌الله خمینی خواستار برچیده شدن نشان شیر و خورشید شد.[۱۱۲] علی‌رغم این سخنرانی تا مدتی دولت موقت همچنان به استفاده از پرچم شیروخورشیدنشان ادامه داد ولی سرانجام این دولت مسابقه‌ای عمومی برای طراحی نشان جمهوری اسلامی برگزار کرد. اگرچه نشان کنونی جمهوری اسلامی اثر حمید ندیمی نیز به این مسابقه ارسال شد، ولی نشان دیگری اثر صادق تبریزی که خورشیدی با ۲۲ ستاره و ۸ مشت گره‌کرده بود، در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ از سوی شورای انقلاب پذیرفته شد و با افزوده شدن الله اکبر در وسط آن بر روی پرچم ایران نقش بست.[۱۱۳][۱۱۴] همچنین این نشان بر روی اسکناس‌های اول انقلاب چاپ شد.[۱۱۵] رسمیت این نشان چندان به درازا نکشید. نشان کنونی جمهوری اسلامی ایران در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۵۹ به تصویب شورای انقلاب و در ۱۹ اردیبهشت همان سال به تصویب سید روح‌الله خمینی رسید.[۱۱۶][۱۱۵]پس از طراحی نشان، نوبت به طراحی کل پرچم رسید که مطابق قانون اساسی می‌بایست دارای الله اکبر می‌بود. این وظیفه نیز به حمید ندیمی سپرده شد.[۱۱۵]
با وجود این تحولات، نشان شیر و خورشید تا سال ۱۳۵۹ بر روی برخی اسناد دولتی به کار می‌رفت که اعتراض سید روح‌الله خمینی را در ۶ تیر ۱۳۵۹ برانگیخت.[۱۱۷] وی در ۷ تیر همان سال برای تغییر نشان‌ها و آرم‌های شاهنشاهی مهلتی ۱۰ روزه تعیین کرد.[۱۱۸] پرچم کنونی جمهوری اسلامی ایران در ۱۵ تیر ۱۳۵۹ از سوی شورای انقلاب تصویب شد.[۱۱۹] طبق مصوبهٔ شورای انقلاب و تأیید رهبر وقت جمهوری اسلامی، می‌بایست نشان جمهوری اسلامی ایران به رنگ سبز می‌بود؛ اما ابوالحسن بنی‌صدر در ابلاغ مصوبهٔ شورا، این نظر را عوض کرد و رنگ آرم را قرمز تعیین نمود که در نهایت نیز همین رنگ اجرا و عمومی شد.[۱۱۶] در ۸ امرداد ۱۳۵۹، مشخصات فنی و ظاهری آن از سوی دولت وقت اعلام گردید.[۱۲۰]
آخرین تغییری که در پرچم ایران پدید آمد، مربوط به الله اکبرهای آن بود که به علت این که برخی طراحی نخست را شبیه به حروف لاتین usa می‌پنداشتند از حمید ندیمی خواسته شد که آن را تغییر دهد و او نیز طراحی دیگری ارائه داد که تا کنون به کار می‌رود.[۱۱۵]
دولت موقت در آغاز کار، پرچم شیر و خورشید را همچنان به کار می‌بُرد.
نخستین پرچم جمهوری اسلامی ایران از ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ تا ۱۵ تیر ۱۳۵۹
پرچم جمهوری اسلامی ایران با نخستین طراحی الله اکبر
پرچم جمهوری اسلامی ایران با دومین طراحی الله اکبر
این پرچم، بیانگر اسلامی بودن حکومت است.[۱۲۱] در اصل هجدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی) در مورد پرچم رسمی کشور آمده‌است که
پرچم رسمی ایران به رنگهای سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار «الله اکبر» است.
هر یک از ویژگی‌های پرچم نشانگر یکی از ارزش‌هایی است که انقلاب اسلامی ایران، مبتنی بر آنها به پیروزی رسیده‌است.[۱۲۱]
شورای انقلاب، در تاریخ ۱۳۵۹/۰۴/۱۵ با ابلاغ ویژگی‌های کلی پرچم، اعلام کرد که مشخصات هندسی و فنی پرچم با رعایت استانداردهای ابلاغی مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران باشد.[د][۱۱۹] این مؤسسه در ۱۳۹۵ به «سازمان ملی استاندارد ایران» تحول یافت.[۱۲۳] نخستین استاندارد پرچم در ۱۳۵۹ تدوین شد که دو بار در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵ بازنگریسته شد.[۱۲۴][۱۲۵]
در نهایت ویژگی‌های فعلی پرچم رسمی کشور، ابلاغی از سوی سازمان ملی استاندارد ایران، به شکل زیر میباشد (ابلاغی ۱۳۵۹، بازنگریستهٔ ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵):[۱۲۱]
نشان الله سرخ رنگ که در مرکز پرچم جمهوری اسلامی ایران درج می‌گردد، عبارت لا اله الا الله میباشد.[۱۲۶]
در آخرین اصلاح استاندارد پرچم ایران آمده‌است که رنگها، علامت مخصوص و شعار الله اکبر با تمام مشخصات آن باید در هر دو روی پارچهٔ پرچم مشخص شود؛ ولی در صورت یک‌لایه بودن پرچم، برعکس بودن نوشته‌ها در طرف دیگر پرچم مانعی ندارد.[۱۲۵] متأسفانه مشخص نشده‌است که روی پرچم آن سویی است که میله در سمت چپ آن قرار می‌گیرد یا آن سویی که میله در سمت راست آن جای دارد.
استاندارد رنگهای پرچم ایران در وبگاه تخصصی «پرچمهای جهان (FOTW)”:[۱۲۷]
طراح اصلی پرچم جمهوری اسلامی ایران، حمید ندیمی است؛ لکن یک کمیسیون نوزده نفره با اعضای زیر ویژگی‌های پرچم را تعیین کرده‌اند:[۱۲۱]
در سال ۱۳۱۶ مقررهٔ خاصی تصویب شد که تمام مردم را موظف به ادای احترام به پرچم رسمی کشور میکرد. مثلاً تصریح میکرد که اگر فردی به هشت قدمی پرچم برسد، باید با احترام حرکت کند و سپس به صورت صاف بایستد و با برداشتن کلاه، به پرچم ادای احترام کند؛ ویا افرادی که لباس رسمی به تن دارند، سلام نظامی دهند. ویا اگر پرچم از مقابل فرد نشسته‌ای حرکت داده میشود، آن فرد باید به احترام پرچم بایستد. این مقرره هنوز هم وجود دارد و معتبر است.[ذ][۱۲۸]
مقررات خاص دیگری برای احترام به پرچم و حفظ شدن آن در کشور وجود دارند:
در سال ۱۳۶۹، معاون اول رئیس‌جمهور دستور داد که در هفتهٔ عزای عمومی که به مناسب اولین سالگرد ارتحال روح‌الله موسوی خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، برگزار شده بود، پرچم رسمی کشور به صورت نیمه‌افراشته در آید.[۱۳۰][ر][۱۳۱]
بعدها، طبق دستور معاون اول رئیس‌جمهور، نظر به این که پرچم ایران، متضمن عبارت «اللّه» و «لا اله الّا اللّه» و «اللّه اکبر» است؛ و با توجه به قداست کلمهٔ الله هیچ‌کس حق نیمه‌افراشتن پرچم رسمی کشور را در ایام سوگواری و عزاداری ندارد. طبق این بخشنامه، در سوگواری‌ها میتوان پرچم سیاه در کنار پرچم رسمی کشور به اهتزاز درآورد.[ز][۱۲۶]
در عمل چندان به چنین بخشنامه‌ای توجه نشد و گهگاه در سوگواری‌ها پرچم به صورت نیمه‌افراشته درمی‌آمد. برای نمونه در مراسم پارالمپیک ۲۰۱۶ ریودوژانیرو، در پی مرگ دلخراش بهمن گلبارنژاد دوچرخه‌سوار ایرانی، پرچم ایران نیمه‌افراشته گردید[۱۳۲] و رسماً هم در ۶ بهمن ۱۳۹۵، طی بخشنامهٔ معاون اول رئیس‌جمهور، ممنوعیت نیمه‌افراشتن پرچم ایران لغو شد.[۱۳۳]
پرچم ایران بر سردرِ یک مدرسه در ایران
پرچمِ بزرگ ایران، خیابان آزادی، تهران
پرچم جمهوری اسلامی.
حامیان حسن روحانی با پرچم جمهوری اسلامی گچ بری شده اند.
کودکی با پرچم جمهوری اسلامی در سی و هشتمین سالگرد انقلاب انقلاب ایران.
اهتزاز پرچم جمهوری اسلامی در سفارت ایران در اسلو.
پرچم جمهوری اسلامی در پارک آبشار به اهتزاز درآمد.
سفارت جمهوری اسلامی ایران در پراگ با پرچم ملی.
هوادار فوتبال با در دست داشتن پرچم جمهوری اسلامی.
دو پرچم شیر و خورشید شاهنشاهی در اهتزاز است.
سربازان در رژه با سلسله پرچمهای شاهنشاهی در جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران.
حسن دایی، فعال سیاسی در تورنتو با پرچم امپراتوری سخنرانی می کند.
آیت الله خامنه ای در مراسمی ویژه در حال بازرسی از نیروها با رنگ های نظامی جمهوری اسلامی.
محمد باقری در حال صحبت با پرچم های جمهوری اسلامی در پس زمینه.
دامان افتخار کیمیا علیزاده در بازی‌های المپیک تابستانی 2016 با پرچم سه رنگ ایران
جمهوری آذربایجان ·
اردن ·
ارمنستان ·
ازبکستان ·
اسرائیل ·
افغانستان ·
امارات متحده عربی ·
اندونزی ·
ایران ·
بحرین ·
برونئی ·
بنگلادش ·
بوتان ·
پاکستان ·
تاجیکستان ·
تایلند ·
ترکمنستان ·
ترکیه ·
تیمور شرقی ·
چین ·
روسیه ·
ژاپن ·
سری لانکا ·
سنگاپور ·
سوریه ·
عربستان سعودی ·
عراق ·
عمان ·
فلسطین ·
فیلیپین ·
قبرس ·
قرقیزستان ·
قزاقستان ·
قطر ·
کامبوج ·
کره شمالی ·
کره جنوبی ·
کویت ·
گرجستان ·
لائوس ·
لبنان ·
مالدیو ·
مالزی ·
مغولستان ·
میانمار ·
نپال ·
ویتنام ·
هند ·
یمن
مناطق دیگر
کردستان عراق ·
قلمروی اقیانوس هند بریتانیا ·
ماکائو ·
هنگ کنگ
مناطق مورد مناقشه
آبخاز ·
اوستیای جنوبی ·
تایوان ·
جمهوری ترک قبرس شمالی ·
صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید
پرچم ایران پرچمی سه‌رنگ است که دارای سه نوار هم‌اندازهٔ افقی سبز و سفید و سرخ میباشد. نشان جمهوری اسلامی ایران به رنگ سرخ در میانهٔ نوار سفید قرار دارد. همچنین ۲۲ «الله اکبر» به رنگ سفید و به نشانهٔ پیروزی انقلاب در روز ۲۲ بهمن در حاشیهٔ پایین رنگ سبز و حاشیهٔ بالای رنگ سرخ جای گرفته‌اند. نشان جمهوری اسلامی بیانگر واژهٔ «الله» و شعار اسلامی «لا اله الا الله» است. رنگ سبز به معنی دین اسلام، سرسبزی و طبیعت ایران، سفید به معنی صلح و دوستی و قرمز معنی خون شهیدانی است که از وطن دفاع کرده‌اند.
درفش حکومتگران ایران در طول دوره‌های گوناگون دستخوش تغییرات بسیاری گشته‌است. درفش هخامنشیان، درفش شهباز نام داشته‌است که شهبازی با بال‌های گشوده و قرص خورشیدی پشت سر آن بوده‌است.[۱][۲]
فرترکه‌های پارسه درفش کاویانی را برای خود برمی‌گزینند. به باور برخی کسان، در زمان اشکانیان پرچمی با نماد خورشید به‌کار می‌رفته‌است؛ ولی تاریخ‌شناس سوئدی استیگ ویکاندِر دلیل‌هایی می‌آورد که درفش کاویانی در دوران اشکانیان نیز پرچم ملی ایران بوده‌است.[۳]
همچنین، درفش کاویانی درفش ساسانیان نیز بوده‌است. فردوسی در شاهنامهٔ این درفش را روایت کرده‌است و سکه‌های یافته‌شده در ایران نیز آن را به تصویر کشیده‌اند. طبق روایات، درفش کاویانی چهارگوش منتظم بوده و قابی فلزی داشته و بر روی پایه‌ای حمل می‌شده‌است.
همچنین هجده مُهر مربوط به دورهٔ ساسانی که در اطراف دریاچه خوارزم پیدا شده و سنگ‌نوشته‌های ساسانی و پاره‌ای اشاره‌های منابع رومی آگاهی‌هایی در این زمینه به ما می‌دهند. در سده‌های آغازین پس از اسلام، رنگ سیاه رنگ خلیفه‌های عباسی و پیروان و طرفداران آنها بوده و رنگهای سبز و سفید نیز رنگهای مورد علاقه در پرچمهای مخالفان عباسیان، مانند علویان، فاطمیان مصر و شورشیان ایرانی بوده‌اند.[۴] از حدود سدهٔ نهم هجری (پانزدهم میلادی) نشان شیر و خورشید نشان محبوبی در پرچمهای ایران بوده‌است. این نشان در دوره‌های مختلف و نزد سلسله‌های شاهیِ مختلف به صورت‌های متفاوتی تعبیر شده‌است. در ابتدا تنها نمادی اختربینانه بود، نه نشانهٔ پادشاهی؛ ولی بعدها تعبیری اسلامی-شیعی یافت. تعبیرهای ملت‌گرایانه و سلطنتی بعدها در دوران‌های قاجار و پهلوی بدان داده شدند. در زمان فتحعلی شاه قاجار شمشیری به دست شیر داده شد و استفاده از این نشان تا انقلاب ۱۳۵۷ ادامه یافت. با توجه به حذف شیر و خورشید از پرچم سه‌رنگ ایران در پی انقلاب اسلامی، کهن‌ترین عنصر پرچم کنونی ایران سه رنگ سبز و سفید و سرخ است که پیشینهٔ به‌کارگیری آنها به دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد.
ویژگی‌های کلی پرچم رسمی ایران در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده‌اند و ویژگی‌های جزئی آن از سوی سازمان ملی استاندارد ایران تعیین می‌گردند. همچنین، بخشنامه‌های حکومتی شیوهٔ احترام به پرچم را معین می‌سازند.
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
در کاوش‌های باستان‌شناختی گورستانی در شهداد استان کرمان در سال ۱۳۵۰، درفشی مفرغی یافته شد که به «درفش شهداد» معروف شده‌است و نشان دیرینگی کاربرد درفش در ایران میباشد.[۵] همچنین، در اوستا، یسنه، هات ۱۰، بند ۱۴ از درفشی به شکل گاو (گاودرفش) یاد شده‌است.[الف][۶]
پرچم دوران هخامنشی به احتمال زیاد یک باز (پرنده) با بال‌های گشوده با قرص خورشیدی در پشت سر آن بوده‌است.[۸] درفش شهباز که بعنوان پرچم هخامنشیان شناخته میشود صنایع دستی اصیل ایرانی نبوده و دراصل برگرفته از هوروس و دیگر صنایع‌دستی مصری میباشد. کوروش هخامنشی خود به‌شخص این پرچم را ندیده‌است، زیرا در زمان کمبوجیه دوم و داریوش بزرگ، مصر به تصرف هخامنشیان درآمد و یکی از هوروس‌های مصر بعنوان غنیمت به ایران آورده شد و نماد شهباز از آن الگوبرداری شد. در زمان اشکانیان پرچمی استفاده می‌شد که به خورشید مزین بوده‌است. اشکانیان این خورشید را از نماد سلوکیانی الگوبرداری کردند که خود به پادشاهی امپراتوری مقدونیه باستان که نمادش خورشید ورجینا بود وفادار بودند. نماد مقدونی در زمان سلوکیان نیز استفاده می‌شده‌است و اشکانیان با شکست سلوکیان، پرچم خود را از پرچم سلوکیان و خورشید ورجینا الگوبرداری کردند.
همچنین لشکرهای هزارتایی ارتش اشکانی نیز دارای پرچمی ابریشمی با نشان اژدها بودند که نماد خاندان (Coat of arms) بوده و پرچم کشور محسوب نمی‌شده‌است. گرچه تاریخ‌شناس سوئدی استیگ ویکاندِر اثبات کرده‌است که درفش کاویانی در دوران اشکانیان نیز پرچم ملی ایران بوده‌است.[۹]
پرچم ساسانیان درفش کاویانی نام داشته است. نقش درفش کاویانی بر روی سکه‌های فرترکه‌های ایران در پارسه نشان از حقیقی بودن این درفش به عنوان پرچم ایران داشته و تمامی شک و شبهه‌ها را برطرف کرده‌است. سکه‌های بسیاری مربوط ۳۰۰ پیش از میلاد مسیح در ایران یافت شده‌است که مربوط به دوران درگیری فرترکه‌ها با سلوکیان است.
اشاره به درفش کاویانی در اساطیر ایران، به قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم آژی‌دهاک (ضحاک) برمی‌گردد. در آن هنگام، کاوه برای آن که مردم را علیه ضحاک بشوراند، پیش‌بند چرمی خود را بر سر چوبی کرد و آن را بالا گرفت تا مردم گرد او جمع شوند. سپس کاخ فرمانروای خونخوار را در هم کوبید و فریدون را بر تخت شاهی نشانید. فریدون نیز پس از آنکه فرمان داد تا پاره چرم پیش‌بند کاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش آراستند و در و گوهر به آن افزودند، آن را درفش شاهی خواند و بدین سان درفش کاویانی پدید آمد. بعدها نیز هر پادشاهی بدان گوهری به آن می‌افزود بگونه‌ای که در شب نیز درفش کاویان می‌درخشید. درفش کاویان نشان جمشید و نشان فریدون نیز نامیده می‌شد.[۱۰][۱۱]
بیشتر دانش ما در زمینهٔ توصیف درفش کاویانی، به منابع اسلامی و عربی‌زبان برمی‌گردد. محمد بن جریر طبری در کتاب خود به نام تاریخ الامم و الملوک می‌نویسد: درفش کاویان از پوست پلنگ درست شده، به درازای دوازده اَرَش که اگر هر اَرَش را که فاصله بین نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است، تقریباً ۶۰ سانتیمتر به حساب آوریم، ابعاد درفش تقریباً پنج متر عرض و هفت متر طول میشود. ابوالحسن مسعودی نیز به همین موضوع اشاره می‌کند. ابن خلدون گزارش می‌کند که درفش کاویانی دارای ستاره‌ای بود و چنین اعتقادی وجود داشت که تا زمانی که کسی این درفش را حمل می‌کند شکست ناپذیر است.[۱۲] کاوه فرخ بیان می‌کند که بالاترین نشان دورهٔ ساسانی درفش کاویانی میباشد و تصویری بازسازی شده‌ای از درفش کاویان بر اساس شاهنامه ارائه میدهد.[۱۳]
به هنگام حمله عرب‌ها به ایران، در جنگ قادسیه درفش کاویانی به دست آنان افتاد و چون آن را نزد عمر بن خطاب، خلیفه مسلمانان، بردند، وی از بسیاری گوهرها، درها و جواهراتی که به درفش آویخته شده بود، دچار شگفتی شد و به نوشته تاریخ بلعمی عمر خلیفه مسلمین دستور داد تا گوهرهای آن را بردارند و آن را بسوزانند.[۱۴]
درکتیبه‌های سنگی دوران ساسانی نقش چهار پرچم را میتوان یافت که همهٔ آنان نمادهای سلطنتی و اشراف‌زادگی هستند. یکی در بیستون مربوط به شاپور دوم است که پرچم ترسیم شده گشوده نمی‌باشد و دیده نمی‌شود. سه پرچم دیگر نیز در نقش رستم حک شده‌است. یکی متعلق به هرمز دوم منقش به چلیپای (صلیب) افقی که دارای سه دنباله آویزان است که بنظر میرسد برگرفته از صلیبهای مسیحیان باشد. در نقش مربوط به بهرام دوم بر بالای سر نیزه بهرام حلقه‌ای دیده میشود که دو پارچه از آن آویزان است که دارای خطوطی عرضی می‌باشند و منگوله‌هایی نیز به آنها متصل می‌باشند. در نقش شاپور دوم در نقش رستم، پرچم دارای یک چلیپا و منگوله‌هایی آویزان سه گوی راه راه مشابه گوی موجود درتاج پادشاهان ساسانی می‌باشند.[۱۵] بنا به گفته کاوه فرخ منبع عمده ما از نشان‌های اشراف دورهٔ ساسانی و درفش‌های دورهٔ ساسانی هجده مهر مربوط به دورهٔ ساسانی است که در اطراف دریاچه آرال پیدا شده‌است و همچنین کتیبه‌های ساسانی و پاره‌ای اشارات منابع رومی اطلاعاتی در این زمینه به ما می‌دهند.[۱۶]
پرچم امویان بر طبق گفتهٔ طبری سفید بوده‌است هرچند تاریخ بلعمی این پرچم را سبز رنگ توصیف کرده‌است که کمتر مورد تأیید قرار گرفته‌است. طبری نقل می‌کند که ابومسلم خراسانی دو پرچم می‌افراشت یکی سیاه رنگ و دیگری پرچمی سفید که یک آیهٔ قرآن بر روی آن نوشته شده بود. نشان عباسیان نیز سیاه رنگ بود که عبارت «محمد رسول‌الله» بر روی آن نوشته شده بود. مخالفین عباسیان نیز به نشانهٔ اعتراض از رنگهای دیگر استفاده می‌کردند. به‌طور مثال فاطمیون مصر از پرچمی به رنگ سبز و علویان و بسیاری از شورشیان ایرانی از پرچمهای سفید رنگ استفاده می‌کردند.[۱۷] تصاویر پرچم بر روی اشیاء باستانی بدست آمده از کشورهای اسلامی (و خصوصاً بر روی مینیاتورها) یافت میشود. از جمله قدیمی‌ترین آنها بشقاب براق ایرانی متعلق به قرن دهم میلادی است.[۱۸][۱۹] در زمان مأمون خلیفه عباسی رنگ سبز رنگ شیعه بوده‌است.[۲۰] هنگامی که علی بن موسی الرضا به ولایت عهدی رسید بر خلاف سنت عباسیان رنگ سبز را به عنوان رنگ خود برگزید و در نتیجه به پیروی از سنتهای ایران پیش از اسلام متهم شد. گفته میشود او پس از این اعتراضات رنگ سیاه عباسیان را پذیرفت.[۲۱]
پرچم عباسیان (حدود ۲۰۰ سال)
پرچم امویان (به‌مدت ۹۱ سال)
طبق تصویری در کتاب تاریخ رشید الدین پرچم غزنویان معمولاً قرمز و غزنویان اغلب از طرح شطرنجی به عنوان نشان استفاده می‌کردند. هر چند بعضی نوشته‌های موجود مربوط به آن زمان چنین می‌نمایاند که آنان پرچمی مزین به همای طلایی یا شیر طلایی حمل می‌کردند. قزوینی در قرن ششم هجری چنین نقل می‌کند در آن زمان پادشاهان شیعی پرچمهایی به رنگهای سبز و سفید و سایر پادشاهان کماکان به رسم عباسیان پرچمی سیاه رنگ داشتند.[۲۲]
به نوشته بیهقی سران قبایل سلجوقی علامتها یا بیرقهای مخصوص داشته‌اند. دربارهٔ نقش این پرچمها سندی موجود نیست. پس از آن که سلسله سلجوقی در خراسان پدید آمد و خلافت عباسی عملاً تابع طغرل بیگ شد، سلجوقیان از آداب عباسی- غزنوی -سامانی تقلید کردند و مظاهر حکومتیشان رنگ اسلامی گرفت. باوجود این، برخی سنتهای قبیله‌ای را حفظ کردند، از جمله این که طغرل به عنوان مهر از نقش چماق استفاده می‌کرده‌است. لیکن از زمان الب ارسلان، مهرها شکل اسلامی یافت.[۲۳]
سلجوقیان از زمان طغرل پرچم سیاه را همراه با سایر نشان‌های قدرت از خلفای عباسی گرفتند. ازرقی در قصیده‌ای در رسای طغانشاه، پرچم سپاه او را قرمز خوانده‌است. با این حال رنگ پرچم رسمی سلجوقیان معلوم نیست و به احتمال زیاد، همان رنگ رسمی عباسیان و غزنویان، یعنی سیاه بوده‌است.[۲۴] از اشعار شاعران آن دوره، چون انوری و ظهیر فاریابی، برمی آید که پرچمها نقشهایی از قبیل ماه، اژدها، شیر، پلنگ و هما داشته‌اند، اما معلوم نیست که این نقش‌ها بر روی پرچمها ترسیم گردیده یا بر بالای چوب پرچم نصب شده بوده‌اند و احتمالاً به هر دو صورت وجود داشته‌است. «امیرِ علَم» (بیرق‌دار) در تشکیلات سلجوقیان مقام مهمی داشته‌است.[۲۵]
پرچم خوارزمشاهیان در نگاره‌ای ایرانی که بخارا را در محاصره مغولها نشان میدهد، به رنگ زرد نشان داده شده‌است، ولی چون این نقاشی در عصر خوارزمشاهیان ترسیم نشده‌است، نمی‌توان آن را (قاطعانه) مطابق با واقع دانست. اما بنابر پاره‌ای شواهد میتوان سیاه بودن پرچم را نیز در این دوره محتمل دانست.[۲۶]
مغولان نیز همانند ترکان مدت زیادی بر ایران حکمرانی کردند و از این میان، سه حکومت امپراتوری مغول، ایلخانان مغول و تیموریان مغول با سه پرچم گوناگون بر آسمان ایران برافراشتند. پس از سقوط مغولان، ایران دچار درگیریهای بسیاری شد و پرچمهای بسیاری جابجا شدند و تا زمان روی کار آمدن صفویان، گروه‌های محلی قدرت را به‌صورت مقطعی برعهده می‌گرفتند و ازدست می‌دادند که به آن دورهٔ ملوک الطوایفی گفته میشود.
حجم عظیم شواهد تاریخی و متون ادبی و باستان‌شناسی که احمد کسروی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی گردآوری و بررسی کرده‌اند، نشان میدهد که خورشید در صورت فلکیِ اسد در منطقةالبروج از قرن هفتم هجری نقشی نمادین و رایج شد. تحقیقات مینوی، نفیسی و کسروی نشان میدهد که این نشان از ستاره بینی وارد فرهنگ عام، نشان‌ها و نقوش هنری شده‌است و از آنجا به تدریج و در حدود قرن نهم هجری معادل قرن پانزده میلادی به نقوش پرچمها وارد میشود. بگفته شاپور شهبازی در ایرانیکا «این نماد تلفیقی از سنن کهن ایران و عرب و ترک و مغول بود.»[۲۷]
قدیمی‌ترین پرچم شیر و خورشید دار شناخته شده به سال ۸۲۶ هجری قمری (حدود ۱۴۲۳ میلادی) همزمان با دورهٔ تیموریان بر می‌گردد. این پرچم در مینیاتوری از شاهنامه شمس الدین کاشانی (یک منظومه از جهانگشایی مغولان) به تصویر کشیده شده‌است. این مینیاتور که حمله مغولان به حصار شهر نیشابور را نشان میدهد. سربازان (مغول؟) را نشان میدهد که پرچمی مزین به نشان شیر و خورشید در کنار پرچمی دیگر مزین به هلال ماه حمل می‌کنند.[۲۸]
فؤاد کوپریلی در نوشتاری که در مورد پرچم قبایل ترک دارد، در مورد پرچمهای دورهٔ ایلخانان و تیموریان می‌نویسد: «در نقاشیهای برخی از نسخه‌های فارسی راجع به تاریخ مغول، پرچمی با زمینه آبی و تصویر گرگ و سایر نقوش مشاهده میشود که اثبات مطابقت آنها با واقعیات تاریخی نیاز به تحقیق دارد. به نوشته حافظ ابرو، امیراحمد خلج پرچم سرخ داشته‌است. در سپاه از پرچمهایی به رنگهای زرد و قرمز نیز استفاده می‌شده و روی آنها تصاویر گوناگونی از قبیل اژدها، شیر، قره قوش (نوعی عقاب) و شیر و خورشید منقوش بوده‌است. احتمال زیاد می‌رود که تمغاهای خصوصی نیز روی پرچمها به کار می‌رفته‌است. در این دوره، به مقامات بلندپایه پرچم و طبل و علَم نظامی (به مغولی: توغ و کورْگه) داده می‌شده‌است. ایلخانیان از سویی تحت تأثیر آداب و رسوم کهن مغول ـ ترک و از سوی دیگر تحت تأثیر غزنویان و سلجوقیان بودند و به ویژه در مظاهر حقوقی و علامات حکومتی از تمدن سلجوقیان متأثر بودند. بر نوک پرچمها، هلال («ماهچهٔ عَلَم») فلزی نصب می‌شد.» راهبی اسپانیایی که در قرن هشتم در کتابش تصویری از پرچم ایران با زمینه زرد و تمگای (تمغا) چهارگوش قرمز در وسط ارائه می‌کند که به احتمال زیاد به دورهٔ ایلخانیان تعلق دارد. در نسخه‌ای از شاهنامه نوشته شده در قرن نهم (زمان مغولها) نگاره‌ای بچشم میخورد که پرچمی را با تصویر شیر و خورشید در وسط نمایش میدهد. این پرچم به احتمال زیاد متعلق به ایلخانیان است، زیرا این نقش، نقشی رایج روی سکه‌های ایلخانان بوده‌است.[۲۹]
فؤاد کوپریلی همچنین می‌گوید: .mw-parser-output .templatequote{overflow:hidden;margin:1em 0;padding:0 40px}.mw-parser-output .templatequote .templatequotecite{line-height:1.5em;text-align:right;padding-right:1.6em;margin-top:0}
«تصویر شیر و خورشید در سکه‌های برخی از فرمانروایان این سلسله [آق قویونلوها] و بعضی سلسله‌های دیگر ترک فقط نقشی نجومی است نه مظهر حکومت. با وجود این، میتوان حدس زد که به منزلهٔ نقش نیز در بعضی پرچمها به کار رفته باشد.»
با توجه به این پرچم و نمونه‌های مشابه آن در قرن نهم هجری قمری (پانزده میلادی)، بسیاری از مراجع معتبر مانند دانشنامه بریتانیکا و دانشنامه ایرانیکا زمان اولین مدارک موجود از استفاده شیر و خورشید در پرچمهای ایران را این دوران می‌دانند.[۳۰][۳۱]
در میان شاهان سلسله صفویان که حدود ۲۳۰ سال بر ایران حاکم بودند، شاه اسماعیل اول بر روی پرچم خود نقش شیر و خورشید نداشت.[۳۳] پرچمهای شاه اسماعیل یکم صفوی توسط محمدقاسم قاسمی گنابادی شاعر روزگار صفوی بدین گونه توصیف شده‌است:[۳۴][۳۵]
و در جای دیگر این گونه توصیف شده‌است:[۳۶]
بدین ترتیب شاه اسماعیل یکم پرچمهایی سبزرنگ داشته‌است که سردرفش (طوق یا توغ یا سرعَلَم)[ب] آن به شکل ماه بوده‌است؛ ولی باید توجه داشت که پس از شکست او در نبرد چالدران، پرچمهایی سیاه‌رنگ که واژهٔ «القصاص» روی آن‌های نقش بسته بود معمول گردید.[۳۷] شاه تهماسب صفوی دستور داد تا تصویر گوسفند (نماد برج حمل) را بر روی پرچمها و هم بر سکه‌ها ترسیم کنند چون تهماسب زاده ماه فروردین (برج حمل) بود.[۳۸] هر چند صفویان از علم‌ها و پرچمهای متفاوتی استفاده می‌نمودند، چنین می‌نماید که تا زمان شاه عباس کبیر پرچم شیر و خورشید پرچم اصلی صفوی میشود. در این زمان اروپاییانی که از ایران بازدید کرده‌اند پرچمهای ایران را سه گوش، مزین به نقش‌های شیر و خورشید، ذوالفقار یا آیات قرآنی توصیف کرده‌اند. در این زمان این نشان تفسیری شیعی پیدا می‌کند. آنگونه که پیدا است نزد صفویان شیر موجود در شیر و خورشید، مظهر امام علی و خورشید، مظهر فر دین یا عظمت خداوندی بود که همان تغییر شکل یافته فر ایزدی است میباشد.[۳۹] به گفتهٔ افسانه نجم‌آبادی، استاد دانشگاه هاروارد، شیر و خورشید مظهر دوپایه ایران آن زمان بود. مذهب و حکومت.[۴۰]
در موزهٔ ملی هلند (به هلندی: Rijksmuseum) کتابی ۱۴۰صفحه‌ای دربارهٔ پرچمهایی از اروپا، شمال آفریقا، شرق نزدیک و دور[پ] نگهداری میشود. پرچم ایران در این کتاب زمینه‌ای زردرنگ دارد که در میان آن دایره‌ای با لبهٔ آبی‌رنگ هست. در این دایره شیری نشسته با خورشیدی بر پشت آن بر زمینی سرخ‌رنگ نقش بسته‌است. برش پارچهٔ پرچم چهارگوش نیست و شکل سمت مقابل میلهٔ پرچم طاق‌مانند است. تاریخ این اثر ۱۶۶۹–۱۶۷۰ م (همزمان با پادشاهی شاه سلیمان صفوی) میباشد.[۴۱] همچنین در شاهنامهٔ رشیدا که در دورهٔ صفویان تهیه شده‌است، نقاشی‌ای از نبرد گیو و گُروی زره دیده میشود که پرچمی سه‌گوش و شیروخورشیدنشان با زمینه‌ای بنفش کشیده شده‌است و می‌تواند نمایانگر پرچم دوران صفوی باشد.[۴۲] از سوی دیگر، جان فرایر (به انگلیسی: John Fryer) که در سال ۱۶۷۷ از ایران بازدید می‌کند، پرچم ایران را شمشیری خونین با دو زبانه در زمینه‌ای سفید توصیف می‌کند.[ت][۴۳][۴۴]
محمدعلی جمال‌زاده در یادداشتی از دو پردهٔ ابریشمین «موزهٔ بحری کرونبورگ» در کشور دانمارک یاد می‌کند که پرچمهای سرزمین‌های گوناگون بر روی آنها بافته شده‌اند و احتمالاً متعلق به سدهٔ شانزدهم میلادی می‌باشند.[ث] در میان این پرچمها پنج پرچم مربوط به ایران اند که او برپایهٔ مشاهداتش از موزهٔ بحری کرونبورگ (که چهل سال پیش از چاپ یادداشتش بوده‌است) آنها را توصیف نموده و طرحی از هر کدام ارائه داده‌است. به گفتهٔ جمال‌زاده این‌ها شامل بیرق شاهزاده، بیرق شاه، پرچمی که صرفاً نام ایران در کنار آن آمده و بیرق تجاری بوده‌اند و عنوان پرچم پنجم در یادداشت او نیامده است.[۴۵] پرچمهای چهارم و پنجم شیروخورشیدنشان اند ولی نمونه‌هایی مشابه پرچمهای نخست تا سوم در منابع ایرانی دیده نمی‌شوند. همچنین در جدول پرچمهای دریایی «پیتِر شِنک» (Pieter Schenk) متعلق به سال ۱۷۱۱ م که جزء کلکسیون موزهٔ ملی هلند است، دو پرچم مربوط به ایران دیده میشوند. یکی از این دو پرچم همان پرچم شاه در پردهٔ ابریشمین موزهٔ دریانوردی دانمارک است و دیگری پرچمی زردرنگ منقش به سه هلال سفید است؛ به گونه‌ای که دو هلال بالای هلال سوم جای گرفته‌اند.[۴۶] علیرضا شاپور شهبازی از میان این پرچمها، آن‌هایی که به شیر و خورشید منقش نیستند را مشکوک خوانده‌است و برای یکی از آنها خاستگاهی هندی احتمال داده‌است.[۴۷]
این گونه می‌نماید که نادر شاه افشار از رنگ سبز که نمایانگر صفویان (و شیعیان) بوده‌است استفاده نکرده‌است.[۴۸] جوناس هنوی جهانگرد انگلیسی که مدتی در اردوی نادر شاه بوده‌است پرچمهای شاهنشاهی و نیز پرچمهای هنگ‌های او را این گونه توصیف می‌کند: «دو پرچم شاهنشاهی در سمت راست مربعی که پیشتر ذکر شد قرار داده شدند: یکی از آنها نوارهای سرخ، آبی، و سفید، و دیگری سرخ، آبی، سفید، و زرد بود، بی هیچ گونه تزیینی: اگر چه برای حرکت دادن پرچمهای قدیمی به ۱۲ مرد نیاز بود، شاه چوب آنها را درازتر کرد، و آنها را سنگین‌تر از آنچه بودند ساخت؛ وی همچنین رنگهای ابریشمین تازه‌ای بر آنها نهاد، یکی راه‌راه سرخ و زرد و دیگری زرد با لبه‌ای سرخ: اندازهٔ آنها آن چنان عظیم شد، که از به غنیمت گرفته شدنشان به دست دشمنان پیشگیری میکرد، مگر آن که شکست کاملی حاصل می‌شد. رنگهای هنگ‌ها پارچهٔ نازک ابریشمینی بود که شیبی به یک نوک داشتند، برخی سرخ بودند، برخی سفید و برخی راه‌راه: …»[ج][۴۹] بدین ترتیب آشکار است که پرچمهای نادر شاه منقش به شیر و خورشید نبوده‌اند اما می‌دانیم که مُهر نادر با نشان شیر و خورشید و عبارت «المُلکُ لله» (پادشاهی از آنِ خداست) بوده‌است.[۵۰] اگر چه بر پایهٔ نوشتهٔ هنوی میتوان دریافت که پرچمهای هنگ‌های ارتش نادر شاه سه‌گوش بوده‌اند ولی دربارهٔ سه‌گوش یا چهارگوش بودن پرچمهای شاهنشاهی آن زمان نمی‌توان به نتیجه‌ای رسید.
همچنین در ماه مهٔ ۱۷۳۷ مأمور بریتانیا در گمبرون (بندر عباس) گزارش می‌کند که امیر نیروی دریایی نادر شاه پرچمی با زمینهٔ سفید که روی آن شمشیر ایرانی سرخ‌رنگی نقش بسته‌است را بر کشتی به اهتزاز درآورده است. به‌کارگیری ترکیب «شمشیر ایرانی» برای ذوالفقار نشان میدهد که تا چه اندازه این نشان در ایدئولوژی حکومت‌گری ایرانی جذب شده‌است.[۵۱]
دو پرچم دیگر نیز از دورهٔ نادر شاه توصیف شده‌اند که دارای منابع معتبری نمی‌باشند. نخست پرچم شاهنشاهی نادر شاه با رنگهای قرمز و زرد و نشان شیر و خورشید که در رمان تاریخی «نادر شاه» (چاپ ۱۹۰۸ در لندن) نوشتهٔ سر هنری مورتیمر دیورند (دوراند) توصیف شده‌است.[۵۲] باید توجه داشت که این کتاب صرفاً رمانی تاریخی است[۵۳] که سالها پس از مرگ نادر نوشته شده‌است. رنگهای آن با آنچه هنوی توصیف کرده سازگار است ولی بودن نقش شیر و خورشید بر آن می‌تواند برخاسته از تخیل ادبی دیورند باشد و نمی‌توان آن را منبعی معتبر برای پرچم دورهٔ نادر شاه به‌شمار آورد. پرچم دیگر، پرچم سفیدرنگ سه‌گوشی است با لبه‌هایی به رنگهای سبز و سرخ که در مینیاتور پشت جلد کتاب «نزهت‌الارواح» آمده‌است و نبرد نادر شاه با محمد شاه گورکانی را به تصویر کشیده‌است.[۵۴] این مینیاتور در دورهٔ ناصرالدین شاه کشیده شده و متعلق به سالها پس از مرگ نادر میباشد.
پرچم شاه اسماعیل یکم صفوی
پرچم شاه تهماسب یکم صفوی
پرچم شیروخورشیدنشان صفویان
یکی از پرچمهای ایران در دورهٔ صفویان که در دورهٔ افشار به عنوان پرچم نیروی دریایی به کار گرفته شد.
یکی از دو پرچم سری نخست پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
دیگر پرچم سری نخست پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
یکی از دو پرچم سری دوم پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
دیگر پرچم سری دوم پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
افزوده شدن شمشیر به نقش شیر و خورشید به دوران قاجار بازمی‌گردد ولی با اطمینان نمی‌توان گفت که این تغییر در دورهٔ آقامحمد شاه روی داده‌است یا دورهٔ فتحعلی شاه. از پرچم پادشاهی آقامحمد شاه قاجار اطلاعی در دست نیست. فقط در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» نوشتهٔ غلامحسین افضل‌الملک ضمن توضیح راجع به پرچمی به نام «بیرق قاپوق» که در محل اعدام مجرمان در اهتزاز بوده‌است، قدمت این پرچم به دورهٔ آقامحمد شاه نسبت داده شده‌است.[۵۵] این پرچم، سرخ‌رنگ و سه‌گوش بوده و بر پایهٔ تصویر آن، در دست شیر شمشیری قرار داشته‌است. اگر تصویر این پرچم به‌درستی کشیده شده باشد و این گونه در نظر بگیریم که طرح شیر و خورشید آن را از زمان آقامحمد شاه تا زمان نوشتن این کتاب (در اواخر عصر ناصرالدین شاه) تغییر نداده باشند، باید افزوده شدن شمشیر به نشان شیر و خورشید را به دوران پایه‌گذار دولت قاجار نسبت داد.
برخی پرچمی چهارگوش با زمینهٔ سرخ و دایره‌ای سفید رنگ در مرکز آن که درون این دایره شیر و خورشیدی شمشیردار نقش بسته‌است را به دورهٔ آقامحمد شاه نسبت می‌دهند. خاستگاه این طرح، نقاشی‌ای از آقامحمد شاه قاجار است که چنین پرچمی در کنار او دیده میشود. این نقاشی در جلد کتاب «شاهان فراموش‌شده: حماسه‌نامهٔ دودمان قاجار» (به فرانسوی: Les Rois oubliés: L’épopée de la dynastie Kadjare) نوشتهٔ سلطان‌علی میرزا قاجار (نوهٔ محمدعلی شاه قاجار) چاپ ۱۹۹۲ م چاپ شده‌است. از آن جا که این نقاشی در عکسی از گردهمایی خاندان قاجار در سال ۲۰۰۳ م دیده میشود، احتمال دارد که این نقاشی متعلق به یکی از اعضای خاندان قاجار بوده باشد.[۵۶] از نقاش و تاریخ آفرینش این اثر اطلاع دقیقی نیست و محتمل است سالها پس از مرگ آقامحمد شاه کشیده شده باشد و نمی‌توان به استناد چنین نقاشی‌ای پرچم دورهٔ آقامحمد شاه را توصیف کرد.
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
در سفرنامهٔ سرهنگ گاسپار دروویل افسری فرانسوی که در سال‌های ۱۲۲۷ و ۱۲۲۸ ه.ق به ارتش ایران خدمت می‌کرده‌است، دربارهٔ پرچمهای آن زمان ایران این گونه آمده‌است: «درفش‌های بزرگ و کوچک ایرانیان دارای نقش دولتی است که شیر خفته‌ای است در برابر خورشیدی در حال طلوع و با این عبارت «سلطان بن سلطان فتحعلی شاه قاجار» یعنی سلطان پسر سلطان، فتحعلی شاهی که از طایفهٔ قاجار است. مانند بیرقهای ما مزین از نوارهای تافتهٔ سفید و ریشه‌های زرین است. بیرقهای بزرگ سرخ است و بالای آنها دستی است از نقره که دست علی باشد. بیرقهای کوچک کبود است و در بالای آن نیزهٔ زرینی است که به تیزی نیزه‌های سواران اروپایی است.» در این کتاب تصویر دو بیرق بزرگ و کوچک زمان فتحعلی شاه هم هست. آن که در طرف راست و بزرگ‌تر است زمینهٔ آن سرخ تیره دارد و شیر و خورشید آن زرد چاپ شده‌است و آن که درطرف چپ و بزرگ‌تر است زمینهٔ آن آبی تیره است و شیر و خورشید زرد دارد.[۵۷]
همچنین در کتاب «مسافرت به ایران» نوشتهٔ الکسیس سولتیکف شاهزادهٔ روس که حاصل سفر او به ایران در دورهٔ محمد شاه قاجار میباشد، تصویری سیاه و سفید از هیئت دیپلماتیک ایران به ریاست میرزا ابوالحسن خان شیرازی نقاشی شده‌است که پیشاپیش این هیئت پرچمی منقش به شیر و خورشید شمشیردار دیده میشود.[۵۸] باید توجه کرد که این تصویر رنگی نیست (بنابراین رنگ پرچم مشخص نمی‌باشد) و اگر چه مربوط به رخدادی در دورهٔ فتحعلی شاه است، در زمان محمد شاه قاجار نقاشی شده‌است.
در نقاشی نبرد سلطان‌آباد که جزء مجموعهٔ موزهٔ ارمیتاژ است، پیاده‌نظام ایران پرچمی سرخ‌رنگ را حمل می‌کنند که در میان آن لوزی سفیدرنگی قرار دارد و در آن شیر و خورشیدی شمشیردار دیده میشود. این پرچم شباهت بسیار به «بیرق فوج پیاده» در کتاب کراسهٔ المعی دارد. بدین ترتیب آشکارا دیده میشود که افزوده شدن شمشیر به نقش شیر و خورشید در این زمان معمول بوده‌است و نسبت‌دهی زمان افزوده شدن شمشیر به دورهٔ محمد شاه (نوه و جانشین فتحعلی شاه) نادرست است.
این گونه می‌نماید که تغییر شکل پرچمهای ایرانیان از سه‌گوش به چهارگوش (مربع یا مستطیل) در دورهٔ فتحعلی شاه قاجار رخ داده‌است.[۵۹]
دو پرچم از دورهٔ فتحعلی شاه که در کتاب «سفر در ایران» (Voyage en Perse) سرهنگ گاسپار دروویل (افسر فرانسوی در خدمت قشون قاجار) آمده‌است.[۶۰]
پرچم ایران در نقاشی‌ای سیاه و سفید اثر شاهزاده الکسیس سولتیکف از ابوالحسن شیرازی سفیر فتحعلی شاه در حال رهسپاری به روسیه (این اثر سپس‌تر در زمان محمد شاه کشیده شده‌است.)
این نقاشی که زمانی قصر عباس میرزا ولی‌عهد فتحعلی شاه در تبریز را تزیین می‌نموده‌است، صحنهٔ پیروزی ایرانیان بر روس‌ها را در نبرد سلطان‌آباد در ۱۳ فوریهٔ ۱۸۱۳ و در خلال جنگ‌های ایران و روس ترسیم می‌کند. پیاده‌نظام ایران در این نبرد درفشی با نشان شیر و خورشید حمل می‌نماید و شیر در این تصویر شمشیری در دست دارد.
لویی دوبو می‌گوید که محمد شاه قاجار (جانشین فتحعلی شاه) دو پرچم داشته‌است: «یکی با نقش شمشیر علی، که دوزبانه است» و دیگری «با نقش یک شیر خوابیده و خورشیدی که از پشت آن طلوع می‌کند». پرچم دوم پرچم اصلی کشور است.[۶۲] گویا از اواخر دوران فتحعلی شاه به تدریج دو پرچم شیر و خورشید و ذوالفقار علی با هم تلفیق میشوند و شیر که مظهر علی بوده‌است شمشیر دریافت می‌کند.[۶۳]
در سفرنامهٔ اوژِن فلاندَن در توصیف ارتش ایران در اصفهان می‌نویسد: «پرچمدار کسی را گویند که با خود پرچم می‌برد، این پرچم سرخ‌رنگ و به رویش نشان ایران که شیر و خورشید است قرار گرفته، دستهٔ پرچم به یک دست که علی را منقوش کرده منتهی است. هر دسته چند وکیل یا آجودان دارد.»[۶۴]
به نوشتهٔ یحیی ذکاء در تابلوی نبرد غوریان اثر «احمد نقاش» که در سال ۱۲۶۰ ه.ق در زمان محمد شاه کشیده شده‌است، پرچمهایی سه‌گوش با زمینهٔ سفید و شیر و خورشید در میان آن و لبه‌ای سبزرنگ دیده میشود.[۶۵]
در زمان محمد شاه قاجار، ۳ تن از فرزندان حسین‌علی میرزا فرمانفرما (عموی شورشی محمد شاه) به نامهای رضاقلی میرزا، نجف‌قلی میرزا و تیمور میرزا از ایران خارج شدند و در ۱۲۵۲ ه.ق به بریتانیا سفر کردند. در این سفر دریایی هنگامی که از مالت به جبل‌الطارق میرفتند بر کشتی انگلیسی حامل آنها پرچم ایران به اهتزاز درآمد.[۶۶] به نوشتهٔ رضاقلی میرزا «عَلَم ذوالفقار» بر دکل کشتی به اهتزاز درآمد[۶۷] و به‌احتمال می‌باید همان پرچم ذوالفقار خونین بر زمینهٔ سفید باشد که در دوران صفوی و افشار نیز به کار می‌رفته‌است. این نکته اهمیت دارد که برای مخالفان شاه وقت ایران نیز از پرچمی که ایران را نمایندگی کند استفاده شده‌است.
بررسی رخدادهای دیپلماتیک و بین‌المللی همچون افراشتن پرچم در سفارتخانه‌های ایران، سفرهای خارجی شاهان قاجار و نمایشگاه‌های بین‌المللی میتوانند به روشن‌تر شدن طرح پرچم ایران در آن روزگار کمک کنند.
در زمان صدارت امیرکبیر در دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار، پرچم شیر و خورشید ایران بر فراز سفارت ایران در لندن برافراشته شد.[۶۸] با این حال، متأسفانه از جزئیات طرح و رنگ چنین پرچمی اطلاعی در دست نیست. پس از برکناری امیرکبیر، هنگامی که بر سر افراشتن پرچم در سفارت ایران در عثمانی میان دو کشور اختلاف دیپلماتیک بروز می‌کند، میرزا آقاخان نوری (صدراعظم ایران در اوایل دورهٔ ناصری و پس از امیرکبیر) در مکاتبه با مصلحت‌گذار (کاردار) وقت ایران در عثمانی مطلبی می‌نویسد که نمایانگر نبود طرح استانداردی از پرچم وقت ایران است. نوری می‌نویسد: «بیدق دولت علیه ایران که در اسلامبول افراشته شد لا اله الی الله، محمد رسول‌الله، علی اسدالله در آن مسطور است. اگر اولیای دولت بهیه روسیه [و انگلیس] ایراد نمایند که این کلمات باعث بلوای عام خواهد شد، آن مخدوم اظهار نماید که اولیای دولت علیه ایران این کلمات [را] موقوف خواهند داشت. بیدق دولت علیه همان شیر و خورشید و بیرق دولت عثمانی همان ماه و ستاره خواهد بود دیگر و اما عذری و محل ایرادی از برای ایشان باقی نخواهد بود…»[۶۹]
در هنگام نخستین سفر ناصرالدین شاه به بریتانیا، انگلیسی‌ها دقیقاً نمی‌دانستند چه پرچمهایی را به عنوان پرچم رسمی و پرچم شاهنشاهی ایران برافرازند و این امر خود موضوع مکاتبات مفصل میان رئیس تشریفات پادشاهی دربار بریتانیا و سفارت آن کشور در تهران شد.[۷۰]
در مجموعهٔ پادشاهی بریتانیا (Royal Collection Trust) نقاشی رژهٔ ارتش بریتانیا در برابر ملکه ویکتوریا و ناصرالدین شاه قاجار در ۱۸۷۳ م (۱۲۹۰ ه.ق) اثر «نیکولاس شوالیه» دیده میشود. در کنار پرچم پادشاهی بریتانیا، پرچمی شیروخورشیدنشان به همراه تاج بر بالای خورشید و با زمینه‌ای سرخ‌رنگ دیده میشود. از آن جا که این پرچم در کنار پرچم پادشاهی بریتانیا در اهتزاز است، این گونه می‌نماید که این پرچم به عنوان پرچم شاهنشاهی ایران به کار رفته‌است. در همین نقاشی، پرچمهای شیروخورشیدنشان دیگری با زمینهٔ سفید دیده میشوند که در کنار پرچم نیروی دریایی بریتانیا (White Ensign) در اهتزاز اند.
همچنین، در موزهٔ ارمیتاژ روسیه نقاشی‌ای از بازدید ناصرالدین شاه از این کشور در سال ۱۸۷۳ م (۱۲۹۰ ه.ق) هست که شاه را سوار بر اسب در کنار الکساندر دوم امپراتور وقت روسیه می‌نمایاند. پرچم ایران در این نقاشی دارای شیر و خورشید بر زمینه‌ای سفیدرنگ است و گرداگرد زمینهٔ سفید آن نوار باریک سبزرنگی دیده میشود. مشابه این طرح، در نقاشی‌هایی که از غرفهٔ ایران در نمایشگاه‌های جهانی سدهٔ نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم دیده میشوند، یعنی پرچم ایران شیر و خورشیدی در زمینهٔ سفید است و سه یا چهار طرف این زمینهٔ سفید نوار باریکی به رنگ سبز دیده میشود. یحیی ذکاء به اشتباه این پرچم لبه‌سبز را تنها متعلق به سال‌های ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۴ ه.ق (دوره‌ای که سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا صورت گرفته‌اند) دانسته‌است؛ در حالی که بر پایهٔ نقاشی موزهٔ ارمیتاژ از چنین پرچمی در سفر ۱۲۹۰ ه.ق ناصرالدین شاه هم استفاده شده‌است.[۷۱]
پرچمهای روسیه و ایران در نقاشی سان دیدن الکساندر دوم روسیه و ناصرالدین شاه در نخستین سفر شاه به اروپا در ۱۸۷۳ م – اثر میخای زیچی
پرچمهای بریتانیا و ایران در نقاشی بازدید ناصرالدین شاه از پارک بزرگ ویندزور بریتانیا در نخستین سفر او به اروپا در ۱۸۷۳ م – اثر نیکولاس شوالیه
استقبال امپراتور نیکولای دوم از مظفرالدین شاه در سنت‌پترزبورگ در سومین سفر شاه به اروپا در ۱۹۰۵ م – عکاس: کارل بولا
نقاشی‌ای از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۸۷۸ م در پاریس
نقاشی‌ای دیگر از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۸۷۸ م در پاریس
نقاشی‌ای از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۹۰۰ م در پاریس
نقاشی‌ای دیگر از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۹۰۰ م در پاریس
افزون بر چند پرچم مشکوک بدون شیر و خورشید منسوب به ایران که از جدول‌های سدهٔ هجدهم میلادی گرفته شده‌اند و پیشتر دربارهٔ آنها توضیح داده شد، چند طرح گوناگون از پرچم شیروخورشیدنشان در کتاب‌ها و جدول‌های پرچم سده‌های نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم دیده میشود.
۱. پرچم شیروخورشیدنشان زمینه‌سفید: در کتاب «دریا: داستان هیجان‌انگیز ماجراجویی، مخاطره و قهرمانی‌گری» نوشتهٔ «فردریک ویمپِر» چاپ ۱۸۹۰ م در جدول پرچمهای دریایی کشورها، پرچم دریایی ایران بدین شکل آمده‌است.[۷۲] این پرچم همانند پرچمهایی است که در نقاشی بازدید ناصرالدین شاه از پارک بزرگ ویندزور بریتانیا در نخستین سفر او به اروپا در ۱۸۷۳ م (اثر نیکولاس شوالیه) در کنار پرچمهای نیروی دریایی بریتانیا دیده میشوند.
۲. پرچم شیروخورشیدنشان در زمینهٔ سفید و دارای باریکهٔ پیرامونی سبز: در «جدول پرچمهای کشورهای جهان جانسون» چاپ ۱۸۶۸ م که در کتابخانهٔ کنگره با شمارهٔ بازفراوری LC-DIG-pga-03872 نگهداری میشود تصویر یکی از سه پرچم ایران بدین گونه آمده‌است. دو پرچم دیگر همان پرچمهای مشکوک منسوب به دورهٔ صفوی می‌باشند که فاقد شیر و خورشید اند.[۷۳] در جدول دیگری که متعلق به زمانی میان ۱۸۷۷ تا ۱۸۹۰ م است و در همان کتابخانه با شمارهٔ بازفراوری LC-DIG-pga-07890 نگهداری میشود نیز تصویر پرچم ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۴]
۳. پرچم شیروخورشیدنشان در زمینهٔ سفید و دارای لبه‌های سبز و سرخ: در کتاب «پرچمهای ملت‌های دریایی» چاپ ۱۸۹۹ م از سوی «دپارتمان نیروی دریایی ایالات متحده» تصویر پرچم دریایی ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۵] این پرچم شبیه پرچم کاخ شهرستانک در نقاشی مسعود غفاری میباشد.
۴. پرچمی با شیر و خورشید در میان دو شاخه‌برگ در زمینهٔ سفید و چهار لچکی سرخ در چهار گوشه: در کتاب «پرچمها: شرح تاریخ و طرز استفادهٔ آنها» نوشتهٔ «اندرو مک‌جورج» چاپ ۱۸۸۱ م تصویر پرچم ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۶]
پرچم دریایی ایران در کتاب «دریا: داستان هیجان‌انگیز ماجراجویی، مخاطره و قهرمانی‌گری» نوشتهٔ «فردریک ویمپِر» چاپ ۱۸۹۰ م
پرچم ایران در جدول پرچمهای کشورهای جهان (تاریخ چاپ میان سال‌های ۱۸۷۷ تا ۱۸۹۰ م میباشد)
پرچم ایران در جدول پرچمهای کشورهای جهان جانسون چاپ ۱۸۶۸ م
پرچم دریایی ایران در کتاب «پرچمهای ملت‌های دریایی» چاپ ۱۸۹۹ م
پرچم ایران در کتاب «پرچمها: شرح تاریخ و طرز استفادهٔ آنها» نوشتهٔ «اندرو مک‌جورج» چاپ ۱۸۸۱ م
آیین‌نامه‌های نظامی دورهٔ قاجار نیز از دیگر منابع پژوهش دربارهٔ پرچم آن روزگار اند. در «آئین‌نامه نظامی قواعد مشق و حرکات پیاده‌نظام دولت علیّه ایران» چاپ رمضان ۱۲۶۸ ه.ق (اوایل صدارت میرزا آقا خان نوری) تصویرهایی از بیرق‌دار پیاده‌نظام دیده میشوند که در آنها بیرق‌دار پرچمی شیروخورشیدنشان در دست دارد. این تصویرها سیاه و سفید اند و نمی‌توان بر پایهٔ آنها رنگهای پرچم را توصیف کرد. در این تصویرها پرچمی مربع‌شکل دیده میشود که دارای نقش شیر و خورشید است و در چهار ضلع آن نوار باریکی متمایز از زمینهٔ پرچم مشاهده میشود. سرپرچم نیز به شکل دست به تصویر کشیده شده‌است.[۷۷] از آن جا که پرچم یادشده در این آیین‌نامه با بیرق فوج پیاده در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» تفاوت دارد، به نظر میرسد پرچم این آیین‌نامه مربوط به یگان خاصی از پیاده‌نظام نباشد و معرف پرچم دولتی باشد.
با بررسی منابع دورهٔ قاجار به این نتیجه می‌رسیم که دست کم تا اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه طرح استانداردی از پرچم ایران تدوین نشده بود. وضعیت شیر در نقش شیر و خورشید می‌توانست ایستاده یا نشسته باشد، شمشیربه دست باشد یا بی‌شمشیر، دارای عبارت‌های دینی باشد یا نباشد؛ همچنین رنگهای پرچم حالت ثابتی نداشتند. حتی همان گونه که پیشتر آمد، میرزا آقاخان نوری در زمان صدارتش در مکاتبه با کاردار ایران در عثمانی عنصر اصلی پرچم ایران را شیر و خورشید دانسته و اظهار داشته که عبارت‌های عربی را میتوان از پرچم حذف کرد. از سوی دیگر، مکاتبات مفصل میان رئیس تشریفات پادشاهی دربار بریتانیا و سفارت آن کشور در تهران دربارهٔ پرچم ایران پیش از نخستین سفر اروپایی ناصرالدین شاه نیز شاهدی دیگر بر این امر است.
به نوشتهٔ عبدالله مستوفی، در آغاز رنگ زمیهٔ پرچم ایران معین نبود. شیر و خورشید بر پرده‌ای سفیدرنگ نگاشته می‌شد و لبه‌ای سبز یا سرخ یا ترکیبی از این دو رنگ به گرد پردهٔ سفید قرار می‌گرفت. تقسیم این سه رنگ به سه قسمت که از سبز شروع و به سرخ ختم شود و شیر و خورشید در وسط رسم گردد از کارهای میرزا حسین خان مشیرالدوله بود.[۷۸] مشیرالدوله میان سال‌های ۱۲۸۷ و ۱۲۹۷ ه.ق از دولتمردان طرف توجه ناصرالدین شاه و میان سال‌های ۱۲۸۸ و ۱۲۹۰ ه.ق صدراعظم ایران بود. با این حال باید توجه داشت که حتی سالها پس از مشیرالدوله هم از پرچمهایی با زمینهٔ سفید و لبهٔ سبز استفاده شده است، همچون پرچمهایی که در تصویرهای سفرهای خارجی مظفرالدین شاه دیده میشوند.
نمونه‌هایی از پرچم سه‌رنگ بر فراز کاخ‌های سلطنتی در نقاشی‌هایی از این کاخ‌ها دیده میشود. تابلوی آبرنگ محمود خان ملک‌الشعرا از چشم‌انداز پشت‌بام‌های کاخ‌های سلطنتی داخل ارگ و کوه البرز به سال ۱۲۸۲ ه.ق دارای پرچم سه‌رنگ است به گونه‌ای که شیر و خورشید در نوار سفید جای دارد و نوارهای سبز و سرخ که باریک‌تر از نوار سفید اند به ترتیب در بالا و پایین پرچم جای دارند. در نقاشی کاخ شهرستانک اثر مسعود غفاری به سال ۱۲۸۸ ه.ق نیز شیر و خورشید بر زمینه‌ای سفیدرنگ جای دارد و نوارهایی سبزرنگ در لبهٔ بالایی و نیز لبهٔ میلهٔ پرچم و نوارهایی سرخ‌رنگ در لبهٔ پایینی و لبهٔ مقابل میلهٔ پرچم نقاشی شده‌است. نقاشی همین کاخ اثر کمال‌الملک به سال ۱۳۰۴ ه.ق نیز چنین پرچمی را می‌نمایاند[۷۹] ولی در نقاشی اخیر، شیر و خورشید در زمینه‌ای سفیدرنگ است و نوار بالایی سرخ‌رنگ و نوار پایینی سبزرنگ میباشد و بنابراین وارونهٔ رنگهای کنونی پرچم ایران است.
در جلد چهارم کتاب کُرّاسهٔ اَلمَعی نوشتهٔ غلامحسین افضل‌الملک توضیح و تفسیر ۱۱ بیرق و عَلَم اواخر روزگار ناصرالدین شاه آمده‌است. این یازده پرچم عبارت اند از:
۱. عَلَم کاویان ۲. بیرق فوج پیاده ۳. بیرق توپخانه ۴. بیرق توپچی ۵. بیرق سوار ۶. بیرق عزا ۷. بیرق سوارهٔ قزاق ۸. بیرق دولتی و سلطنتی ۹. گونه‌ای دیگر از بیرق دولتی و سلطنتی ۱۰. عَلَم تعزیه ۱۱. بیرق قاپوق[۸۰]
هر دو پرچم ۸ و ۹ در این کتاب به ترتیب از بالا به پایین دارای سه رنگ سبز، سفید و سرخ بودند و تفاوت آنها در این بود که در پرچم شمارهٔ ۸ نوار سفید پهن‌تر بود شیر و خورشید بر آن نقش می‌بست ولی در پرچم شمارهٔ ۹ نوارهای سبز، سفید و سرخ هم‌اندازه بودند و شیر و خورشید بر روی هر سه رنگ جای می‌گرفت.
یحیی ذکاء احتمال داده که سال دقیق تقریر، نقاشی و کتابت کتاب کرّاسهٔ المعی ۱۳۰۶ ه.ق باشد.[۸۱]
بازسازی بیرق مخصوص به ابنیه و عمارات سلطنت و سربازخانه‌ها و بنادر و هر چه متعلق به دولت و سلطنت است. (بیرق نمرهٔ هشتم کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» مربوط به اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه)[۸۲]
بازسازی بیرقی دیگر که بالای ابنیهٔ دولتی و سلطنتی افراشته میشود. (بیرق نمرهٔ نهم کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» مربوط به اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه)[۸۳]
اینکه این سه رنگ با چه تعبیری در آن زمان انتخاب شده‌است محل اختلاف نظر است؛ ولی انتخاب رنگهای سبز و سفید بی‌ارتباط با سنتهای شیعی و اسلامی نبوده و سرخ نشان دهنده قدرت نظامی بوده‌است.[۸۴] بعدها نشان پرچم تعبیری منطقی بدین صورت یافت که رنگ سبز به عنوان نشان اسلام، رنگ سفید نشان صلح و سرخ نشان رشادت و دلاوری تفسیر شد.[۸۵]
به نوشتهٔ رضاقلی میرزا از شاهزادگان شورشی زمان محمد شاه قاجار که با کشتی به بریتانیا سفر کرده‌است، «عَلَم ذوالفقار» بر دکل کشتی به اهتزاز درآمد[۸۶] و به‌احتمال می‌باید همان پرچم ذوالفقار خونین بر زمینهٔ سفید باشد که در دوران صفوی و افشار نیز به کار می‌رفته‌است. در زمان امیرکبیر برای کشتی‌های دولتی ایران نشان شیر و خورشید و برای کشتی‌های تجاری ایران نشان اژدها تعیین شد.[۸۷] ادوارد استاک در کتابش «شش ماه در ایران» (به انگلیسی: Six months in Persia) چاپ ۱۸۸۲ م پرچم شناورهای ایرانی‌ای که در مسقط لنگر انداخته بودند را ذوالفقاری سفید در زمینه‌ای سرخ توصیف می‌کند[چ] ولی در پانویس می‌آورد که پرچمهای شناورهای اندک‌شمار ایران در دریای مازندران شیروخورشیدنشان بوده‌اند.[۸۸] غلامحسین افضل‌الملک در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» در هنگام توصیف بیرق نمرهٔ هشتم (پرچم ویژهٔ ساختمان‌های پادشاهی و سربازخانه‌ها و بندرها و هر چه متعلق به دولت و پادشاهی است و پردهٔ مربعی سفیدرنگی با لبه‌ای سبز در بالا و لبه‌ای سرخ در پایین و منقش به شیر و خورشید بوده‌است) آورده که: «شاید بیرق کشتی پرسپولیس هم همین قسم باشد.»[۸۹] این در حالی است که ژنرال انریکو آندرئینی افسر ایتالیایی در خدمت دولت ایران در گزارشی به تاریخ ۷ سپتامبر ۱۸۸۵ پس از شرح خرید کشتی پرسپولیس دربارهٔ پرچمهای تازهٔ دریایی آن روزگار آورده‌است که: «اینک دولت ایران یک پرچم دریایی به شرح زیر انتخاب کرده‌است: پرچم تجارت، سفید با نوارهای قرمز و سبز در بالا و پایین پرچم و نوار قرمزی در وسط. پرچم جنگ، با همان طرح و شیر زردرنگ ایستاده‌ای در وسط در حالی که شمشیری در یک پنجه و خورشیدی در پشت دارد. پرچم شاهی، شبیه پرچم جنگ به اضافهٔ تاج سلطنتی میان شیر و تیرک و زیر آن اسم شاه که اطراف آن را دو شاخهٔ غار و بلوط گرفته‌اند.»[۹۰] توصیف آندرئینی از ترتیب رنگها وارونهٔ پرچم کنونی ایران است.
در موزه‌های عمومی و کلکسیون‌های شخصی نیز پرچمهایی از دوران قاجار دیده میشوند که باید دربارهٔ بررسی کارکرد آنها در آن روزگار احتیاط کرد. کارکرد آنها می‌توانسته ملی، مذهبی، نظامی و … باشد.
در آغاز جنبش مشروطیت عده‌ای کوشیدند پرچمهایی سرخ‌رنگ را معمول کنند؛ ولی سرانجام اصل پنجم متمم قانون اساسی مشروطه پرچم سبز و سفید و سرخ و نشان شیر و خورشید را رسمی کرد.[۹۲] متن اصل پنجم متمم قانون اساسی مشروطیت (مصوب مهر ۱۲۸۶ ه.خ) چنین است: «الوان رسمی بیرق ایران سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید است.»
در آغاز دوران مشروطه، پرچمی با زمینهٔ سفید و دو لبهٔ سبز و سرخ معمول گردید که به‌زودی کنار گذاشته شد.[۹۳] در «رسملی قاموسِ عثمانی» چاپ ۱۲۹۱ ه.خ (۱۳۳۰ ه.ق) دو پرچم دولتی و مدنی از ایران ترسیم شده‌است که هر دو دارای دو لبهٔ سبز و سرخ در سه سوی پرچم (همهٔ جهت‌ها به جز میلهٔ پرچم) اند و تفاوت آنها در نشان شیر و خورشید است که فقط در پرچم دولتی دیده میشود.[۹۴] با توجه به مغایرت نحوهٔ قرارگیری رنگها با آنچه که در نظام‌نامهٔ بیرقهای دولت علیّهٔ ایران به تاریخ ۳ رمضان ۱۳۲۸ ه.ق (۱۶ شهریور ۱۲۸۹ ه.خ)، مسلم است که پرچمهای معرفی‌شده در رسملی قاموس عثمانی در زمان چاپ به‌روز نبوده‌اند. در نظام‌نامهٔ یادشده که به امضای نایب‌السلطنه (علیرضا خان عضدالملک) و وزیر جنگ رسید، ۵ پرچم با نامهای «بیرق ملی»، «بیرق شعله‌ای مخصوص دکل‌های جهازات (کشتی‌های) جنگی»، «بیرق دولتی»، «بیرق نظامی و جنگی» و «بیرق سلطنتی» معین شدند. در چهار پرچم نخست، ترتیب رنگها که به صورت نوارهای افقی هم‌اندازه توصیف شده‌اند، سبز روشن (چمنی) در بالا، سفید در میانه و قرمز گلی در پایین تعیین گردید. پرچم مدنی (که به غلط ملی نامیده شده بود) فاقد شیر و خورشید و پرچم دولتی دارای شیر و خورشید توصیف گشت. در پرچم نظامی ایران هم شیر و خورشید میان شاخه‌های زیتون و بلوط[ح] قرار گرفت و بر بالای خورشید تاج کیانی نهاده شد. پرچمی آبی‌رنگ نیز به عنوان بیرق سلطنتی (درفش شاهنشاهی) طراحی گشت. این درفش مربع‌شکل بود و در گوشهٔ بالا و سمت میله، مربعی با سه رنگ سبز و سفید و قرمز قرار داشت که ضلع‌هایش یک‌چهارم ضلع‌های پردهٔ درفش بودند. در میان زمینهٔ آبی نیز دایره‌ای سفیدرنگ قرار داشت که شیر و خورشید و تاج کیانی و دو شاخه‌برگ در آن جای می‌گرفت. درازای پرچم شعله‌ای کشتی‌های جنگی نیز ۸ برابر پهنای آن و دارای دو زبانه بود.[۹۵] نمونهٔ چنین پرچمهایی (به جز پرچم شعله‌ای کشتی‌های جنگی) در کتاب «پرچمهای جهان» نشر «جامعهٔ جغرافیایی ملی» ایالات متحدهٔ آمریکا (به انگلیسی: National Geographic Society) در سال ۱۹۱۷ م (دوران پادشاهی احمد شاه قاجار) منتشر شد.[۹۶]
در زمان رضا شاه پهلوی پرچم مشروطه حفظ شد با این تفاوت که شیر با چهرهٔ واقعی‌تری ترسیم می‌شد و دیگر خورشید به صورت زنانه ترسیم نمی‌گردید و خورشید تنها دارای انواری بود.
در همین زمان واژه‌های مصطلح در زبان فارسی شامل دِرَفش (پارسی)، عَلَم (عربی) و بیرق (ترکی)[۹۷] با واژه پرچم جایگزین شدند.[۹۸] این واژه به مرور زمان، به حکم اطلاق جزء بر کل، بر خود درفش نیز اطلاق شده و نخستین فرهنگستان ایران کاربرد آن را به همین معنی و به جای علم و بیرق تأیید کرده‌است.[۹۹] این اقدام اعتراض نافرجام بعضی فرهیختگان از جمله ابراهیم پورداوود را دربرداشت.
در دورهٔ پهلوی نیز استفاده از سه نسخه از پرچم سه‌رنگ ایران (دولتی، مدنی [civil یا به غلط ملی] و نظامی) ادامه یافت:[۱۰۰][۱۰۱][۱۰۲][۱۰۳]
۴:۷ پرچم ایران پیش از انقلاب ۵۷ بدون علامت شیر و خورشید
۴:۷ پرچم ایران پیش از انقلاب ۵۷ با علامت شیر و خورشید
۴:۷ پرچم نظامی ایران پیش از انقلاب ۵۷
پس از انقلاب مشروطه کوشش‌هایی در جهت استانداردسازی پرچم ایران صورت پذیرفت.
استانداردسازی شیر و خورشید: در مقرره‌ای به تاریخ ۱۶ شهریور ۱۲۸۹ ه.خ جزئیات علامت شیر و خورشید شامل نحوهٔ رسم دم شیر (مانند حرف S ایتالیک)، محل و اندازهٔ شیر، شمشیر و خورشید توصیف شد.[۱۰۴][۱۰۵]
در انتهای مقالهٔ «شیر و خورشید: نشان رسمی دولت ایران» نوشتهٔ «ابراهیم مکلا» تصویرهای گوناگونی از نقوش شیر و خورشید گرد آورده شده‌اند. مطابق نوشته‌های زیر یکی از این تصویرها، این گونه می‌نماید که این تصویر متعلق به «دستورالعمل بیرقهای دولت علیه» باشد که به منظور استانداردسازی شکل پرچم وقت ایران تهیه شده‌است. تاریخ این آیین‌نامه مشخص نیست. برابر این دستورالعمل ترتیب سه رنگ پرچم مطابق وضعیت کنونی آن است، شیر و خورشید درشت ترسیم می‌گشته‌است به گونه‌ای که بر روی هر سه نوار سبز و سفید و سرخ جای می‌گرفته‌است، در زیر پای شیر هیچ چیزی ترسیم نمی‌شده‌است، شیر به صورت سه‌رخ نقاشی می‌شده‌است و چهره‌ای اریب درون خورشید کشیده می‌شده‌است.[خ][۱۰۶]
در مقرره‌ای به تاریخ ۱۳۳۶ چنین آمده‌است:[۱۰۷] «نقش شیر و خورشید به رنگ زرد طلایی در وسط پرچم روی قسمت سفید و به قسمی رسم میشود که سر شیر به طرف چوب پرچم و شمشیر به‌طور عمودی در دست شیر قرار گرفته و پای شیر به طرف رنگ قرمز باشد. در یک روی پرچم که سر شیر به طرف چپ بیننده است، شمشیر در دست راست شیر است و نگاه شیر متمایل به چپ و دم شیر به شکل حرف S ایتالیک [است] و یک خم به طرف بالا دارد. در روی دیگر پرچم عکس این وضع خواهد بود؛ یعنی شمشیر در دست چپ شیر است و نگاه شیر متمایل به راست و دم شیر وارونهٔ حرف S ایتالیک است و شیر و خورشید دو روی پرچم باید برهم منطبق باشد. زیر پای شیر از امتداد شمشیر تا نقطهٔ تقاطع عمود فرضی که از آخرین نقطهٔ دم شیر فرود آید متناسب با ابعاد تصویر، خط مستقیمی رسم میشود.» در مقرره‌ای دیگر به تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۳۷ شیر و خورشید به جای خط افقی بر روبانی تاخورده جای داده میشود. به گفتهٔ یحیی ذکاء در ۱۳۴۴ کمیسیونی در «مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران» تشکیل شد که برای پرچم ایران استانداردهایی را تدوین نماید. بار دیگر در این استاندارد، تکیه‌گاه شیر، یک خط (به جای روبان تاخورده) توصیف شد.[۱۰۸] سرانجام نیز در دههٔ ۱۳۵۰، طراحی مدرنی از شیر و خورشید رسمیت یافت و بر اسناد دولتی و پرچمها نقش بست.[۱۰۹]
تناسب پهنا به درازای پرچم: در نظام‌نامهٔ ۱۲۸۹ ه.خ پهنای پرچم ۱۵۶ سانتیمتر و درازای آن ۳۱۲ سانتیمتر تعیین گردید. بدین ترتیب نسبت پهنا به درازا ۱ به ۲ بوده‌است.[۱۱۰] در مقرره‌ای به تاریخ ۱۳۱۴ قطع (تناسب پهنا به درازای) پرچمهای دولتی، ملی و نظامی بر زمین ۲ به ۳ و بر کشتی‌ها ۱ به ۳ تعیین گردید.[۱۰۳] در مقرره‌های دیگری به تاریخ ۱۴ دی و ۸ بهمن ۱۳۳۶ تناسب پهنا به درازای پرچمهای ایران بر زمین و بر کشتی‌ها ۱ به ۱٫۷۵ (یا همان ۴ به ۷) تعیین شد که این تناسب در پرچم کنونی ایران نیز رعایت میشود.[۱۰۷][۱۱۱]
در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب، دولت موقت از پرچم شیروخورشیدنشان استفاده میکرد. برای نمونه در تصاویر دیدار یاسر عرفات با سران دولت موقت، پرچم شیروخورشیدنشان دیده میشود. اندکی بعد، در ۱۰ اسفند ۱۳۵۷، سید روح‌الله خمینی خواستار برچیده شدن نشان شیر و خورشید شد.[۱۱۲] علی‌رغم این سخنرانی تا مدتی دولت موقت همچنان به استفاده از پرچم شیروخورشیدنشان ادامه داد ولی سرانجام این دولت مسابقه‌ای عمومی برای طراحی نشان جمهوری اسلامی برگزار کرد. اگرچه نشان کنونی جمهوری اسلامی اثر حمید ندیمی نیز به این مسابقه ارسال شد، ولی نشان دیگری اثر صادق تبریزی که خورشیدی با ۲۲ ستاره و ۸ مشت گره‌کرده بود، در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ از سوی شورای انقلاب پذیرفته شد و با افزوده شدن الله اکبر در وسط آن بر روی پرچم ایران نقش بست.[۱۱۳][۱۱۴] همچنین این نشان بر روی اسکناس‌های اول انقلاب چاپ شد.[۱۱۵] رسمیت این نشان چندان به درازا نکشید. نشان کنونی جمهوری اسلامی ایران در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۵۹ به تصویب شورای انقلاب و در ۱۹ اردیبهشت همان سال به تصویب سید روح‌الله خمینی رسید.[۱۱۶][۱۱۵]پس از طراحی نشان، نوبت به طراحی کل پرچم رسید که مطابق قانون اساسی می‌بایست دارای الله اکبر می‌بود. این وظیفه نیز به حمید ندیمی سپرده شد.[۱۱۵]
با وجود این تحولات، نشان شیر و خورشید تا سال ۱۳۵۹ بر روی برخی اسناد دولتی به کار می‌رفت که اعتراض سید روح‌الله خمینی را در ۶ تیر ۱۳۵۹ برانگیخت.[۱۱۷] وی در ۷ تیر همان سال برای تغییر نشان‌ها و آرم‌های شاهنشاهی مهلتی ۱۰ روزه تعیین کرد.[۱۱۸] پرچم کنونی جمهوری اسلامی ایران در ۱۵ تیر ۱۳۵۹ از سوی شورای انقلاب تصویب شد.[۱۱۹] طبق مصوبهٔ شورای انقلاب و تأیید رهبر وقت جمهوری اسلامی، می‌بایست نشان جمهوری اسلامی ایران به رنگ سبز می‌بود؛ اما ابوالحسن بنی‌صدر در ابلاغ مصوبهٔ شورا، این نظر را عوض کرد و رنگ آرم را قرمز تعیین نمود که در نهایت نیز همین رنگ اجرا و عمومی شد.[۱۱۶] در ۸ امرداد ۱۳۵۹، مشخصات فنی و ظاهری آن از سوی دولت وقت اعلام گردید.[۱۲۰]
آخرین تغییری که در پرچم ایران پدید آمد، مربوط به الله اکبرهای آن بود که به علت این که برخی طراحی نخست را شبیه به حروف لاتین usa می‌پنداشتند از حمید ندیمی خواسته شد که آن را تغییر دهد و او نیز طراحی دیگری ارائه داد که تا کنون به کار می‌رود.[۱۱۵]
دولت موقت در آغاز کار، پرچم شیر و خورشید را همچنان به کار می‌بُرد.
نخستین پرچم جمهوری اسلامی ایران از ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ تا ۱۵ تیر ۱۳۵۹
پرچم جمهوری اسلامی ایران با نخستین طراحی الله اکبر
پرچم جمهوری اسلامی ایران با دومین طراحی الله اکبر
این پرچم، بیانگر اسلامی بودن حکومت است.[۱۲۱] در اصل هجدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی) در مورد پرچم رسمی کشور آمده‌است که
پرچم رسمی ایران به رنگهای سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار «الله اکبر» است.
هر یک از ویژگی‌های پرچم نشانگر یکی از ارزش‌هایی است که انقلاب اسلامی ایران، مبتنی بر آنها به پیروزی رسیده‌است.[۱۲۱]
شورای انقلاب، در تاریخ ۱۳۵۹/۰۴/۱۵ با ابلاغ ویژگی‌های کلی پرچم، اعلام کرد که مشخصات هندسی و فنی پرچم با رعایت استانداردهای ابلاغی مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران باشد.[د][۱۱۹] این مؤسسه در ۱۳۹۵ به «سازمان ملی استاندارد ایران» تحول یافت.[۱۲۳] نخستین استاندارد پرچم در ۱۳۵۹ تدوین شد که دو بار در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵ بازنگریسته شد.[۱۲۴][۱۲۵]
در نهایت ویژگی‌های فعلی پرچم رسمی کشور، ابلاغی از سوی سازمان ملی استاندارد ایران، به شکل زیر میباشد (ابلاغی ۱۳۵۹، بازنگریستهٔ ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵):[۱۲۱]
نشان الله سرخ رنگ که در مرکز پرچم جمهوری اسلامی ایران درج می‌گردد، عبارت لا اله الا الله میباشد.[۱۲۶]
در آخرین اصلاح استاندارد پرچم ایران آمده‌است که رنگها، علامت مخصوص و شعار الله اکبر با تمام مشخصات آن باید در هر دو روی پارچهٔ پرچم مشخص شود؛ ولی در صورت یک‌لایه بودن پرچم، برعکس بودن نوشته‌ها در طرف دیگر پرچم مانعی ندارد.[۱۲۵] متأسفانه مشخص نشده‌است که روی پرچم آن سویی است که میله در سمت چپ آن قرار می‌گیرد یا آن سویی که میله در سمت راست آن جای دارد.
استاندارد رنگهای پرچم ایران در وبگاه تخصصی «پرچمهای جهان (FOTW)”:[۱۲۷]
طراح اصلی پرچم جمهوری اسلامی ایران، حمید ندیمی است؛ لکن یک کمیسیون نوزده نفره با اعضای زیر ویژگی‌های پرچم را تعیین کرده‌اند:[۱۲۱]
در سال ۱۳۱۶ مقررهٔ خاصی تصویب شد که تمام مردم را موظف به ادای احترام به پرچم رسمی کشور میکرد. مثلاً تصریح میکرد که اگر فردی به هشت قدمی پرچم برسد، باید با احترام حرکت کند و سپس به صورت صاف بایستد و با برداشتن کلاه، به پرچم ادای احترام کند؛ ویا افرادی که لباس رسمی به تن دارند، سلام نظامی دهند. ویا اگر پرچم از مقابل فرد نشسته‌ای حرکت داده میشود، آن فرد باید به احترام پرچم بایستد. این مقرره هنوز هم وجود دارد و معتبر است.[ذ][۱۲۸]
مقررات خاص دیگری برای احترام به پرچم و حفظ شدن آن در کشور وجود دارند:
در سال ۱۳۶۹، معاون اول رئیس‌جمهور دستور داد که در هفتهٔ عزای عمومی که به مناسب اولین سالگرد ارتحال روح‌الله موسوی خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، برگزار شده بود، پرچم رسمی کشور به صورت نیمه‌افراشته در آید.[۱۳۰][ر][۱۳۱]
بعدها، طبق دستور معاون اول رئیس‌جمهور، نظر به این که پرچم ایران، متضمن عبارت «اللّه» و «لا اله الّا اللّه» و «اللّه اکبر» است؛ و با توجه به قداست کلمهٔ الله هیچ‌کس حق نیمه‌افراشتن پرچم رسمی کشور را در ایام سوگواری و عزاداری ندارد. طبق این بخشنامه، در سوگواری‌ها میتوان پرچم سیاه در کنار پرچم رسمی کشور به اهتزاز درآورد.[ز][۱۲۶]
در عمل چندان به چنین بخشنامه‌ای توجه نشد و گهگاه در سوگواری‌ها پرچم به صورت نیمه‌افراشته درمی‌آمد. برای نمونه در مراسم پارالمپیک ۲۰۱۶ ریودوژانیرو، در پی مرگ دلخراش بهمن گلبارنژاد دوچرخه‌سوار ایرانی، پرچم ایران نیمه‌افراشته گردید[۱۳۲] و رسماً هم در ۶ بهمن ۱۳۹۵، طی بخشنامهٔ معاون اول رئیس‌جمهور، ممنوعیت نیمه‌افراشتن پرچم ایران لغو شد.[۱۳۳]
پرچم ایران بر سردرِ یک مدرسه در ایران
پرچمِ بزرگ ایران، خیابان آزادی، تهران
پرچم جمهوری اسلامی.
حامیان حسن روحانی با پرچم جمهوری اسلامی گچ بری شده اند.
کودکی با پرچم جمهوری اسلامی در سی و هشتمین سالگرد انقلاب انقلاب ایران.
اهتزاز پرچم جمهوری اسلامی در سفارت ایران در اسلو.
پرچم جمهوری اسلامی در پارک آبشار به اهتزاز درآمد.
سفارت جمهوری اسلامی ایران در پراگ با پرچم ملی.
هوادار فوتبال با در دست داشتن پرچم جمهوری اسلامی.
دو پرچم شیر و خورشید شاهنشاهی در اهتزاز است.
سربازان در رژه با سلسله پرچمهای شاهنشاهی در جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران.
حسن دایی، فعال سیاسی در تورنتو با پرچم امپراتوری سخنرانی می کند.
آیت الله خامنه ای در مراسمی ویژه در حال بازرسی از نیروها با رنگ های نظامی جمهوری اسلامی.
محمد باقری در حال صحبت با پرچم های جمهوری اسلامی در پس زمینه.
دامان افتخار کیمیا علیزاده در بازی‌های المپیک تابستانی 2016 با پرچم سه رنگ ایران
جمهوری آذربایجان ·
اردن ·
ارمنستان ·
ازبکستان ·
اسرائیل ·
افغانستان ·
امارات متحده عربی ·
اندونزی ·
ایران ·
بحرین ·
برونئی ·
بنگلادش ·
بوتان ·
پاکستان ·
تاجیکستان ·
تایلند ·
ترکمنستان ·
ترکیه ·
تیمور شرقی ·
چین ·
روسیه ·
ژاپن ·
سری لانکا ·
سنگاپور ·
سوریه ·
عربستان سعودی ·
عراق ·
عمان ·
فلسطین ·
فیلیپین ·
قبرس ·
قرقیزستان ·
قزاقستان ·
قطر ·
کامبوج ·
کره شمالی ·
کره جنوبی ·
کویت ·
گرجستان ·
لائوس ·
لبنان ·
مالدیو ·
مالزی ·
مغولستان ·
میانمار ·
نپال ·
ویتنام ·
هند ·
یمن
مناطق دیگر
کردستان عراق ·
قلمروی اقیانوس هند بریتانیا ·
ماکائو ·
هنگ کنگ
مناطق مورد مناقشه
آبخاز ·
اوستیای جنوبی ·
تایوان ·
جمهوری ترک قبرس شمالی ·
صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید
پرچم ایران پرچمی سه‌رنگ است که دارای سه نوار هم‌اندازهٔ افقی سبز و سفید و سرخ میباشد. نشان جمهوری اسلامی ایران به رنگ سرخ در میانهٔ نوار سفید قرار دارد. همچنین ۲۲ «الله اکبر» به رنگ سفید و به نشانهٔ پیروزی انقلاب در روز ۲۲ بهمن در حاشیهٔ پایین رنگ سبز و حاشیهٔ بالای رنگ سرخ جای گرفته‌اند. نشان جمهوری اسلامی بیانگر واژهٔ «الله» و شعار اسلامی «لا اله الا الله» است. رنگ سبز به معنی دین اسلام، سرسبزی و طبیعت ایران، سفید به معنی صلح و دوستی و قرمز معنی خون شهیدانی است که از وطن دفاع کرده‌اند.
درفش حکومتگران ایران در طول دوره‌های گوناگون دستخوش تغییرات بسیاری گشته‌است. درفش هخامنشیان، درفش شهباز نام داشته‌است که شهبازی با بال‌های گشوده و قرص خورشیدی پشت سر آن بوده‌است.[۱][۲]
فرترکه‌های پارسه درفش کاویانی را برای خود برمی‌گزینند. به باور برخی کسان، در زمان اشکانیان پرچمی با نماد خورشید به‌کار می‌رفته‌است؛ ولی تاریخ‌شناس سوئدی استیگ ویکاندِر دلیل‌هایی می‌آورد که درفش کاویانی در دوران اشکانیان نیز پرچم ملی ایران بوده‌است.[۳]
همچنین، درفش کاویانی درفش ساسانیان نیز بوده‌است. فردوسی در شاهنامهٔ این درفش را روایت کرده‌است و سکه‌های یافته‌شده در ایران نیز آن را به تصویر کشیده‌اند. طبق روایات، درفش کاویانی چهارگوش منتظم بوده و قابی فلزی داشته و بر روی پایه‌ای حمل می‌شده‌است.
همچنین هجده مُهر مربوط به دورهٔ ساسانی که در اطراف دریاچه خوارزم پیدا شده و سنگ‌نوشته‌های ساسانی و پاره‌ای اشاره‌های منابع رومی آگاهی‌هایی در این زمینه به ما می‌دهند. در سده‌های آغازین پس از اسلام، رنگ سیاه رنگ خلیفه‌های عباسی و پیروان و طرفداران آنها بوده و رنگهای سبز و سفید نیز رنگهای مورد علاقه در پرچمهای مخالفان عباسیان، مانند علویان، فاطمیان مصر و شورشیان ایرانی بوده‌اند.[۴] از حدود سدهٔ نهم هجری (پانزدهم میلادی) نشان شیر و خورشید نشان محبوبی در پرچمهای ایران بوده‌است. این نشان در دوره‌های مختلف و نزد سلسله‌های شاهیِ مختلف به صورت‌های متفاوتی تعبیر شده‌است. در ابتدا تنها نمادی اختربینانه بود، نه نشانهٔ پادشاهی؛ ولی بعدها تعبیری اسلامی-شیعی یافت. تعبیرهای ملت‌گرایانه و سلطنتی بعدها در دوران‌های قاجار و پهلوی بدان داده شدند. در زمان فتحعلی شاه قاجار شمشیری به دست شیر داده شد و استفاده از این نشان تا انقلاب ۱۳۵۷ ادامه یافت. با توجه به حذف شیر و خورشید از پرچم سه‌رنگ ایران در پی انقلاب اسلامی، کهن‌ترین عنصر پرچم کنونی ایران سه رنگ سبز و سفید و سرخ است که پیشینهٔ به‌کارگیری آنها به دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد.
ویژگی‌های کلی پرچم رسمی ایران در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده‌اند و ویژگی‌های جزئی آن از سوی سازمان ملی استاندارد ایران تعیین می‌گردند. همچنین، بخشنامه‌های حکومتی شیوهٔ احترام به پرچم را معین می‌سازند.
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
در کاوش‌های باستان‌شناختی گورستانی در شهداد استان کرمان در سال ۱۳۵۰، درفشی مفرغی یافته شد که به «درفش شهداد» معروف شده‌است و نشان دیرینگی کاربرد درفش در ایران میباشد.[۵] همچنین، در اوستا، یسنه، هات ۱۰، بند ۱۴ از درفشی به شکل گاو (گاودرفش) یاد شده‌است.[الف][۶]
پرچم دوران هخامنشی به احتمال زیاد یک باز (پرنده) با بال‌های گشوده با قرص خورشیدی در پشت سر آن بوده‌است.[۸] درفش شهباز که بعنوان پرچم هخامنشیان شناخته میشود صنایع دستی اصیل ایرانی نبوده و دراصل برگرفته از هوروس و دیگر صنایع‌دستی مصری میباشد. کوروش هخامنشی خود به‌شخص این پرچم را ندیده‌است، زیرا در زمان کمبوجیه دوم و داریوش بزرگ، مصر به تصرف هخامنشیان درآمد و یکی از هوروس‌های مصر بعنوان غنیمت به ایران آورده شد و نماد شهباز از آن الگوبرداری شد. در زمان اشکانیان پرچمی استفاده می‌شد که به خورشید مزین بوده‌است. اشکانیان این خورشید را از نماد سلوکیانی الگوبرداری کردند که خود به پادشاهی امپراتوری مقدونیه باستان که نمادش خورشید ورجینا بود وفادار بودند. نماد مقدونی در زمان سلوکیان نیز استفاده می‌شده‌است و اشکانیان با شکست سلوکیان، پرچم خود را از پرچم سلوکیان و خورشید ورجینا الگوبرداری کردند.
همچنین لشکرهای هزارتایی ارتش اشکانی نیز دارای پرچمی ابریشمی با نشان اژدها بودند که نماد خاندان (Coat of arms) بوده و پرچم کشور محسوب نمی‌شده‌است. گرچه تاریخ‌شناس سوئدی استیگ ویکاندِر اثبات کرده‌است که درفش کاویانی در دوران اشکانیان نیز پرچم ملی ایران بوده‌است.[۹]
پرچم ساسانیان درفش کاویانی نام داشته است. نقش درفش کاویانی بر روی سکه‌های فرترکه‌های ایران در پارسه نشان از حقیقی بودن این درفش به عنوان پرچم ایران داشته و تمامی شک و شبهه‌ها را برطرف کرده‌است. سکه‌های بسیاری مربوط ۳۰۰ پیش از میلاد مسیح در ایران یافت شده‌است که مربوط به دوران درگیری فرترکه‌ها با سلوکیان است.
اشاره به درفش کاویانی در اساطیر ایران، به قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم آژی‌دهاک (ضحاک) برمی‌گردد. در آن هنگام، کاوه برای آن که مردم را علیه ضحاک بشوراند، پیش‌بند چرمی خود را بر سر چوبی کرد و آن را بالا گرفت تا مردم گرد او جمع شوند. سپس کاخ فرمانروای خونخوار را در هم کوبید و فریدون را بر تخت شاهی نشانید. فریدون نیز پس از آنکه فرمان داد تا پاره چرم پیش‌بند کاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش آراستند و در و گوهر به آن افزودند، آن را درفش شاهی خواند و بدین سان درفش کاویانی پدید آمد. بعدها نیز هر پادشاهی بدان گوهری به آن می‌افزود بگونه‌ای که در شب نیز درفش کاویان می‌درخشید. درفش کاویان نشان جمشید و نشان فریدون نیز نامیده می‌شد.[۱۰][۱۱]
بیشتر دانش ما در زمینهٔ توصیف درفش کاویانی، به منابع اسلامی و عربی‌زبان برمی‌گردد. محمد بن جریر طبری در کتاب خود به نام تاریخ الامم و الملوک می‌نویسد: درفش کاویان از پوست پلنگ درست شده، به درازای دوازده اَرَش که اگر هر اَرَش را که فاصله بین نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است، تقریباً ۶۰ سانتیمتر به حساب آوریم، ابعاد درفش تقریباً پنج متر عرض و هفت متر طول میشود. ابوالحسن مسعودی نیز به همین موضوع اشاره می‌کند. ابن خلدون گزارش می‌کند که درفش کاویانی دارای ستاره‌ای بود و چنین اعتقادی وجود داشت که تا زمانی که کسی این درفش را حمل می‌کند شکست ناپذیر است.[۱۲] کاوه فرخ بیان می‌کند که بالاترین نشان دورهٔ ساسانی درفش کاویانی میباشد و تصویری بازسازی شده‌ای از درفش کاویان بر اساس شاهنامه ارائه میدهد.[۱۳]
به هنگام حمله عرب‌ها به ایران، در جنگ قادسیه درفش کاویانی به دست آنان افتاد و چون آن را نزد عمر بن خطاب، خلیفه مسلمانان، بردند، وی از بسیاری گوهرها، درها و جواهراتی که به درفش آویخته شده بود، دچار شگفتی شد و به نوشته تاریخ بلعمی عمر خلیفه مسلمین دستور داد تا گوهرهای آن را بردارند و آن را بسوزانند.[۱۴]
درکتیبه‌های سنگی دوران ساسانی نقش چهار پرچم را میتوان یافت که همهٔ آنان نمادهای سلطنتی و اشراف‌زادگی هستند. یکی در بیستون مربوط به شاپور دوم است که پرچم ترسیم شده گشوده نمی‌باشد و دیده نمی‌شود. سه پرچم دیگر نیز در نقش رستم حک شده‌است. یکی متعلق به هرمز دوم منقش به چلیپای (صلیب) افقی که دارای سه دنباله آویزان است که بنظر میرسد برگرفته از صلیبهای مسیحیان باشد. در نقش مربوط به بهرام دوم بر بالای سر نیزه بهرام حلقه‌ای دیده میشود که دو پارچه از آن آویزان است که دارای خطوطی عرضی می‌باشند و منگوله‌هایی نیز به آنها متصل می‌باشند. در نقش شاپور دوم در نقش رستم، پرچم دارای یک چلیپا و منگوله‌هایی آویزان سه گوی راه راه مشابه گوی موجود درتاج پادشاهان ساسانی می‌باشند.[۱۵] بنا به گفته کاوه فرخ منبع عمده ما از نشان‌های اشراف دورهٔ ساسانی و درفش‌های دورهٔ ساسانی هجده مهر مربوط به دورهٔ ساسانی است که در اطراف دریاچه آرال پیدا شده‌است و همچنین کتیبه‌های ساسانی و پاره‌ای اشارات منابع رومی اطلاعاتی در این زمینه به ما می‌دهند.[۱۶]
پرچم امویان بر طبق گفتهٔ طبری سفید بوده‌است هرچند تاریخ بلعمی این پرچم را سبز رنگ توصیف کرده‌است که کمتر مورد تأیید قرار گرفته‌است. طبری نقل می‌کند که ابومسلم خراسانی دو پرچم می‌افراشت یکی سیاه رنگ و دیگری پرچمی سفید که یک آیهٔ قرآن بر روی آن نوشته شده بود. نشان عباسیان نیز سیاه رنگ بود که عبارت «محمد رسول‌الله» بر روی آن نوشته شده بود. مخالفین عباسیان نیز به نشانهٔ اعتراض از رنگهای دیگر استفاده می‌کردند. به‌طور مثال فاطمیون مصر از پرچمی به رنگ سبز و علویان و بسیاری از شورشیان ایرانی از پرچمهای سفید رنگ استفاده می‌کردند.[۱۷] تصاویر پرچم بر روی اشیاء باستانی بدست آمده از کشورهای اسلامی (و خصوصاً بر روی مینیاتورها) یافت میشود. از جمله قدیمی‌ترین آنها بشقاب براق ایرانی متعلق به قرن دهم میلادی است.[۱۸][۱۹] در زمان مأمون خلیفه عباسی رنگ سبز رنگ شیعه بوده‌است.[۲۰] هنگامی که علی بن موسی الرضا به ولایت عهدی رسید بر خلاف سنت عباسیان رنگ سبز را به عنوان رنگ خود برگزید و در نتیجه به پیروی از سنتهای ایران پیش از اسلام متهم شد. گفته میشود او پس از این اعتراضات رنگ سیاه عباسیان را پذیرفت.[۲۱]
پرچم عباسیان (حدود ۲۰۰ سال)
پرچم امویان (به‌مدت ۹۱ سال)
طبق تصویری در کتاب تاریخ رشید الدین پرچم غزنویان معمولاً قرمز و غزنویان اغلب از طرح شطرنجی به عنوان نشان استفاده می‌کردند. هر چند بعضی نوشته‌های موجود مربوط به آن زمان چنین می‌نمایاند که آنان پرچمی مزین به همای طلایی یا شیر طلایی حمل می‌کردند. قزوینی در قرن ششم هجری چنین نقل می‌کند در آن زمان پادشاهان شیعی پرچمهایی به رنگهای سبز و سفید و سایر پادشاهان کماکان به رسم عباسیان پرچمی سیاه رنگ داشتند.[۲۲]
به نوشته بیهقی سران قبایل سلجوقی علامتها یا بیرقهای مخصوص داشته‌اند. دربارهٔ نقش این پرچمها سندی موجود نیست. پس از آن که سلسله سلجوقی در خراسان پدید آمد و خلافت عباسی عملاً تابع طغرل بیگ شد، سلجوقیان از آداب عباسی- غزنوی -سامانی تقلید کردند و مظاهر حکومتیشان رنگ اسلامی گرفت. باوجود این، برخی سنتهای قبیله‌ای را حفظ کردند، از جمله این که طغرل به عنوان مهر از نقش چماق استفاده می‌کرده‌است. لیکن از زمان الب ارسلان، مهرها شکل اسلامی یافت.[۲۳]
سلجوقیان از زمان طغرل پرچم سیاه را همراه با سایر نشان‌های قدرت از خلفای عباسی گرفتند. ازرقی در قصیده‌ای در رسای طغانشاه، پرچم سپاه او را قرمز خوانده‌است. با این حال رنگ پرچم رسمی سلجوقیان معلوم نیست و به احتمال زیاد، همان رنگ رسمی عباسیان و غزنویان، یعنی سیاه بوده‌است.[۲۴] از اشعار شاعران آن دوره، چون انوری و ظهیر فاریابی، برمی آید که پرچمها نقشهایی از قبیل ماه، اژدها، شیر، پلنگ و هما داشته‌اند، اما معلوم نیست که این نقش‌ها بر روی پرچمها ترسیم گردیده یا بر بالای چوب پرچم نصب شده بوده‌اند و احتمالاً به هر دو صورت وجود داشته‌است. «امیرِ علَم» (بیرق‌دار) در تشکیلات سلجوقیان مقام مهمی داشته‌است.[۲۵]
پرچم خوارزمشاهیان در نگاره‌ای ایرانی که بخارا را در محاصره مغولها نشان میدهد، به رنگ زرد نشان داده شده‌است، ولی چون این نقاشی در عصر خوارزمشاهیان ترسیم نشده‌است، نمی‌توان آن را (قاطعانه) مطابق با واقع دانست. اما بنابر پاره‌ای شواهد میتوان سیاه بودن پرچم را نیز در این دوره محتمل دانست.[۲۶]
مغولان نیز همانند ترکان مدت زیادی بر ایران حکمرانی کردند و از این میان، سه حکومت امپراتوری مغول، ایلخانان مغول و تیموریان مغول با سه پرچم گوناگون بر آسمان ایران برافراشتند. پس از سقوط مغولان، ایران دچار درگیریهای بسیاری شد و پرچمهای بسیاری جابجا شدند و تا زمان روی کار آمدن صفویان، گروه‌های محلی قدرت را به‌صورت مقطعی برعهده می‌گرفتند و ازدست می‌دادند که به آن دورهٔ ملوک الطوایفی گفته میشود.
حجم عظیم شواهد تاریخی و متون ادبی و باستان‌شناسی که احمد کسروی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی گردآوری و بررسی کرده‌اند، نشان میدهد که خورشید در صورت فلکیِ اسد در منطقةالبروج از قرن هفتم هجری نقشی نمادین و رایج شد. تحقیقات مینوی، نفیسی و کسروی نشان میدهد که این نشان از ستاره بینی وارد فرهنگ عام، نشان‌ها و نقوش هنری شده‌است و از آنجا به تدریج و در حدود قرن نهم هجری معادل قرن پانزده میلادی به نقوش پرچمها وارد میشود. بگفته شاپور شهبازی در ایرانیکا «این نماد تلفیقی از سنن کهن ایران و عرب و ترک و مغول بود.»[۲۷]
قدیمی‌ترین پرچم شیر و خورشید دار شناخته شده به سال ۸۲۶ هجری قمری (حدود ۱۴۲۳ میلادی) همزمان با دورهٔ تیموریان بر می‌گردد. این پرچم در مینیاتوری از شاهنامه شمس الدین کاشانی (یک منظومه از جهانگشایی مغولان) به تصویر کشیده شده‌است. این مینیاتور که حمله مغولان به حصار شهر نیشابور را نشان میدهد. سربازان (مغول؟) را نشان میدهد که پرچمی مزین به نشان شیر و خورشید در کنار پرچمی دیگر مزین به هلال ماه حمل می‌کنند.[۲۸]
فؤاد کوپریلی در نوشتاری که در مورد پرچم قبایل ترک دارد، در مورد پرچمهای دورهٔ ایلخانان و تیموریان می‌نویسد: «در نقاشیهای برخی از نسخه‌های فارسی راجع به تاریخ مغول، پرچمی با زمینه آبی و تصویر گرگ و سایر نقوش مشاهده میشود که اثبات مطابقت آنها با واقعیات تاریخی نیاز به تحقیق دارد. به نوشته حافظ ابرو، امیراحمد خلج پرچم سرخ داشته‌است. در سپاه از پرچمهایی به رنگهای زرد و قرمز نیز استفاده می‌شده و روی آنها تصاویر گوناگونی از قبیل اژدها، شیر، قره قوش (نوعی عقاب) و شیر و خورشید منقوش بوده‌است. احتمال زیاد می‌رود که تمغاهای خصوصی نیز روی پرچمها به کار می‌رفته‌است. در این دوره، به مقامات بلندپایه پرچم و طبل و علَم نظامی (به مغولی: توغ و کورْگه) داده می‌شده‌است. ایلخانیان از سویی تحت تأثیر آداب و رسوم کهن مغول ـ ترک و از سوی دیگر تحت تأثیر غزنویان و سلجوقیان بودند و به ویژه در مظاهر حقوقی و علامات حکومتی از تمدن سلجوقیان متأثر بودند. بر نوک پرچمها، هلال («ماهچهٔ عَلَم») فلزی نصب می‌شد.» راهبی اسپانیایی که در قرن هشتم در کتابش تصویری از پرچم ایران با زمینه زرد و تمگای (تمغا) چهارگوش قرمز در وسط ارائه می‌کند که به احتمال زیاد به دورهٔ ایلخانیان تعلق دارد. در نسخه‌ای از شاهنامه نوشته شده در قرن نهم (زمان مغولها) نگاره‌ای بچشم میخورد که پرچمی را با تصویر شیر و خورشید در وسط نمایش میدهد. این پرچم به احتمال زیاد متعلق به ایلخانیان است، زیرا این نقش، نقشی رایج روی سکه‌های ایلخانان بوده‌است.[۲۹]
فؤاد کوپریلی همچنین می‌گوید: .mw-parser-output .templatequote{overflow:hidden;margin:1em 0;padding:0 40px}.mw-parser-output .templatequote .templatequotecite{line-height:1.5em;text-align:right;padding-right:1.6em;margin-top:0}
«تصویر شیر و خورشید در سکه‌های برخی از فرمانروایان این سلسله [آق قویونلوها] و بعضی سلسله‌های دیگر ترک فقط نقشی نجومی است نه مظهر حکومت. با وجود این، میتوان حدس زد که به منزلهٔ نقش نیز در بعضی پرچمها به کار رفته باشد.»
با توجه به این پرچم و نمونه‌های مشابه آن در قرن نهم هجری قمری (پانزده میلادی)، بسیاری از مراجع معتبر مانند دانشنامه بریتانیکا و دانشنامه ایرانیکا زمان اولین مدارک موجود از استفاده شیر و خورشید در پرچمهای ایران را این دوران می‌دانند.[۳۰][۳۱]
در میان شاهان سلسله صفویان که حدود ۲۳۰ سال بر ایران حاکم بودند، شاه اسماعیل اول بر روی پرچم خود نقش شیر و خورشید نداشت.[۳۳] پرچمهای شاه اسماعیل یکم صفوی توسط محمدقاسم قاسمی گنابادی شاعر روزگار صفوی بدین گونه توصیف شده‌است:[۳۴][۳۵]
و در جای دیگر این گونه توصیف شده‌است:[۳۶]
بدین ترتیب شاه اسماعیل یکم پرچمهایی سبزرنگ داشته‌است که سردرفش (طوق یا توغ یا سرعَلَم)[ب] آن به شکل ماه بوده‌است؛ ولی باید توجه داشت که پس از شکست او در نبرد چالدران، پرچمهایی سیاه‌رنگ که واژهٔ «القصاص» روی آن‌های نقش بسته بود معمول گردید.[۳۷] شاه تهماسب صفوی دستور داد تا تصویر گوسفند (نماد برج حمل) را بر روی پرچمها و هم بر سکه‌ها ترسیم کنند چون تهماسب زاده ماه فروردین (برج حمل) بود.[۳۸] هر چند صفویان از علم‌ها و پرچمهای متفاوتی استفاده می‌نمودند، چنین می‌نماید که تا زمان شاه عباس کبیر پرچم شیر و خورشید پرچم اصلی صفوی میشود. در این زمان اروپاییانی که از ایران بازدید کرده‌اند پرچمهای ایران را سه گوش، مزین به نقش‌های شیر و خورشید، ذوالفقار یا آیات قرآنی توصیف کرده‌اند. در این زمان این نشان تفسیری شیعی پیدا می‌کند. آنگونه که پیدا است نزد صفویان شیر موجود در شیر و خورشید، مظهر امام علی و خورشید، مظهر فر دین یا عظمت خداوندی بود که همان تغییر شکل یافته فر ایزدی است میباشد.[۳۹] به گفتهٔ افسانه نجم‌آبادی، استاد دانشگاه هاروارد، شیر و خورشید مظهر دوپایه ایران آن زمان بود. مذهب و حکومت.[۴۰]
در موزهٔ ملی هلند (به هلندی: Rijksmuseum) کتابی ۱۴۰صفحه‌ای دربارهٔ پرچمهایی از اروپا، شمال آفریقا، شرق نزدیک و دور[پ] نگهداری میشود. پرچم ایران در این کتاب زمینه‌ای زردرنگ دارد که در میان آن دایره‌ای با لبهٔ آبی‌رنگ هست. در این دایره شیری نشسته با خورشیدی بر پشت آن بر زمینی سرخ‌رنگ نقش بسته‌است. برش پارچهٔ پرچم چهارگوش نیست و شکل سمت مقابل میلهٔ پرچم طاق‌مانند است. تاریخ این اثر ۱۶۶۹–۱۶۷۰ م (همزمان با پادشاهی شاه سلیمان صفوی) میباشد.[۴۱] همچنین در شاهنامهٔ رشیدا که در دورهٔ صفویان تهیه شده‌است، نقاشی‌ای از نبرد گیو و گُروی زره دیده میشود که پرچمی سه‌گوش و شیروخورشیدنشان با زمینه‌ای بنفش کشیده شده‌است و می‌تواند نمایانگر پرچم دوران صفوی باشد.[۴۲] از سوی دیگر، جان فرایر (به انگلیسی: John Fryer) که در سال ۱۶۷۷ از ایران بازدید می‌کند، پرچم ایران را شمشیری خونین با دو زبانه در زمینه‌ای سفید توصیف می‌کند.[ت][۴۳][۴۴]
محمدعلی جمال‌زاده در یادداشتی از دو پردهٔ ابریشمین «موزهٔ بحری کرونبورگ» در کشور دانمارک یاد می‌کند که پرچمهای سرزمین‌های گوناگون بر روی آنها بافته شده‌اند و احتمالاً متعلق به سدهٔ شانزدهم میلادی می‌باشند.[ث] در میان این پرچمها پنج پرچم مربوط به ایران اند که او برپایهٔ مشاهداتش از موزهٔ بحری کرونبورگ (که چهل سال پیش از چاپ یادداشتش بوده‌است) آنها را توصیف نموده و طرحی از هر کدام ارائه داده‌است. به گفتهٔ جمال‌زاده این‌ها شامل بیرق شاهزاده، بیرق شاه، پرچمی که صرفاً نام ایران در کنار آن آمده و بیرق تجاری بوده‌اند و عنوان پرچم پنجم در یادداشت او نیامده است.[۴۵] پرچمهای چهارم و پنجم شیروخورشیدنشان اند ولی نمونه‌هایی مشابه پرچمهای نخست تا سوم در منابع ایرانی دیده نمی‌شوند. همچنین در جدول پرچمهای دریایی «پیتِر شِنک» (Pieter Schenk) متعلق به سال ۱۷۱۱ م که جزء کلکسیون موزهٔ ملی هلند است، دو پرچم مربوط به ایران دیده میشوند. یکی از این دو پرچم همان پرچم شاه در پردهٔ ابریشمین موزهٔ دریانوردی دانمارک است و دیگری پرچمی زردرنگ منقش به سه هلال سفید است؛ به گونه‌ای که دو هلال بالای هلال سوم جای گرفته‌اند.[۴۶] علیرضا شاپور شهبازی از میان این پرچمها، آن‌هایی که به شیر و خورشید منقش نیستند را مشکوک خوانده‌است و برای یکی از آنها خاستگاهی هندی احتمال داده‌است.[۴۷]
این گونه می‌نماید که نادر شاه افشار از رنگ سبز که نمایانگر صفویان (و شیعیان) بوده‌است استفاده نکرده‌است.[۴۸] جوناس هنوی جهانگرد انگلیسی که مدتی در اردوی نادر شاه بوده‌است پرچمهای شاهنشاهی و نیز پرچمهای هنگ‌های او را این گونه توصیف می‌کند: «دو پرچم شاهنشاهی در سمت راست مربعی که پیشتر ذکر شد قرار داده شدند: یکی از آنها نوارهای سرخ، آبی، و سفید، و دیگری سرخ، آبی، سفید، و زرد بود، بی هیچ گونه تزیینی: اگر چه برای حرکت دادن پرچمهای قدیمی به ۱۲ مرد نیاز بود، شاه چوب آنها را درازتر کرد، و آنها را سنگین‌تر از آنچه بودند ساخت؛ وی همچنین رنگهای ابریشمین تازه‌ای بر آنها نهاد، یکی راه‌راه سرخ و زرد و دیگری زرد با لبه‌ای سرخ: اندازهٔ آنها آن چنان عظیم شد، که از به غنیمت گرفته شدنشان به دست دشمنان پیشگیری میکرد، مگر آن که شکست کاملی حاصل می‌شد. رنگهای هنگ‌ها پارچهٔ نازک ابریشمینی بود که شیبی به یک نوک داشتند، برخی سرخ بودند، برخی سفید و برخی راه‌راه: …»[ج][۴۹] بدین ترتیب آشکار است که پرچمهای نادر شاه منقش به شیر و خورشید نبوده‌اند اما می‌دانیم که مُهر نادر با نشان شیر و خورشید و عبارت «المُلکُ لله» (پادشاهی از آنِ خداست) بوده‌است.[۵۰] اگر چه بر پایهٔ نوشتهٔ هنوی میتوان دریافت که پرچمهای هنگ‌های ارتش نادر شاه سه‌گوش بوده‌اند ولی دربارهٔ سه‌گوش یا چهارگوش بودن پرچمهای شاهنشاهی آن زمان نمی‌توان به نتیجه‌ای رسید.
همچنین در ماه مهٔ ۱۷۳۷ مأمور بریتانیا در گمبرون (بندر عباس) گزارش می‌کند که امیر نیروی دریایی نادر شاه پرچمی با زمینهٔ سفید که روی آن شمشیر ایرانی سرخ‌رنگی نقش بسته‌است را بر کشتی به اهتزاز درآورده است. به‌کارگیری ترکیب «شمشیر ایرانی» برای ذوالفقار نشان میدهد که تا چه اندازه این نشان در ایدئولوژی حکومت‌گری ایرانی جذب شده‌است.[۵۱]
دو پرچم دیگر نیز از دورهٔ نادر شاه توصیف شده‌اند که دارای منابع معتبری نمی‌باشند. نخست پرچم شاهنشاهی نادر شاه با رنگهای قرمز و زرد و نشان شیر و خورشید که در رمان تاریخی «نادر شاه» (چاپ ۱۹۰۸ در لندن) نوشتهٔ سر هنری مورتیمر دیورند (دوراند) توصیف شده‌است.[۵۲] باید توجه داشت که این کتاب صرفاً رمانی تاریخی است[۵۳] که سالها پس از مرگ نادر نوشته شده‌است. رنگهای آن با آنچه هنوی توصیف کرده سازگار است ولی بودن نقش شیر و خورشید بر آن می‌تواند برخاسته از تخیل ادبی دیورند باشد و نمی‌توان آن را منبعی معتبر برای پرچم دورهٔ نادر شاه به‌شمار آورد. پرچم دیگر، پرچم سفیدرنگ سه‌گوشی است با لبه‌هایی به رنگهای سبز و سرخ که در مینیاتور پشت جلد کتاب «نزهت‌الارواح» آمده‌است و نبرد نادر شاه با محمد شاه گورکانی را به تصویر کشیده‌است.[۵۴] این مینیاتور در دورهٔ ناصرالدین شاه کشیده شده و متعلق به سالها پس از مرگ نادر میباشد.
پرچم شاه اسماعیل یکم صفوی
پرچم شاه تهماسب یکم صفوی
پرچم شیروخورشیدنشان صفویان
یکی از پرچمهای ایران در دورهٔ صفویان که در دورهٔ افشار به عنوان پرچم نیروی دریایی به کار گرفته شد.
یکی از دو پرچم سری نخست پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
دیگر پرچم سری نخست پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
یکی از دو پرچم سری دوم پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
دیگر پرچم سری دوم پرچمهای شاهنشاهی نادر شاه
افزوده شدن شمشیر به نقش شیر و خورشید به دوران قاجار بازمی‌گردد ولی با اطمینان نمی‌توان گفت که این تغییر در دورهٔ آقامحمد شاه روی داده‌است یا دورهٔ فتحعلی شاه. از پرچم پادشاهی آقامحمد شاه قاجار اطلاعی در دست نیست. فقط در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» نوشتهٔ غلامحسین افضل‌الملک ضمن توضیح راجع به پرچمی به نام «بیرق قاپوق» که در محل اعدام مجرمان در اهتزاز بوده‌است، قدمت این پرچم به دورهٔ آقامحمد شاه نسبت داده شده‌است.[۵۵] این پرچم، سرخ‌رنگ و سه‌گوش بوده و بر پایهٔ تصویر آن، در دست شیر شمشیری قرار داشته‌است. اگر تصویر این پرچم به‌درستی کشیده شده باشد و این گونه در نظر بگیریم که طرح شیر و خورشید آن را از زمان آقامحمد شاه تا زمان نوشتن این کتاب (در اواخر عصر ناصرالدین شاه) تغییر نداده باشند، باید افزوده شدن شمشیر به نشان شیر و خورشید را به دوران پایه‌گذار دولت قاجار نسبت داد.
برخی پرچمی چهارگوش با زمینهٔ سرخ و دایره‌ای سفید رنگ در مرکز آن که درون این دایره شیر و خورشیدی شمشیردار نقش بسته‌است را به دورهٔ آقامحمد شاه نسبت می‌دهند. خاستگاه این طرح، نقاشی‌ای از آقامحمد شاه قاجار است که چنین پرچمی در کنار او دیده میشود. این نقاشی در جلد کتاب «شاهان فراموش‌شده: حماسه‌نامهٔ دودمان قاجار» (به فرانسوی: Les Rois oubliés: L’épopée de la dynastie Kadjare) نوشتهٔ سلطان‌علی میرزا قاجار (نوهٔ محمدعلی شاه قاجار) چاپ ۱۹۹۲ م چاپ شده‌است. از آن جا که این نقاشی در عکسی از گردهمایی خاندان قاجار در سال ۲۰۰۳ م دیده میشود، احتمال دارد که این نقاشی متعلق به یکی از اعضای خاندان قاجار بوده باشد.[۵۶] از نقاش و تاریخ آفرینش این اثر اطلاع دقیقی نیست و محتمل است سالها پس از مرگ آقامحمد شاه کشیده شده باشد و نمی‌توان به استناد چنین نقاشی‌ای پرچم دورهٔ آقامحمد شاه را توصیف کرد.
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
در سفرنامهٔ سرهنگ گاسپار دروویل افسری فرانسوی که در سال‌های ۱۲۲۷ و ۱۲۲۸ ه.ق به ارتش ایران خدمت می‌کرده‌است، دربارهٔ پرچمهای آن زمان ایران این گونه آمده‌است: «درفش‌های بزرگ و کوچک ایرانیان دارای نقش دولتی است که شیر خفته‌ای است در برابر خورشیدی در حال طلوع و با این عبارت «سلطان بن سلطان فتحعلی شاه قاجار» یعنی سلطان پسر سلطان، فتحعلی شاهی که از طایفهٔ قاجار است. مانند بیرقهای ما مزین از نوارهای تافتهٔ سفید و ریشه‌های زرین است. بیرقهای بزرگ سرخ است و بالای آنها دستی است از نقره که دست علی باشد. بیرقهای کوچک کبود است و در بالای آن نیزهٔ زرینی است که به تیزی نیزه‌های سواران اروپایی است.» در این کتاب تصویر دو بیرق بزرگ و کوچک زمان فتحعلی شاه هم هست. آن که در طرف راست و بزرگ‌تر است زمینهٔ آن سرخ تیره دارد و شیر و خورشید آن زرد چاپ شده‌است و آن که درطرف چپ و بزرگ‌تر است زمینهٔ آن آبی تیره است و شیر و خورشید زرد دارد.[۵۷]
همچنین در کتاب «مسافرت به ایران» نوشتهٔ الکسیس سولتیکف شاهزادهٔ روس که حاصل سفر او به ایران در دورهٔ محمد شاه قاجار میباشد، تصویری سیاه و سفید از هیئت دیپلماتیک ایران به ریاست میرزا ابوالحسن خان شیرازی نقاشی شده‌است که پیشاپیش این هیئت پرچمی منقش به شیر و خورشید شمشیردار دیده میشود.[۵۸] باید توجه کرد که این تصویر رنگی نیست (بنابراین رنگ پرچم مشخص نمی‌باشد) و اگر چه مربوط به رخدادی در دورهٔ فتحعلی شاه است، در زمان محمد شاه قاجار نقاشی شده‌است.
در نقاشی نبرد سلطان‌آباد که جزء مجموعهٔ موزهٔ ارمیتاژ است، پیاده‌نظام ایران پرچمی سرخ‌رنگ را حمل می‌کنند که در میان آن لوزی سفیدرنگی قرار دارد و در آن شیر و خورشیدی شمشیردار دیده میشود. این پرچم شباهت بسیار به «بیرق فوج پیاده» در کتاب کراسهٔ المعی دارد. بدین ترتیب آشکارا دیده میشود که افزوده شدن شمشیر به نقش شیر و خورشید در این زمان معمول بوده‌است و نسبت‌دهی زمان افزوده شدن شمشیر به دورهٔ محمد شاه (نوه و جانشین فتحعلی شاه) نادرست است.
این گونه می‌نماید که تغییر شکل پرچمهای ایرانیان از سه‌گوش به چهارگوش (مربع یا مستطیل) در دورهٔ فتحعلی شاه قاجار رخ داده‌است.[۵۹]
دو پرچم از دورهٔ فتحعلی شاه که در کتاب «سفر در ایران» (Voyage en Perse) سرهنگ گاسپار دروویل (افسر فرانسوی در خدمت قشون قاجار) آمده‌است.[۶۰]
پرچم ایران در نقاشی‌ای سیاه و سفید اثر شاهزاده الکسیس سولتیکف از ابوالحسن شیرازی سفیر فتحعلی شاه در حال رهسپاری به روسیه (این اثر سپس‌تر در زمان محمد شاه کشیده شده‌است.)
این نقاشی که زمانی قصر عباس میرزا ولی‌عهد فتحعلی شاه در تبریز را تزیین می‌نموده‌است، صحنهٔ پیروزی ایرانیان بر روس‌ها را در نبرد سلطان‌آباد در ۱۳ فوریهٔ ۱۸۱۳ و در خلال جنگ‌های ایران و روس ترسیم می‌کند. پیاده‌نظام ایران در این نبرد درفشی با نشان شیر و خورشید حمل می‌نماید و شیر در این تصویر شمشیری در دست دارد.
لویی دوبو می‌گوید که محمد شاه قاجار (جانشین فتحعلی شاه) دو پرچم داشته‌است: «یکی با نقش شمشیر علی، که دوزبانه است» و دیگری «با نقش یک شیر خوابیده و خورشیدی که از پشت آن طلوع می‌کند». پرچم دوم پرچم اصلی کشور است.[۶۲] گویا از اواخر دوران فتحعلی شاه به تدریج دو پرچم شیر و خورشید و ذوالفقار علی با هم تلفیق میشوند و شیر که مظهر علی بوده‌است شمشیر دریافت می‌کند.[۶۳]
در سفرنامهٔ اوژِن فلاندَن در توصیف ارتش ایران در اصفهان می‌نویسد: «پرچمدار کسی را گویند که با خود پرچم می‌برد، این پرچم سرخ‌رنگ و به رویش نشان ایران که شیر و خورشید است قرار گرفته، دستهٔ پرچم به یک دست که علی را منقوش کرده منتهی است. هر دسته چند وکیل یا آجودان دارد.»[۶۴]
به نوشتهٔ یحیی ذکاء در تابلوی نبرد غوریان اثر «احمد نقاش» که در سال ۱۲۶۰ ه.ق در زمان محمد شاه کشیده شده‌است، پرچمهایی سه‌گوش با زمینهٔ سفید و شیر و خورشید در میان آن و لبه‌ای سبزرنگ دیده میشود.[۶۵]
در زمان محمد شاه قاجار، ۳ تن از فرزندان حسین‌علی میرزا فرمانفرما (عموی شورشی محمد شاه) به نامهای رضاقلی میرزا، نجف‌قلی میرزا و تیمور میرزا از ایران خارج شدند و در ۱۲۵۲ ه.ق به بریتانیا سفر کردند. در این سفر دریایی هنگامی که از مالت به جبل‌الطارق میرفتند بر کشتی انگلیسی حامل آنها پرچم ایران به اهتزاز درآمد.[۶۶] به نوشتهٔ رضاقلی میرزا «عَلَم ذوالفقار» بر دکل کشتی به اهتزاز درآمد[۶۷] و به‌احتمال می‌باید همان پرچم ذوالفقار خونین بر زمینهٔ سفید باشد که در دوران صفوی و افشار نیز به کار می‌رفته‌است. این نکته اهمیت دارد که برای مخالفان شاه وقت ایران نیز از پرچمی که ایران را نمایندگی کند استفاده شده‌است.
بررسی رخدادهای دیپلماتیک و بین‌المللی همچون افراشتن پرچم در سفارتخانه‌های ایران، سفرهای خارجی شاهان قاجار و نمایشگاه‌های بین‌المللی میتوانند به روشن‌تر شدن طرح پرچم ایران در آن روزگار کمک کنند.
در زمان صدارت امیرکبیر در دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار، پرچم شیر و خورشید ایران بر فراز سفارت ایران در لندن برافراشته شد.[۶۸] با این حال، متأسفانه از جزئیات طرح و رنگ چنین پرچمی اطلاعی در دست نیست. پس از برکناری امیرکبیر، هنگامی که بر سر افراشتن پرچم در سفارت ایران در عثمانی میان دو کشور اختلاف دیپلماتیک بروز می‌کند، میرزا آقاخان نوری (صدراعظم ایران در اوایل دورهٔ ناصری و پس از امیرکبیر) در مکاتبه با مصلحت‌گذار (کاردار) وقت ایران در عثمانی مطلبی می‌نویسد که نمایانگر نبود طرح استانداردی از پرچم وقت ایران است. نوری می‌نویسد: «بیدق دولت علیه ایران که در اسلامبول افراشته شد لا اله الی الله، محمد رسول‌الله، علی اسدالله در آن مسطور است. اگر اولیای دولت بهیه روسیه [و انگلیس] ایراد نمایند که این کلمات باعث بلوای عام خواهد شد، آن مخدوم اظهار نماید که اولیای دولت علیه ایران این کلمات [را] موقوف خواهند داشت. بیدق دولت علیه همان شیر و خورشید و بیرق دولت عثمانی همان ماه و ستاره خواهد بود دیگر و اما عذری و محل ایرادی از برای ایشان باقی نخواهد بود…»[۶۹]
در هنگام نخستین سفر ناصرالدین شاه به بریتانیا، انگلیسی‌ها دقیقاً نمی‌دانستند چه پرچمهایی را به عنوان پرچم رسمی و پرچم شاهنشاهی ایران برافرازند و این امر خود موضوع مکاتبات مفصل میان رئیس تشریفات پادشاهی دربار بریتانیا و سفارت آن کشور در تهران شد.[۷۰]
در مجموعهٔ پادشاهی بریتانیا (Royal Collection Trust) نقاشی رژهٔ ارتش بریتانیا در برابر ملکه ویکتوریا و ناصرالدین شاه قاجار در ۱۸۷۳ م (۱۲۹۰ ه.ق) اثر «نیکولاس شوالیه» دیده میشود. در کنار پرچم پادشاهی بریتانیا، پرچمی شیروخورشیدنشان به همراه تاج بر بالای خورشید و با زمینه‌ای سرخ‌رنگ دیده میشود. از آن جا که این پرچم در کنار پرچم پادشاهی بریتانیا در اهتزاز است، این گونه می‌نماید که این پرچم به عنوان پرچم شاهنشاهی ایران به کار رفته‌است. در همین نقاشی، پرچمهای شیروخورشیدنشان دیگری با زمینهٔ سفید دیده میشوند که در کنار پرچم نیروی دریایی بریتانیا (White Ensign) در اهتزاز اند.
همچنین، در موزهٔ ارمیتاژ روسیه نقاشی‌ای از بازدید ناصرالدین شاه از این کشور در سال ۱۸۷۳ م (۱۲۹۰ ه.ق) هست که شاه را سوار بر اسب در کنار الکساندر دوم امپراتور وقت روسیه می‌نمایاند. پرچم ایران در این نقاشی دارای شیر و خورشید بر زمینه‌ای سفیدرنگ است و گرداگرد زمینهٔ سفید آن نوار باریک سبزرنگی دیده میشود. مشابه این طرح، در نقاشی‌هایی که از غرفهٔ ایران در نمایشگاه‌های جهانی سدهٔ نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم دیده میشوند، یعنی پرچم ایران شیر و خورشیدی در زمینهٔ سفید است و سه یا چهار طرف این زمینهٔ سفید نوار باریکی به رنگ سبز دیده میشود. یحیی ذکاء به اشتباه این پرچم لبه‌سبز را تنها متعلق به سال‌های ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۴ ه.ق (دوره‌ای که سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا صورت گرفته‌اند) دانسته‌است؛ در حالی که بر پایهٔ نقاشی موزهٔ ارمیتاژ از چنین پرچمی در سفر ۱۲۹۰ ه.ق ناصرالدین شاه هم استفاده شده‌است.[۷۱]
پرچمهای روسیه و ایران در نقاشی سان دیدن الکساندر دوم روسیه و ناصرالدین شاه در نخستین سفر شاه به اروپا در ۱۸۷۳ م – اثر میخای زیچی
پرچمهای بریتانیا و ایران در نقاشی بازدید ناصرالدین شاه از پارک بزرگ ویندزور بریتانیا در نخستین سفر او به اروپا در ۱۸۷۳ م – اثر نیکولاس شوالیه
استقبال امپراتور نیکولای دوم از مظفرالدین شاه در سنت‌پترزبورگ در سومین سفر شاه به اروپا در ۱۹۰۵ م – عکاس: کارل بولا
نقاشی‌ای از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۸۷۸ م در پاریس
نقاشی‌ای دیگر از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۸۷۸ م در پاریس
نقاشی‌ای از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۹۰۰ م در پاریس
نقاشی‌ای دیگر از غرفهٔ ایران در نمایشگاه جهانی ۱۹۰۰ م در پاریس
افزون بر چند پرچم مشکوک بدون شیر و خورشید منسوب به ایران که از جدول‌های سدهٔ هجدهم میلادی گرفته شده‌اند و پیشتر دربارهٔ آنها توضیح داده شد، چند طرح گوناگون از پرچم شیروخورشیدنشان در کتاب‌ها و جدول‌های پرچم سده‌های نوزدهم و آغاز سدهٔ بیستم دیده میشود.
۱. پرچم شیروخورشیدنشان زمینه‌سفید: در کتاب «دریا: داستان هیجان‌انگیز ماجراجویی، مخاطره و قهرمانی‌گری» نوشتهٔ «فردریک ویمپِر» چاپ ۱۸۹۰ م در جدول پرچمهای دریایی کشورها، پرچم دریایی ایران بدین شکل آمده‌است.[۷۲] این پرچم همانند پرچمهایی است که در نقاشی بازدید ناصرالدین شاه از پارک بزرگ ویندزور بریتانیا در نخستین سفر او به اروپا در ۱۸۷۳ م (اثر نیکولاس شوالیه) در کنار پرچمهای نیروی دریایی بریتانیا دیده میشوند.
۲. پرچم شیروخورشیدنشان در زمینهٔ سفید و دارای باریکهٔ پیرامونی سبز: در «جدول پرچمهای کشورهای جهان جانسون» چاپ ۱۸۶۸ م که در کتابخانهٔ کنگره با شمارهٔ بازفراوری LC-DIG-pga-03872 نگهداری میشود تصویر یکی از سه پرچم ایران بدین گونه آمده‌است. دو پرچم دیگر همان پرچمهای مشکوک منسوب به دورهٔ صفوی می‌باشند که فاقد شیر و خورشید اند.[۷۳] در جدول دیگری که متعلق به زمانی میان ۱۸۷۷ تا ۱۸۹۰ م است و در همان کتابخانه با شمارهٔ بازفراوری LC-DIG-pga-07890 نگهداری میشود نیز تصویر پرچم ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۴]
۳. پرچم شیروخورشیدنشان در زمینهٔ سفید و دارای لبه‌های سبز و سرخ: در کتاب «پرچمهای ملت‌های دریایی» چاپ ۱۸۹۹ م از سوی «دپارتمان نیروی دریایی ایالات متحده» تصویر پرچم دریایی ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۵] این پرچم شبیه پرچم کاخ شهرستانک در نقاشی مسعود غفاری میباشد.
۴. پرچمی با شیر و خورشید در میان دو شاخه‌برگ در زمینهٔ سفید و چهار لچکی سرخ در چهار گوشه: در کتاب «پرچمها: شرح تاریخ و طرز استفادهٔ آنها» نوشتهٔ «اندرو مک‌جورج» چاپ ۱۸۸۱ م تصویر پرچم ایران بدین گونه آمده‌است.[۷۶]
پرچم دریایی ایران در کتاب «دریا: داستان هیجان‌انگیز ماجراجویی، مخاطره و قهرمانی‌گری» نوشتهٔ «فردریک ویمپِر» چاپ ۱۸۹۰ م
پرچم ایران در جدول پرچمهای کشورهای جهان (تاریخ چاپ میان سال‌های ۱۸۷۷ تا ۱۸۹۰ م میباشد)
پرچم ایران در جدول پرچمهای کشورهای جهان جانسون چاپ ۱۸۶۸ م
پرچم دریایی ایران در کتاب «پرچمهای ملت‌های دریایی» چاپ ۱۸۹۹ م
پرچم ایران در کتاب «پرچمها: شرح تاریخ و طرز استفادهٔ آنها» نوشتهٔ «اندرو مک‌جورج» چاپ ۱۸۸۱ م
آیین‌نامه‌های نظامی دورهٔ قاجار نیز از دیگر منابع پژوهش دربارهٔ پرچم آن روزگار اند. در «آئین‌نامه نظامی قواعد مشق و حرکات پیاده‌نظام دولت علیّه ایران» چاپ رمضان ۱۲۶۸ ه.ق (اوایل صدارت میرزا آقا خان نوری) تصویرهایی از بیرق‌دار پیاده‌نظام دیده میشوند که در آنها بیرق‌دار پرچمی شیروخورشیدنشان در دست دارد. این تصویرها سیاه و سفید اند و نمی‌توان بر پایهٔ آنها رنگهای پرچم را توصیف کرد. در این تصویرها پرچمی مربع‌شکل دیده میشود که دارای نقش شیر و خورشید است و در چهار ضلع آن نوار باریکی متمایز از زمینهٔ پرچم مشاهده میشود. سرپرچم نیز به شکل دست به تصویر کشیده شده‌است.[۷۷] از آن جا که پرچم یادشده در این آیین‌نامه با بیرق فوج پیاده در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» تفاوت دارد، به نظر میرسد پرچم این آیین‌نامه مربوط به یگان خاصی از پیاده‌نظام نباشد و معرف پرچم دولتی باشد.
با بررسی منابع دورهٔ قاجار به این نتیجه می‌رسیم که دست کم تا اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه طرح استانداردی از پرچم ایران تدوین نشده بود. وضعیت شیر در نقش شیر و خورشید می‌توانست ایستاده یا نشسته باشد، شمشیربه دست باشد یا بی‌شمشیر، دارای عبارت‌های دینی باشد یا نباشد؛ همچنین رنگهای پرچم حالت ثابتی نداشتند. حتی همان گونه که پیشتر آمد، میرزا آقاخان نوری در زمان صدارتش در مکاتبه با کاردار ایران در عثمانی عنصر اصلی پرچم ایران را شیر و خورشید دانسته و اظهار داشته که عبارت‌های عربی را میتوان از پرچم حذف کرد. از سوی دیگر، مکاتبات مفصل میان رئیس تشریفات پادشاهی دربار بریتانیا و سفارت آن کشور در تهران دربارهٔ پرچم ایران پیش از نخستین سفر اروپایی ناصرالدین شاه نیز شاهدی دیگر بر این امر است.
به نوشتهٔ عبدالله مستوفی، در آغاز رنگ زمیهٔ پرچم ایران معین نبود. شیر و خورشید بر پرده‌ای سفیدرنگ نگاشته می‌شد و لبه‌ای سبز یا سرخ یا ترکیبی از این دو رنگ به گرد پردهٔ سفید قرار می‌گرفت. تقسیم این سه رنگ به سه قسمت که از سبز شروع و به سرخ ختم شود و شیر و خورشید در وسط رسم گردد از کارهای میرزا حسین خان مشیرالدوله بود.[۷۸] مشیرالدوله میان سال‌های ۱۲۸۷ و ۱۲۹۷ ه.ق از دولتمردان طرف توجه ناصرالدین شاه و میان سال‌های ۱۲۸۸ و ۱۲۹۰ ه.ق صدراعظم ایران بود. با این حال باید توجه داشت که حتی سالها پس از مشیرالدوله هم از پرچمهایی با زمینهٔ سفید و لبهٔ سبز استفاده شده است، همچون پرچمهایی که در تصویرهای سفرهای خارجی مظفرالدین شاه دیده میشوند.
نمونه‌هایی از پرچم سه‌رنگ بر فراز کاخ‌های سلطنتی در نقاشی‌هایی از این کاخ‌ها دیده میشود. تابلوی آبرنگ محمود خان ملک‌الشعرا از چشم‌انداز پشت‌بام‌های کاخ‌های سلطنتی داخل ارگ و کوه البرز به سال ۱۲۸۲ ه.ق دارای پرچم سه‌رنگ است به گونه‌ای که شیر و خورشید در نوار سفید جای دارد و نوارهای سبز و سرخ که باریک‌تر از نوار سفید اند به ترتیب در بالا و پایین پرچم جای دارند. در نقاشی کاخ شهرستانک اثر مسعود غفاری به سال ۱۲۸۸ ه.ق نیز شیر و خورشید بر زمینه‌ای سفیدرنگ جای دارد و نوارهایی سبزرنگ در لبهٔ بالایی و نیز لبهٔ میلهٔ پرچم و نوارهایی سرخ‌رنگ در لبهٔ پایینی و لبهٔ مقابل میلهٔ پرچم نقاشی شده‌است. نقاشی همین کاخ اثر کمال‌الملک به سال ۱۳۰۴ ه.ق نیز چنین پرچمی را می‌نمایاند[۷۹] ولی در نقاشی اخیر، شیر و خورشید در زمینه‌ای سفیدرنگ است و نوار بالایی سرخ‌رنگ و نوار پایینی سبزرنگ میباشد و بنابراین وارونهٔ رنگهای کنونی پرچم ایران است.
در جلد چهارم کتاب کُرّاسهٔ اَلمَعی نوشتهٔ غلامحسین افضل‌الملک توضیح و تفسیر ۱۱ بیرق و عَلَم اواخر روزگار ناصرالدین شاه آمده‌است. این یازده پرچم عبارت اند از:
۱. عَلَم کاویان ۲. بیرق فوج پیاده ۳. بیرق توپخانه ۴. بیرق توپچی ۵. بیرق سوار ۶. بیرق عزا ۷. بیرق سوارهٔ قزاق ۸. بیرق دولتی و سلطنتی ۹. گونه‌ای دیگر از بیرق دولتی و سلطنتی ۱۰. عَلَم تعزیه ۱۱. بیرق قاپوق[۸۰]
هر دو پرچم ۸ و ۹ در این کتاب به ترتیب از بالا به پایین دارای سه رنگ سبز، سفید و سرخ بودند و تفاوت آنها در این بود که در پرچم شمارهٔ ۸ نوار سفید پهن‌تر بود شیر و خورشید بر آن نقش می‌بست ولی در پرچم شمارهٔ ۹ نوارهای سبز، سفید و سرخ هم‌اندازه بودند و شیر و خورشید بر روی هر سه رنگ جای می‌گرفت.
یحیی ذکاء احتمال داده که سال دقیق تقریر، نقاشی و کتابت کتاب کرّاسهٔ المعی ۱۳۰۶ ه.ق باشد.[۸۱]
بازسازی بیرق مخصوص به ابنیه و عمارات سلطنت و سربازخانه‌ها و بنادر و هر چه متعلق به دولت و سلطنت است. (بیرق نمرهٔ هشتم کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» مربوط به اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه)[۸۲]
بازسازی بیرقی دیگر که بالای ابنیهٔ دولتی و سلطنتی افراشته میشود. (بیرق نمرهٔ نهم کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» مربوط به اواخر دورهٔ ناصرالدین شاه)[۸۳]
اینکه این سه رنگ با چه تعبیری در آن زمان انتخاب شده‌است محل اختلاف نظر است؛ ولی انتخاب رنگهای سبز و سفید بی‌ارتباط با سنتهای شیعی و اسلامی نبوده و سرخ نشان دهنده قدرت نظامی بوده‌است.[۸۴] بعدها نشان پرچم تعبیری منطقی بدین صورت یافت که رنگ سبز به عنوان نشان اسلام، رنگ سفید نشان صلح و سرخ نشان رشادت و دلاوری تفسیر شد.[۸۵]
به نوشتهٔ رضاقلی میرزا از شاهزادگان شورشی زمان محمد شاه قاجار که با کشتی به بریتانیا سفر کرده‌است، «عَلَم ذوالفقار» بر دکل کشتی به اهتزاز درآمد[۸۶] و به‌احتمال می‌باید همان پرچم ذوالفقار خونین بر زمینهٔ سفید باشد که در دوران صفوی و افشار نیز به کار می‌رفته‌است. در زمان امیرکبیر برای کشتی‌های دولتی ایران نشان شیر و خورشید و برای کشتی‌های تجاری ایران نشان اژدها تعیین شد.[۸۷] ادوارد استاک در کتابش «شش ماه در ایران» (به انگلیسی: Six months in Persia) چاپ ۱۸۸۲ م پرچم شناورهای ایرانی‌ای که در مسقط لنگر انداخته بودند را ذوالفقاری سفید در زمینه‌ای سرخ توصیف می‌کند[چ] ولی در پانویس می‌آورد که پرچمهای شناورهای اندک‌شمار ایران در دریای مازندران شیروخورشیدنشان بوده‌اند.[۸۸] غلامحسین افضل‌الملک در کتاب «کُرّاسهٔ اَلمَعی» در هنگام توصیف بیرق نمرهٔ هشتم (پرچم ویژهٔ ساختمان‌های پادشاهی و سربازخانه‌ها و بندرها و هر چه متعلق به دولت و پادشاهی است و پردهٔ مربعی سفیدرنگی با لبه‌ای سبز در بالا و لبه‌ای سرخ در پایین و منقش به شیر و خورشید بوده‌است) آورده که: «شاید بیرق کشتی پرسپولیس هم همین قسم باشد.»[۸۹] این در حالی است که ژنرال انریکو آندرئینی افسر ایتالیایی در خدمت دولت ایران در گزارشی به تاریخ ۷ سپتامبر ۱۸۸۵ پس از شرح خرید کشتی پرسپولیس دربارهٔ پرچمهای تازهٔ دریایی آن روزگار آورده‌است که: «اینک دولت ایران یک پرچم دریایی به شرح زیر انتخاب کرده‌است: پرچم تجارت، سفید با نوارهای قرمز و سبز در بالا و پایین پرچم و نوار قرمزی در وسط. پرچم جنگ، با همان طرح و شیر زردرنگ ایستاده‌ای در وسط در حالی که شمشیری در یک پنجه و خورشیدی در پشت دارد. پرچم شاهی، شبیه پرچم جنگ به اضافهٔ تاج سلطنتی میان شیر و تیرک و زیر آن اسم شاه که اطراف آن را دو شاخهٔ غار و بلوط گرفته‌اند.»[۹۰] توصیف آندرئینی از ترتیب رنگها وارونهٔ پرچم کنونی ایران است.
در موزه‌های عمومی و کلکسیون‌های شخصی نیز پرچمهایی از دوران قاجار دیده میشوند که باید دربارهٔ بررسی کارکرد آنها در آن روزگار احتیاط کرد. کارکرد آنها می‌توانسته ملی، مذهبی، نظامی و … باشد.
در آغاز جنبش مشروطیت عده‌ای کوشیدند پرچمهایی سرخ‌رنگ را معمول کنند؛ ولی سرانجام اصل پنجم متمم قانون اساسی مشروطه پرچم سبز و سفید و سرخ و نشان شیر و خورشید را رسمی کرد.[۹۲] متن اصل پنجم متمم قانون اساسی مشروطیت (مصوب مهر ۱۲۸۶ ه.خ) چنین است: «الوان رسمی بیرق ایران سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید است.»
در آغاز دوران مشروطه، پرچمی با زمینهٔ سفید و دو لبهٔ سبز و سرخ معمول گردید که به‌زودی کنار گذاشته شد.[۹۳] در «رسملی قاموسِ عثمانی» چاپ ۱۲۹۱ ه.خ (۱۳۳۰ ه.ق) دو پرچم دولتی و مدنی از ایران ترسیم شده‌است که هر دو دارای دو لبهٔ سبز و سرخ در سه سوی پرچم (همهٔ جهت‌ها به جز میلهٔ پرچم) اند و تفاوت آنها در نشان شیر و خورشید است که فقط در پرچم دولتی دیده میشود.[۹۴] با توجه به مغایرت نحوهٔ قرارگیری رنگها با آنچه که در نظام‌نامهٔ بیرقهای دولت علیّهٔ ایران به تاریخ ۳ رمضان ۱۳۲۸ ه.ق (۱۶ شهریور ۱۲۸۹ ه.خ)، مسلم است که پرچمهای معرفی‌شده در رسملی قاموس عثمانی در زمان چاپ به‌روز نبوده‌اند. در نظام‌نامهٔ یادشده که به امضای نایب‌السلطنه (علیرضا خان عضدالملک) و وزیر جنگ رسید، ۵ پرچم با نامهای «بیرق ملی»، «بیرق شعله‌ای مخصوص دکل‌های جهازات (کشتی‌های) جنگی»، «بیرق دولتی»، «بیرق نظامی و جنگی» و «بیرق سلطنتی» معین شدند. در چهار پرچم نخست، ترتیب رنگها که به صورت نوارهای افقی هم‌اندازه توصیف شده‌اند، سبز روشن (چمنی) در بالا، سفید در میانه و قرمز گلی در پایین تعیین گردید. پرچم مدنی (که به غلط ملی نامیده شده بود) فاقد شیر و خورشید و پرچم دولتی دارای شیر و خورشید توصیف گشت. در پرچم نظامی ایران هم شیر و خورشید میان شاخه‌های زیتون و بلوط[ح] قرار گرفت و بر بالای خورشید تاج کیانی نهاده شد. پرچمی آبی‌رنگ نیز به عنوان بیرق سلطنتی (درفش شاهنشاهی) طراحی گشت. این درفش مربع‌شکل بود و در گوشهٔ بالا و سمت میله، مربعی با سه رنگ سبز و سفید و قرمز قرار داشت که ضلع‌هایش یک‌چهارم ضلع‌های پردهٔ درفش بودند. در میان زمینهٔ آبی نیز دایره‌ای سفیدرنگ قرار داشت که شیر و خورشید و تاج کیانی و دو شاخه‌برگ در آن جای می‌گرفت. درازای پرچم شعله‌ای کشتی‌های جنگی نیز ۸ برابر پهنای آن و دارای دو زبانه بود.[۹۵] نمونهٔ چنین پرچمهایی (به جز پرچم شعله‌ای کشتی‌های جنگی) در کتاب «پرچمهای جهان» نشر «جامعهٔ جغرافیایی ملی» ایالات متحدهٔ آمریکا (به انگلیسی: National Geographic Society) در سال ۱۹۱۷ م (دوران پادشاهی احمد شاه قاجار) منتشر شد.[۹۶]
در زمان رضا شاه پهلوی پرچم مشروطه حفظ شد با این تفاوت که شیر با چهرهٔ واقعی‌تری ترسیم می‌شد و دیگر خورشید به صورت زنانه ترسیم نمی‌گردید و خورشید تنها دارای انواری بود.
در همین زمان واژه‌های مصطلح در زبان فارسی شامل دِرَفش (پارسی)، عَلَم (عربی) و بیرق (ترکی)[۹۷] با واژه پرچم جایگزین شدند.[۹۸] این واژه به مرور زمان، به حکم اطلاق جزء بر کل، بر خود درفش نیز اطلاق شده و نخستین فرهنگستان ایران کاربرد آن را به همین معنی و به جای علم و بیرق تأیید کرده‌است.[۹۹] این اقدام اعتراض نافرجام بعضی فرهیختگان از جمله ابراهیم پورداوود را دربرداشت.
در دورهٔ پهلوی نیز استفاده از سه نسخه از پرچم سه‌رنگ ایران (دولتی، مدنی [civil یا به غلط ملی] و نظامی) ادامه یافت:[۱۰۰][۱۰۱][۱۰۲][۱۰۳]
۴:۷ پرچم ایران پیش از انقلاب ۵۷ بدون علامت شیر و خورشید
۴:۷ پرچم ایران پیش از انقلاب ۵۷ با علامت شیر و خورشید
۴:۷ پرچم نظامی ایران پیش از انقلاب ۵۷
پس از انقلاب مشروطه کوشش‌هایی در جهت استانداردسازی پرچم ایران صورت پذیرفت.
استانداردسازی شیر و خورشید: در مقرره‌ای به تاریخ ۱۶ شهریور ۱۲۸۹ ه.خ جزئیات علامت شیر و خورشید شامل نحوهٔ رسم دم شیر (مانند حرف S ایتالیک)، محل و اندازهٔ شیر، شمشیر و خورشید توصیف شد.[۱۰۴][۱۰۵]
در انتهای مقالهٔ «شیر و خورشید: نشان رسمی دولت ایران» نوشتهٔ «ابراهیم مکلا» تصویرهای گوناگونی از نقوش شیر و خورشید گرد آورده شده‌اند. مطابق نوشته‌های زیر یکی از این تصویرها، این گونه می‌نماید که این تصویر متعلق به «دستورالعمل بیرقهای دولت علیه» باشد که به منظور استانداردسازی شکل پرچم وقت ایران تهیه شده‌است. تاریخ این آیین‌نامه مشخص نیست. برابر این دستورالعمل ترتیب سه رنگ پرچم مطابق وضعیت کنونی آن است، شیر و خورشید درشت ترسیم می‌گشته‌است به گونه‌ای که بر روی هر سه نوار سبز و سفید و سرخ جای می‌گرفته‌است، در زیر پای شیر هیچ چیزی ترسیم نمی‌شده‌است، شیر به صورت سه‌رخ نقاشی می‌شده‌است و چهره‌ای اریب درون خورشید کشیده می‌شده‌است.[خ][۱۰۶]
در مقرره‌ای به تاریخ ۱۳۳۶ چنین آمده‌است:[۱۰۷] «نقش شیر و خورشید به رنگ زرد طلایی در وسط پرچم روی قسمت سفید و به قسمی رسم میشود که سر شیر به طرف چوب پرچم و شمشیر به‌طور عمودی در دست شیر قرار گرفته و پای شیر به طرف رنگ قرمز باشد. در یک روی پرچم که سر شیر به طرف چپ بیننده است، شمشیر در دست راست شیر است و نگاه شیر متمایل به چپ و دم شیر به شکل حرف S ایتالیک [است] و یک خم به طرف بالا دارد. در روی دیگر پرچم عکس این وضع خواهد بود؛ یعنی شمشیر در دست چپ شیر است و نگاه شیر متمایل به راست و دم شیر وارونهٔ حرف S ایتالیک است و شیر و خورشید دو روی پرچم باید برهم منطبق باشد. زیر پای شیر از امتداد شمشیر تا نقطهٔ تقاطع عمود فرضی که از آخرین نقطهٔ دم شیر فرود آید متناسب با ابعاد تصویر، خط مستقیمی رسم میشود.» در مقرره‌ای دیگر به تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۳۷ شیر و خورشید به جای خط افقی بر روبانی تاخورده جای داده میشود. به گفتهٔ یحیی ذکاء در ۱۳۴۴ کمیسیونی در «مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران» تشکیل شد که برای پرچم ایران استانداردهایی را تدوین نماید. بار دیگر در این استاندارد، تکیه‌گاه شیر، یک خط (به جای روبان تاخورده) توصیف شد.[۱۰۸] سرانجام نیز در دههٔ ۱۳۵۰، طراحی مدرنی از شیر و خورشید رسمیت یافت و بر اسناد دولتی و پرچمها نقش بست.[۱۰۹]
تناسب پهنا به درازای پرچم: در نظام‌نامهٔ ۱۲۸۹ ه.خ پهنای پرچم ۱۵۶ سانتیمتر و درازای آن ۳۱۲ سانتیمتر تعیین گردید. بدین ترتیب نسبت پهنا به درازا ۱ به ۲ بوده‌است.[۱۱۰] در مقرره‌ای به تاریخ ۱۳۱۴ قطع (تناسب پهنا به درازای) پرچمهای دولتی، ملی و نظامی بر زمین ۲ به ۳ و بر کشتی‌ها ۱ به ۳ تعیین گردید.[۱۰۳] در مقرره‌های دیگری به تاریخ ۱۴ دی و ۸ بهمن ۱۳۳۶ تناسب پهنا به درازای پرچمهای ایران بر زمین و بر کشتی‌ها ۱ به ۱٫۷۵ (یا همان ۴ به ۷) تعیین شد که این تناسب در پرچم کنونی ایران نیز رعایت میشود.[۱۰۷][۱۱۱]
در نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب، دولت موقت از پرچم شیروخورشیدنشان استفاده میکرد. برای نمونه در تصاویر دیدار یاسر عرفات با سران دولت موقت، پرچم شیروخورشیدنشان دیده میشود. اندکی بعد، در ۱۰ اسفند ۱۳۵۷، سید روح‌الله خمینی خواستار برچیده شدن نشان شیر و خورشید شد.[۱۱۲] علی‌رغم این سخنرانی تا مدتی دولت موقت همچنان به استفاده از پرچم شیروخورشیدنشان ادامه داد ولی سرانجام این دولت مسابقه‌ای عمومی برای طراحی نشان جمهوری اسلامی برگزار کرد. اگرچه نشان کنونی جمهوری اسلامی اثر حمید ندیمی نیز به این مسابقه ارسال شد، ولی نشان دیگری اثر صادق تبریزی که خورشیدی با ۲۲ ستاره و ۸ مشت گره‌کرده بود، در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ از سوی شورای انقلاب پذیرفته شد و با افزوده شدن الله اکبر در وسط آن بر روی پرچم ایران نقش بست.[۱۱۳][۱۱۴] همچنین این نشان بر روی اسکناس‌های اول انقلاب چاپ شد.[۱۱۵] رسمیت این نشان چندان به درازا نکشید. نشان کنونی جمهوری اسلامی ایران در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۵۹ به تصویب شورای انقلاب و در ۱۹ اردیبهشت همان سال به تصویب سید روح‌الله خمینی رسید.[۱۱۶][۱۱۵]پس از طراحی نشان، نوبت به طراحی کل پرچم رسید که مطابق قانون اساسی می‌بایست دارای الله اکبر می‌بود. این وظیفه نیز به حمید ندیمی سپرده شد.[۱۱۵]
با وجود این تحولات، نشان شیر و خورشید تا سال ۱۳۵۹ بر روی برخی اسناد دولتی به کار می‌رفت که اعتراض سید روح‌الله خمینی را در ۶ تیر ۱۳۵۹ برانگیخت.[۱۱۷] وی در ۷ تیر همان سال برای تغییر نشان‌ها و آرم‌های شاهنشاهی مهلتی ۱۰ روزه تعیین کرد.[۱۱۸] پرچم کنونی جمهوری اسلامی ایران در ۱۵ تیر ۱۳۵۹ از سوی شورای انقلاب تصویب شد.[۱۱۹] طبق مصوبهٔ شورای انقلاب و تأیید رهبر وقت جمهوری اسلامی، می‌بایست نشان جمهوری اسلامی ایران به رنگ سبز می‌بود؛ اما ابوالحسن بنی‌صدر در ابلاغ مصوبهٔ شورا، این نظر را عوض کرد و رنگ آرم را قرمز تعیین نمود که در نهایت نیز همین رنگ اجرا و عمومی شد.[۱۱۶] در ۸ امرداد ۱۳۵۹، مشخصات فنی و ظاهری آن از سوی دولت وقت اعلام گردید.[۱۲۰]
آخرین تغییری که در پرچم ایران پدید آمد، مربوط به الله اکبرهای آن بود که به علت این که برخی طراحی نخست را شبیه به حروف لاتین usa می‌پنداشتند از حمید ندیمی خواسته شد که آن را تغییر دهد و او نیز طراحی دیگری ارائه داد که تا کنون به کار می‌رود.[۱۱۵]
دولت موقت در آغاز کار، پرچم شیر و خورشید را همچنان به کار می‌بُرد.
نخستین پرچم جمهوری اسلامی ایران از ۱۰ بهمن ۱۳۵۸ تا ۱۵ تیر ۱۳۵۹
پرچم جمهوری اسلامی ایران با نخستین طراحی الله اکبر
پرچم جمهوری اسلامی ایران با دومین طراحی الله اکبر
این پرچم، بیانگر اسلامی بودن حکومت است.[۱۲۱] در اصل هجدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی) در مورد پرچم رسمی کشور آمده‌است که
پرچم رسمی ایران به رنگهای سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار «الله اکبر» است.
هر یک از ویژگی‌های پرچم نشانگر یکی از ارزش‌هایی است که انقلاب اسلامی ایران، مبتنی بر آنها به پیروزی رسیده‌است.[۱۲۱]
شورای انقلاب، در تاریخ ۱۳۵۹/۰۴/۱۵ با ابلاغ ویژگی‌های کلی پرچم، اعلام کرد که مشخصات هندسی و فنی پرچم با رعایت استانداردهای ابلاغی مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران باشد.[د][۱۱۹] این مؤسسه در ۱۳۹۵ به «سازمان ملی استاندارد ایران» تحول یافت.[۱۲۳] نخستین استاندارد پرچم در ۱۳۵۹ تدوین شد که دو بار در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵ بازنگریسته شد.[۱۲۴][۱۲۵]
در نهایت ویژگی‌های فعلی پرچم رسمی کشور، ابلاغی از سوی سازمان ملی استاندارد ایران، به شکل زیر میباشد (ابلاغی ۱۳۵۹، بازنگریستهٔ ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵):[۱۲۱]
نشان الله سرخ رنگ که در مرکز پرچم جمهوری اسلامی ایران درج می‌گردد، عبارت لا اله الا الله میباشد.[۱۲۶]
در آخرین اصلاح استاندارد پرچم ایران آمده‌است که رنگها، علامت مخصوص و شعار الله اکبر با تمام مشخصات آن باید در هر دو روی پارچهٔ پرچم مشخص شود؛ ولی در صورت یک‌لایه بودن پرچم، برعکس بودن نوشته‌ها در طرف دیگر پرچم مانعی ندارد.[۱۲۵] متأسفانه مشخص نشده‌است که روی پرچم آن سویی است که میله در سمت چپ آن قرار می‌گیرد یا آن سویی که میله در سمت راست آن جای دارد.
استاندارد رنگهای پرچم ایران در وبگاه تخصصی «پرچمهای جهان (FOTW)”:[۱۲۷]
طراح اصلی پرچم جمهوری اسلامی ایران، حمید ندیمی است؛ لکن یک کمیسیون نوزده نفره با اعضای زیر ویژگی‌های پرچم را تعیین کرده‌اند:[۱۲۱]
در سال ۱۳۱۶ مقررهٔ خاصی تصویب شد که تمام مردم را موظف به ادای احترام به پرچم رسمی کشور میکرد. مثلاً تصریح میکرد که اگر فردی به هشت قدمی پرچم برسد، باید با احترام حرکت کند و سپس به صورت صاف بایستد و با برداشتن کلاه، به پرچم ادای احترام کند؛ ویا افرادی که لباس رسمی به تن دارند، سلام نظامی دهند. ویا اگر پرچم از مقابل فرد نشسته‌ای حرکت داده میشود، آن فرد باید به احترام پرچم بایستد. این مقرره هنوز هم وجود دارد و معتبر است.[ذ][۱۲۸]
مقررات خاص دیگری برای احترام به پرچم و حفظ شدن آن در کشور وجود دارند:
در سال ۱۳۶۹، معاون اول رئیس‌جمهور دستور داد که در هفتهٔ عزای عمومی که به مناسب اولین سالگرد ارتحال روح‌الله موسوی خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، برگزار شده بود، پرچم رسمی کشور به صورت نیمه‌افراشته در آید.[۱۳۰][ر][۱۳۱]
بعدها، طبق دستور معاون اول رئیس‌جمهور، نظر به این که پرچم ایران، متضمن عبارت «اللّه» و «لا اله الّا اللّه» و «اللّه اکبر» است؛ و با توجه به قداست کلمهٔ الله هیچ‌کس حق نیمه‌افراشتن پرچم رسمی کشور را در ایام سوگواری و عزاداری ندارد. طبق این بخشنامه، در سوگواری‌ها میتوان پرچم سیاه در کنار پرچم رسمی کشور به اهتزاز درآورد.[ز][۱۲۶]
در عمل چندان به چنین بخشنامه‌ای توجه نشد و گهگاه در سوگواری‌ها پرچم به صورت نیمه‌افراشته درمی‌آمد. برای نمونه در مراسم پارالمپیک ۲۰۱۶ ریودوژانیرو، در پی مرگ دلخراش بهمن گلبارنژاد دوچرخه‌سوار ایرانی، پرچم ایران نیمه‌افراشته گردید[۱۳۲] و رسماً هم در ۶ بهمن ۱۳۹۵، طی بخشنامهٔ معاون اول رئیس‌جمهور، ممنوعیت نیمه‌افراشتن پرچم ایران لغو شد.[۱۳۳]
پرچم ایران بر سردرِ یک مدرسه در ایران
پرچمِ بزرگ ایران، خیابان آزادی، تهران
پرچم جمهوری اسلامی.
حامیان حسن روحانی با پرچم جمهوری اسلامی گچ بری شده اند.
کودکی با پرچم جمهوری اسلامی در سی و هشتمین سالگرد انقلاب انقلاب ایران.
اهتزاز پرچم جمهوری اسلامی در سفارت ایران در اسلو.
پرچم جمهوری اسلامی در پارک آبشار به اهتزاز درآمد.
سفارت جمهوری اسلامی ایران در پراگ با پرچم ملی.
هوادار فوتبال با در دست داشتن پرچم جمهوری اسلامی.
دو پرچم شیر و خورشید شاهنشاهی در اهتزاز است.
سربازان در رژه با سلسله پرچمهای شاهنشاهی در جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران.
حسن دایی، فعال سیاسی در تورنتو با پرچم امپراتوری سخنرانی می کند.
آیت الله خامنه ای در مراسمی ویژه در حال بازرسی از نیروها با رنگ های نظامی جمهوری اسلامی.
محمد باقری در حال صحبت با پرچم های جمهوری اسلامی در پس زمینه.
دامان افتخار کیمیا علیزاده در بازی‌های المپیک تابستانی 2016 با پرچم سه رنگ ایران
جمهوری آذربایجان ·
اردن ·
ارمنستان ·
ازبکستان ·
اسرائیل ·
افغانستان ·
امارات متحده عربی ·
اندونزی ·
ایران ·
بحرین ·
برونئی ·
بنگلادش ·
بوتان ·
پاکستان ·
تاجیکستان ·
تایلند ·
ترکمنستان ·
ترکیه ·
تیمور شرقی ·
چین ·
روسیه ·
ژاپن ·
سری لانکا ·
سنگاپور ·
سوریه ·
عربستان سعودی ·
عراق ·
عمان ·
فلسطین ·
فیلیپین ·
قبرس ·
قرقیزستان ·
قزاقستان ·
قطر ·
کامبوج ·
کره شمالی ·
کره جنوبی ·
کویت ·
گرجستان ·
لائوس ·
لبنان ·
مالدیو ·
مالزی ·
مغولستان ·
میانمار ·
نپال ·
ویتنام ·
هند ·
یمن
مناطق دیگر
کردستان عراق ·
قلمروی اقیانوس هند بریتانیا ·
ماکائو ·
هنگ کنگ
مناطق مورد مناقشه
آبخاز ·
اوستیای جنوبی ·
تایوان ·
جمهوری ترک قبرس شمالی ·
ترجمه و معنی انگلیسی کلمه و یا عبارت یا اصطلاح فارسی “پرچم” عبارت است از flag, stamen.
عبارت های فارسی دیگر که معادل یا مشابه عبارت فارسی “پرچم” هستند و یا کلمات این عبارت را دارند نیز در ذیل به همراه معادل انگلیسی آنها، برای شما آورده شده است:
flag, stamen
Union Jack
Britain , England , United Kingdom
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
pricey
display
Star-Spangled Banner
flagman, standard, bearer, leader or pioneer, having a flag, bearing a standard, staminate
sterling
flagpole , flagstaff
Whitehall
نکته 1– نکته مهمی که در ترجمه فارسی به انگلیسی “پرچم” باید به آن نیز توجه نمائید این است که این ترجمه در چه متن و یا محیطی قرار است استفاده شود. مثلاً آیا عبارت فارسی “پرچم” یک عبارت و اصطلاح فارسی عامیانه است و یا رسمی و یا تخصصی است. این موضوع در انتخاب معادل انگلیسی “پرچم” نقش تعیین کننده ای دارد.
نکته 2– زمانی که قرار است متن فارسی را به انگلیسی ترجمه کنید، حتما لازم نیست همیشه عین ترجمه فارسی “پرچم” به انگلیسی منعکس شود.
زیرا یک متن مخصوصاً متن تخصصی می تواند به صور مختلف ترجمه شود. مثلا
1- ترجمه تحت الفظی عبارت فارسی. مثلاً اینکه تک تک کلمات عبارت “پرچم” را به انگلیسی تبدیل کنیم که به این کار ترجمه تحت الفظی عبارت “پرچم” می گویند.
2- و ترجمه محتوایی عبارت “پرچم” به انگلیسی که از نظر محتوی هیچ فرقی با متن اصلی ندارد و مفهوم را به دقت و به درستی ترجمه می کند و تازه در نوشته های تخصصی بیشتر کاربرد دارد.
نکته 3– در فارسی بدلیل عدم اعراب گذاری روی حروف در کلمات ممکن است در نوشته یکی باشند ولی در تلفظ و معنی یکسان نباشد. مثلاً “پر” در یک نوشته می تواند به معنی ” پَر پرنده ” باشد و یا ” پُر “. (حتی همین عبارت “پرچم” نیز ممکن است جور دیگری تلفظ شود که معنای متفاوتی داشته باشد.)
پس در انتخاب معادل انگلیسی “پرچم” دقت کنید که در متن مبدا و اصلی معنی واژه ها به چه صورت است تا در ترجمه انگلیسی آن دچار اشتباه نشوید.
نکته 4– ترجمه فارسی به انگلیسی در متون تخصصی ظرافت خاصی را می طلبد:
مثلاً “پیش پرداخت” را می توان به صورت “prepayment” و همچنین “advnace payment” ترجمه نمود. در نوشته های انگلیسی ترجمه دوم شایع و رساست.
جستجو در متون تخصصی خارجی موضوع را روشن می کند و مفهوم نگارش ما را در ذهن خواننده انگلیسی زبان بهتر منتقل می کند. در خصوص ترجمه انگلیسی کلمه یا اصطلاح “پرچم” هم آیا این موضوع صدق می کند؟
پس بهترین راه در ترجمه کردن معنی از فارسی به انگلیسی خصوصاً در مباحث تخصصی، چک کردن معنای دقیق انگلیسی به انگلیسی کلمات خصوصاً در دیکشنری تخصصی آن موضوع می باشد.
بطور کلی زمانیکه می خواهید متن یا عبارتی را از فارسی به انگلیسی ترجمه و معنی کنید نکات ذیل را حتماً مدنظر خود قرار دهید.
– معنی متناسب با متن را پیدا کنید:
همانطور که می دانید اکثر کلمات انگلیسی، دارای معانی متعددی هستند. گاهی، این معانی با هم در تناقضند. مثلا کلمهٔ oath که هر دو معنی “قسم” و “فحش” را میدهد.
در برخی موارد نیز، معانی یک کلمه تاحدی به هم نزدیک است که انتخاب معنی درست و متناسب با متن، برای مترجم سخت و پیچیده میشود.
این مهارت با تمرین ترجمه، به آسانی حاصل میشود. به عبارت دیگر، انتخاب معنی درست و مقتضی متن، در ترجمه‌های بعدی آسانتر خواهد بود. آیا این موضوع در خصوص ترجمه انگلیسی flag, stamen برای عبارت فارسی “پرچم” صدق می کند؟
– انگلیسی مدرن صرف فعل ندارد و بیشتر به واسطه استفاده از فعل های کمکی و تغییر ساختار جمله عبارات و معانی پیچیده را می رساند.
گذشته از اختلافات کوچک در تلفظ، نکات کوچک گرامری و انتخاب واژه های تا حدی متفاوت زبان انگلیسی در مناطق مختلف جهان به یک شکل صحبت می شود و انگلیسی زبان های جهان به سادگی میتوانند از طریق این زبان با هم ارتباط برقرار کنند.
– انگلیسی جنسیت ندارد:
در زبان انگلیسی اسامی جنسیت ندارند. برخلاف نزدیکترین زبان ها به این زبان یعنی آلمانی و فرانسه که هر دو دارای جنسیت برای اسامی هستند در انگلیسی چنین قاعده ای نداریم. جنسیت اسامی تنها محدود به زبان های آلمانی و فرانسه نیست.
بخش بزرگی از زبان ها مانند تمام زبان های شرق اروپا (روسی و بیشتر زبان های اسلوایی)، زبان عربی و زبان های نزدیک به آن، زبان اسپانیایی و زبان های نزدیک به آن دارای جنسیت برای اسامی هستند.
پس در ترجمه فارسی به انگلیسی “پرچم” از این منظر کار شما بسیار ساده می شود.
– در زبان انگلیسی افعال صرف نمی شوند:
در زبان انگلیسی افعال تقریبا صرف نمی شوند. این موضوع هم برخلاف بخش بزرگی از زبان ها از جمله آلمانی، فرانسه، روسی، عربی، اسپانیایی و حتی فارسی است.
صرف نشدن فعل ها، استفاده از آنها را در جمله بسیار ساده می کند؛ که این موضوع در ترجمه انگلیسی “پرچم” سبب می شود کار شما ساده گردد.
– تلفظ انگلیسی:
تلفظ در زبان انگلیسی یکی از اولین نکاتی است که توجه شما را جلب می کند. بر خلاف فارسی در انگلیسی کلمات الزاما به آن صورتی که گفته می شوند نوشته نمی شوند و این سبب اشتباهاتی خصوصا برای زبان آموزان مبتدی می شود.
به این نوع از کلمات با تلفظ یکسان و املای متفاوت در زبان انگلیسی، Similar Words گفته می شود.
در واقع انگلیسی ساختار یکپارچه ای برای تلفظ واژه ها ندارد. به همین دلیل باید تلفظ واژه ها را به صورت جداگانه حفظ کنید. این موضوع در طول یادگیری لیست واژه های ضروری زبان انگلیسی بسیار با اهمیت است.
– زمان ها:
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
بیشتر زمان ها یا tenses در زبان انگلیسی تقریبا فاقد معادل و ترجمه فارسی هستند. یعنی مثلا زمان حال ساده را نمی تواند با با هیچ یک از زمان ها در فارسی معادل کرد.
این موضوع برای زمان هایی مثل زمان حال کامل به مراتب بیشتر به چشم می آید. یادگیری معنای دقیق این زمان ها از طریق تمرین ممکن خواهد بود.
– افعال عبارتی:
افعال عبارتی یا phrasal verbs که اصطلاحاً به آن ها افعال دوکلمه ای نیز گفته می شود، افعالی هستند که از ترکیب حرف اضافه با یک فعل ساخته می شوند و معنایی کاملا متفاوت نسبت به فعل اصلی دارند. این افعال در فارسی معادل ندارند و در ابتدا برای فارسی زبان ها گیج کننده به نظر می رسند. لیست مهمترین افعال عبارتی (دوکلمه ای) Phrasal Verbs زبان انگلیسی را می توانید در EnglishVocabulary.ir مشاهده نمائید.
– ریشه کلمات، پسوندها و پیشوندهای زبان انگلیسی
معمولاً دانستن ریشه کلمات انگلیسی، دانستن لیست پسوندهای انگلیسی و لیست پیشوندهای انگلیسی کمک بزرگی به یادگیری زبان انگلیسی می کند و به طور فزاینده ای سبب افزایش دامنه واژگان زبان انگلیسی در فرد می شود.
– انواع ضمایر:
در زبان انگلیسی برای حالت فاعلی، مفعولی و ملکی ضمایر شخصی متفاوتی داریم که معادل فارسی ندارند. البته یادگیری این ضمایر معمولا خیلی سخت نیست و با کمی تمرین می توانید به آنها مسلط شوید.
– برخی کلمات معادل فارسی ندارند:
معادل، ترجمه و معنی مناسب فارسی برای برخی از کلمات انگلیسی گاهاً وجود ندارد یا هنوز برای آن کلمه ای ساخته نشده است. سعی نکنید آنها را حتماً ترجمه کنید. به عنوان مثال چنانچه متنی مربوط به علم کامپیوتر را ترجمه می‌کنید، حتما می دانید که واژهٔ “windows” نیازی به معادل فارسی ندارد.
در واقع بیان معادل فارسی “پنجره‌ها” برای این کلمه در این متن، اشتباه است. این نکته را می‌توانید با کسب آشنایی از واژگان هر حوزه علمی رعایت کنید.
– آیا می توان به این راحتی یک متن تخصصی فارسی (مثل مقاله فارسی، پایان نامه فارسی، کتاب تخصصی فارسی و …) را به متن انگلیسی تبدیل کرد؟
آیا با دانش زبانی دست و پا شکسته می توان دل به دریای متون تخصصی زد؟ بله، تبدیل متن انگلیسی به فارسی راحت تر است، اما اگر قرار است متن، ترجمه فارسی به انگلیسی شود، آنجاست که توان علمی، میزان آشنایی به زبان انگلیسی و دقت نظر مترجم اهمیت زیادی پیدا می کند.
– حروف تعریف:
در زبان فارسی ما برای حالت معرفه حرف تعریف نداریم. در حالی که در انگلیسی حرف تعریف the نشان دهنده معرفه بودن یک اسم است. این تفاوت باعث ناآگاهی بسیاری از فارسی زبانان از نحوه استفاده از حرف تعریف the در زبان انگلیسی می شود.
استفاده نابه جا این حرف تعریف در بین زبان آموزان و مترجمین مبتدی بسیار رایج است. با گذشت زمان به استفاده درست از حرف تعریف عادت می کنید.
– حروف اضافه:
ساختار استفاده از حروف اضافه در فارسی و انگلیسی تا حد زیادی متفاوت است. در واقع حروف اضافه بین این دو زبان قابل معادل سازی نیستند.
گاهی در یک جمله فارسی از حرف اضافه استفاده می کنیم در حالی که در معادل انگلیسی همین جمله هیچ حرف اضافه ای وجود ندارد (برعکس این موضوع هم زیاد اتفاق می افتد.).
– همواره سعی کنید در مکالمه و یا ترجمه فارسی به انگلیسی، از ساختار و کلماتی استفاده نمائید که خود افراد انگلیسی زبان (نیتیو) آن ساختار و کلمات را بکار می برند.
طبیعی است که برای این هدف لازم است شخص ترجمه کننده آنقدر متن انگلیسی خوانده باشد و نسبت به کالوکیشن ها و همایندهای زبان انگلیسی آشنا باشد تا بتواند به مانند انگلیسی زبان های نیتیو، مفهوم را منتقل کند.
مجدداً تاکید میکنیم که صرفاً با ابتکار و خلاقیت های شخصی، بدون تسلط به کالوکیشن های زبان انگلیسی به هیچ وجه این امر میسر نخواهد بود.
– امروزه با پیشرفت دانش و تکنولوژی، استفاده از ترجمه ماشینی فارسی به انگلیسی “پرچم” نظیر ترجمه عبارت و متن با گوگل ترنسلیت Google Translate توسط عده ای، زیاد به چشم میخورد.
همچنین بروز و ظهور نرم افزارهای ترجمه انگلیسی “پرچم” و اخیراً نیز اپلیکیشن های اندروید و اپلیکیشن های ios برای ترجمه فارسی به انگلیسی عبارت “پرچم” بوجود آمده اند.
شاید بتوان برای استفاده روزمره در محاوره های انگلیسی و یا در زمان آموزش از این ابزارها استفاده نمود و به آن ها بسنده کرد، ولی در ترجمه هایی که قرار است در محیط ها رسمی نظیر جلسات کاری، پرزنت و ارائه در سمینارها و نمایشگاه ها، بستن قراردادهای تجاری، ترجمه و سابمیت مقالات علمی و تخصصی در مجلات و نشریات خارجی، ترجمه کتاب های تخصصی و پایان نامه ها و …
در صورتیکه این مطلب برای شما مفید بود، به ما امتیاز بدهید.
کسب درآمد دلاری از گوگل با حسام عالمیان
© کپی رایت 2017 – 2021, کلیه حقوق محفوظ است | طراحی شده توسط حسام عالمیان
به گزارش خبرنگار گروه “رسانه‌های دیگر” خبرگزاری تسنیم، پرچم جمهوری اسلامی ایران دارای سه رنگ (سبز، سفید، قرمز) است که در وسط آن کلمه مقدس “الله“نقش یافته و در اطراف، شعار مقدس “الله اکبر“ زینت بخش آن است.
رنگ سبز پرچم، نشانه آبادانی است، و منعکس کننده آرمانهای ملت بزرگ ایران است برای داشتن کشوری آباد و توسعه یافته. همچنین این رنگ نشانه دین مبین اسلام که دین 99% مردم ایران است، می باشد.
رنگ سفید پرچم، بیانگر صلح طلبی ملت بزرگ ایران است، ملت مسلمان ایران تحت تاثیر تعلیمات دین مبین اسلام، صلح و آرامش را برای تمام همنوعان خود می خواهد.
رنگ قرمز پرچم، نشانه صلابت و پایداری ملت مسلمان ایران در برابر تجاوزکاران و ستمکاران است، ملت مسلمان ایران همچنانکه در عمل نیز نشان داده است در دفاع از حقوق مرز وبوم و اعتقادات خویش تا پای جان می ایستد.
کلمه الله در میان پرچم و شعار الله اکبر نیز منعکس کننده هویت و آرمانهای ملت ایران است که در سایه این نامهای مقدس و دین مبین اسلام تجلی می یابد.معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
تعداد الله اکبر نیز 22 عدد به نشانه پیروزی انقلاب در 22 بهمن می باشد.
منبع: حوزه
انتهای پیام/خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر میشود.
نرخ ارز مبادله ای
قیمت طلا
قیمت خودرو
پرچم ایران، به رنگ های سبز، سفید و قرمز، در میان این سه رنگ، بسته به نوع حکومت هایی که بر ایران فرومانروایی کرده اند گاه شیر و خورشید- که قدمت بیشتری دارد- و گاه سفید (بدون نشان) قرار گرفته است، در حال حاضر و پس از انقلاب ۱۳۵۷ هجری شمسی ایران نشانی که بیان گر «الله» و شعار «لا اله الا الله» است به رنگ قرمز در میان پرچم و روی رنگ سفید قرار گرفته است، همینطور ۲۲ «الله اکبر» به رنگ سفید و به نشانه پیروزی انقلاب در روز ۲۲ بهمن، در حاشیه پایین رنگ سبز و حاشیه بالای آن رنگ قرمز قرار گرفته است.معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
در سال ۱۳۳۴، اولین پرچم سامان یافته ایران بعد از مشروطه با ذکر شکل، رنگ و اندازه دوخته شد. در پرچم ایران سه رنگ، سبز در بالا، رنگ سفید در میانه و قرمز در پایین قرار داشت و در قسمت سفید رنگ، نقش شیر و خورشید با رنگ قهوه ای نگاشته شده بود. شیر در کف دست چپ، شمشیری داشت، سرش به طرف راست و دم آن بالا بود. خورشید هم چشم و ابرو داشته و در اطراف آن پرتوهایی دیده می شده است؛ پرچمی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به پرچم کنونی تغییر و تحول یافت.
معنای هرکدام از رنگ های پرچم ایران عبارت است از:
نشانه خرمی و دوستی
صلح و مودت (برگرفته از نشانه زرتشتیان)
نشان خون از دست رفتگان در راه ایران (شهیدان)
این سه رنگ پرچم ایران از دیرباز در نمادهای ایرانی بکار می رفته اند. برای نمونه در نگاره هایی که از کاخ های شوش حاصل شده است، این سه رنگ را میتوان دید.
اولین اشاره در تاریخ اساطیر ایران بوجود پرچم ایران، به قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم آژی دهاک (ضحاک) برمی گردد. در آن زمان، کاوه برای آن که مردم را علیه ضحاک بشوراند، پیش بند چرمی خود را بر سر چوبی کرد و آنرا بالا گرفت تا مردم گرد او جمع شوند. بعد کاخ فرمانروای خون خوار را در هم کوبید و فریدون را بر تخت شاهی نشانید. فریدون هم بعد از آنکه فرمان داد تا پاره چرم پیش بند کاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش آراستند و در و گوهر به آن افزودند، آنرا درفش شاهی خواند و بدین طریق درفش کاویانی پدید آمد.
اولین رنگ های پرچم ایران زرد و سرخ و بنفش بود، بدون آنکه نشانه ای ویژه بر روی آن وجود داشته باشد. درفش کاویان صرفاً افسانه نبوده و به استناد تاریخ تا قبل از حمله تازیان به ایران، به خصوص در زمان ساسانیان و هخامنشیان، پرچم ملی و نظامی ایران را درفش کاویان می گفتند؛ محمدبن جریر طبری در کتاب تاریخ خود به نام الامم و الملوک می نویسد: درفش کاویان از پوست پلنگ درست شده، به درازای دوازده ارش که اگر هر ارش را که فاصله بین نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است، ۶۰ سانتیمتر به حساب آوریم، تقریباً پنج متر عرض و هفت متر طول می شود.
به روایت اکثر کتاب های تاریخی، درفش کاویان زمان ساسانیان از پوست شیر یا پلنگ ساخته شده بود، بدون آنکه نقش جانوری بر روی آن باشد. هر پادشاهی که به قدرت میرسید، تعدادی جواهر بر آن می افزود. به هنگام حمله اعراب به ایران، در جنگی که در نزدیکی شهر نهاوند درگرفت، درفش کاویان بدست آنان افتاد و چون آنرا همراه با فرش مشهور «بهارستان» نزد عمر بن خطاب، خلیفه مسلمانان، بردند، او از بسیاری گوهرها، درها و جواهراتی که به درفش آویخته شده بود، دچار شگفتی شد و به نوشته فضل الله حسینی قزوینی در کتاب المعجم:« … فرمود تا آن گوهرها را برداشتند و آن پوست را سوزانیدند.
در سال ۳۵۵ خورشیدی (۹۷۶ میلادی) که غزنویان، با شکست دادن سامانیان، زمام امور را در دست گرفتند، سلطان محمود غزنوی برای اولین بار دستور داد نقش یک ماه را بر روی پرچم خود که رنگ زمینه آن یکسره سیاه بود زردوزی کنند. بعد از آن در سال ۴۱۰ خورشیدی (۱۰۳۱ میلادی) سلطان مسعود غزنوی به انگیزه دلبستگی به شکار شیر فرمان داد نقش و نگار یک شیر جایگزین ماه شود و از آن پس هرگز تصویر شیر از روی پرچم ایران تا انقلاب ایران در سال (۱۹۷۹ میلادی) برداشته نشد.
پس از تازش تازیان به ایران، ایرانیان تا ۲۰۰ سال هیچ درفش یا پرچمی نداشتند و تنها دو نفر از قهرمانان ملی ایران زمین، یعنی ابومسلم خراسانی و بابک خرمدین، دارای پرچم ایران بودند. ابومسلم پرچمی یک سره سیاه رنگ داشت و بابک سرخ رنگ، به همین روی بود که طرفداران این دو را سیاه جامگان و سرخ جامگان می خواندند. از آنجایی که علمای دین اسلام تصویر پردازی و نگارگری را حرام می دانستند تا سال های مدید هیچ نقش و نگاری از جانداران بر روی درفش ها تصویر نمی شد.
در بین پادشاهان سلسله صفویان که حدود ۲۳۰ سال بر ایران حاکم بودند تنها شاه اسماعیل اول و شاه طهماسب اول بر روی پرچم خویش نقش شیر و خورشید نداشتند. پرچم شاه اسماعیل یکسره سبز رنگ بود و بر بالای آن تصویر ماه قرار داشت. شاه طهماسب هم چون خود زادهً فروردین ماه (برج حمل) بود دستور داد به جای شیر و خورشید تصویر گوسفند (نماد برج حمل) را هم بر روی پرچمها و هم بر سکه ها ترسیم کنند. پرچم ایران در بقیهً دوران حاکمیت صفویان سبز رنگ بود و شیر و خورشید را بر روی آن زردوزی می کردند. البته موقعیت و طرز قرار گرفتن شیر در همهً این پرچمها یکسان نبوده، شیر گه نشسته بوده، گاه نیم رخ و گاه رو بسوی بیننده بوده است. در برخی موارد هم خورشید از شیر جدا بوده و گاه به آن چسبیده بوده است. بنظر می آید که پرچم ایران تا زمان قاجارها، مثل پرچم اعراب، سه گوشه بوده است نه چهارگوش.
نادر که مردی خودساخته بود، توانست با کوششی بزرگ، ایران را از حکومت ملوک الطوایفی رها ساخته، بار دیگر یکپارچه و متحد کند. سپاه وی از طرف جنوب تا دهلی، از شمال تا خوارزم و سمرقند و بخارا، از غرب تا موصل و کرکوک و بغداد و از شرق تا مرز کشور چین پیش روی کردند. در همین دوره بود که تغییراتی در پرچم ایران بوجود آمد. درفش شاهی یا بیرق سلطنتی در دوران نادرشاه از ابریشم سرخ و زرد ساخته می شد و بر روی آن تصویر شیر و خورشید هم وجود داشت؛ ولی درفش ملی ایرانیان در این هنگام سه رنگ سبز و سفید و سرخ با شیری در حالت نیمرخ و در حال راه رفتن داشته که خورشیدی نیمه بر آمده بر پشت آن بود و در داخل دایره خورشید نوشته بود: «المک الله».
سپاهیان نادر در تصویری که از جنگ او با محمد گورکانی، پادشاه هند، کشیده شده است، بیرقی سه گوش با رنگ سفید در دست دارند که در گوشه بالایی آن نواری سبز رنگ و در قسمت پایینی آن نواری سرخ دوخته شده است. بر این اساس میتوان گفت پرچم سه رنگ عهد نادر مادر پرچم ایران است چون در این هنگام بود که برای اولین بار این سه رنگ بر روی پرچم های نظامی و ملی آمد، هر چند هنوز پرچمها سه گوشه بودند.
لویی دوبو می گوید که محمد شاه قاجار (جانشین فتح علی شاه) دو پرچم داشته است:« یکی با نقش شمشیر علی، که دو زبانه است» و دیگری «با نقش یک شیر خفته و خورشیدی که از پشت آن طلوع می کند». پرچم دوم، پرچم ایران است. گویا از اواخر دوران فتح علی شاه کم کم دو پرچم شیر و خورشید و ذوالفقار علی با هم تلفیق میشوند و شیر که مظهر علی بوده است شمشیر دریافت می کند. به نوشتهٔ یحیی ذکاء در تابلوی نبرد غوریان اثر «احمد نقاش» که در سال ۱۲۶۰ ه.ق در زمان محمد شاه کشیده شده است، پرچم هایی سه گوش با زمینهٔ سفید و شیر و خورشید در بین آن و لبه ای سبز رنگ دیده می شود.
در زمان محمد شاه قاجار، ۳ تن از فرزندان حسین علی میرزا فرمانفرما (عموی شورشی محمد شاه) به نام های رضا قلی میرزا، نجف قلی میرزا و تیمور میرزا از ایران خارج شدند و در ۱۲۵۲ ه.ق به بریتانیا سفر کردند. در این سفر دریایی زمانی که از مالت به جبل الطارق میرفتند بر کشتی انگلیسی حامل آن ها پرچم ایران به اهتزاز درآمد. به نوشتهٔ رضاقلی میرزا «عَلَم ذوالفقار» بر دکل کشتی به اهتزاز درآمد و به احتمال می باید همان پرچم ذوالفقار خونین بر زمینهٔ سفید باشد که در دوران صفوی و افشار نیز بکار می رفته است.
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
میرزا تقی خان امیرکبیر، بزرگمرد تاریخ ایران، دلبستگی ویژه ای به نادرشاه داشت و به همین علت بود که پیوسته به ناصرالدین شاه توصیه میکرد که شرح زندگی نادر را بخواند. امیرکبیر همان رنگ های پرچم نادر را پذیرفت، ولی دستور داد شکل پرچم مستطیل باشد (بر خلاف شکل سه گوشه در عهد نادرشاه) و سرتاسر زمینه پرچم سفید، با یک نوار سبز به عرض تقریبی ۱۰ سانتیمتر در گوشه بالایی و نواری سرخ رنگ به همان اندازه در قسمت پایین پرچم ایران دوخته شود و نشان شیر و خورشید و شمشیر در میانه پرچم قرار گیرد، بی آنکه تاجی بر بالای خورشید گذاشته شود. به این ترتیب پرچم ایران تقریباً به شکل و فرم پرچم مدرن ایران درآمد.
با پیروزی جنبش مشروطه خواهی در ایران و گردن نهادن مظفرالدین شاه به تشکیل مجلس، نمایندگان مردم در مجلس های اول و دوم بکار تدوین قانون اساسی و متمم آن پرداختند. در اصل پنجم متمم قانون اساسی آمده بود:« الوان رسمی بیرق ایران، سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید است.» کاملاً معلوم است که نمایندگان در تصویب این اصل، شتاب زده بوده اند چون اشاره ای به ترتیب قرار گرفتن رنگهای پرچم ایران، افقی یا عمودی بودن آن ها و اینکه شیر و خورشید بر کدامیک از رنگها قرار گیرد، به میان نیامده بود. همچنین در مورد وجود یا نبود شمشیر یا جهت روی شیر ذکری نشده بود. بنظر میرسد بخشی از عجله نمایندگان به علت وجود تعدادی از روحانیون در مجلس بوده که استفاده از تصویر را حرام می دانستند.
نمایندگان نواندیش در توجیه رنگ های بکار رفته در پرچم ایران به استدلالات دینی متوسل شدند. به این ترتیب که می گفتند رنگ سبز، رنگ دلخواه پیامبر اکرم (علیه السلام) و رنگ دین است، بدین ترتیب پیشنهاد می شود رنگ سبز در بالای پرچم ملی ایران قرار گیرد. در خصوص رنگ سفید هم به این حقیقت تاریخی استناد شد که رنگ سفید، رنگ مورد علاقه زرتشتیان است؛ اقلیت دینی که هزاران سال در ایران به صلح و صفا زندگی کرده اند و اینکه سفید نماد صلح، آشتی و پاک دامنی است لازم است در زیر رنگ سبز قرار گیرد. در خصوص رنگ سرخ هم با اشاره به ارزش خون شهید در اسلام، به خصوص امام حسین (علیه السلام) و کشته شدگان انقلاب مشروطیت، به ضرورت پاسداشت خون شهیدان اشاره شد.
زمانی که نمایندگان روحانی با این استدلال ها مجاب شده بودند و زمینه مساعد شده بود، نواندیشان حاضر در مجلس سخن را به موضوع نشان شیر و خورشید کشاندند و این موضوع را اینگونه توجیه کردند که انقلاب مشروطیت در مرداد ماه (سال ۱۲۸۵ هجری شمسی/ ۱۹۰۶ میلادی) یعنی در برج اسد (شیر) به پیروزی رسید. از طرف دیگر چون اغلب ایرانیان مسلمان شیعه و پیرو علی (علیه السلام) هستند و اسدالله از القاب امیرالمومنین (علیه السلام) است، بدین ترتیب شیر، هم نشانه مرداد و هم نشانه امام اول شیعیان است. در خصوص خورشید نیز چون انقلاب مشروطه در میانه ماه مرداد به پیروزی رسید و خورشید در این ایام در اوج نیرومندی و گرمای خود است، پیشنهاد شد خورشید را نیز بر پشت شیر سوار کنند که این شیر و خورشید هم نشانه علی (علیه السلام)، هم نشانه ماه مرداد و هم نشانه چهاردهم مرداد، یعنی روز پیروزی مشروطه خواهان باشد و البته زمانی که شیر را نشانه پیشوای امام علی (علیه السلام) بدانیم، لازم است شمشیر ذوالفقار را نیز به دستش بدهیم. به این ترتیب برای نخستین بار پرچم ایران بطور رسمی در قانون اساسی بعنوان نماد استقلال و حاکمیت ملی مطرح شد.
در سال ۱۳۳۶ منوچهر اقبال، نخست وزیر وقت، به پیشنهاد هیاتی از نمایندگان وزاتخانه های خارجه، آموزش و پرورش و جنگ طی بخش نامه ای ابعاد و جزئیات دیگر پرچم ایران را مشخص کرد. بخشنامه دیگری در سال ۱۳۳۷ در مورد تناسب طول و عرض پرچم ملی ایران صادر و طی آن مقرر شد طول پرچم کمی بیش از یک برابر و نیم عرضش باشد.
در اصل هجدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۵۸ ( ۱۹۷۹ میلادی) در خصوص پرچم ایران گفته شده است، طراح اصلی پرچم جمهوری اسلامی ایران دکتر حمید ندیمی است. او استاد درس نظریه و روش های طراحی در رشته معماری دانشگاه شهید بهشتی است و یک کمیسیون نوزده نفره خصوصیت های پرچم ایران را تعیین کرده اند. این آرم به صورت چهار هلال و یک ستون میانی و نشانگر کلمه مقدس «اللَّه» است و در عین حال کلمه مبارک «لا اله الا اللَّه» را نیز تشکیل می دهد. در توضیح محتوای این شکل نمادین باید اشاره داشت که ستون میانی یا شمشیر، نشانه اقتدار و قدرت؛ هلال، بیانگر رشد؛ پنج جز اصلی، نمایشگر اصول پنجگانه دین (مذهب تشیع) و ترکیب متقارن، تبیین گر تعادل و میزان و عدالت است.
در سال ۱۳۶۹، معاون اول رئیس جمهور دستور داد که در هفتهٔ عزای عمومی که به مناسب نخستین سالگرد رحلت روح الله موسوی خمینی، موسس جمهوری اسلامی ایران، برپا شده بود، پرچم ایران به صورت نیمه افراشته در آید.
بعدها، طبق فرمان معاون اول رئیس جمهور، نظر به اینکه پرچم ایران، متضمن عبارت «اللّه» و «لا اله الّا اللّه» و «اللّه اکبر» است؛ با توجه به قداست کلمهٔ الله هیچ کس حق نیمه افراشتن پرچم رسمی کشور را در ایام سوگواری و عزاداری ندارد. بر اساس این بخش نامه، در سوگواری ها میتوان پرچم سیاه در کنار پرچم رسمی کشور به اهتزاز درآورد.
در عمل چندان به چنین بخش نامه ای توجه نشد و گهگاه در سوگواری ها پرچم ایران به صورت نیمه افراشته در می آمد. برای نمونه در مراسم پارالمپیک ۲۰۱۶ ریودوژانیرو، در پی مرگ دلخراش بهمن گلبارنژاد دوچرخه سوار ایرانی، پرچم ایران نیمه افراشته شد و رسماً هم در ۶ بهمن ۱۳۹۵، طی بخشنامهٔ معاون اول رئیس جمهور، ممنوعیت نیمه افراشتن پرچم ایران لغو شد.
گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش
سمت:راننده ی آلمانی رالی
ملیت:آلمانی
سالها پیش در کشور آلمان ، یک کودک ۸ ساله به نام آلبرت وون تارن اوند تاکسیز موفق شد در فهرست ثروت‌مندان اروپا قرار گیرد، و وقتی که به سن ۱۸ سالگی رسید؛ در سال ۲۰۰۱ به صورت رسمی، ارث هنگفتی را به دست آورد. آلبرت وون تارن اوند تاکسیز در کشور آلمان به عنوان راننده رالی شناخته میشود. او صرفا به خاطر ارث دریافتی اش در فهرست ثروت‌مندان اروپا قرار گرفت. آلبرت وون تارن اوند تاکسیز دارای ثروت بسیاری میباشد که از آن ها می توان به املاک و مستغلات، شرکت “هنری فناوری” و همچنین ۳۰ هزار هکتار جنگل در کشور آلمان اشاره کرد.
گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش
تاریخ تولد:۲ می ۱۹۷۲
محل تولد:هایورد کالیفرنیا
شغل:کشتی کج کار، بازیگر
وضعیت تاهل:متاهل
ملیت:آمریکایی
زادروز:۵۲۰ هجری قمری
زادگاه:شروان یا شیروان
درگذشت:۵۹۵ هجری قمری
آرامگاه:مقبره الشعرای تبریز
ملیت:ایرانی
پیشه:شاعر
زاده:۳ دسامبر ۱۹۷۹
زادگاه:هرندون، فرفکس، ویرجینیا
سمت:مؤسس شرکت، سرمایه گذار
ملیت:ویرجینیایی
وضعیت تاهل:متاهل
نام قوم:بنی اسرائیل
خویشاوندان مهم:ابراهیم
معجزات:زنده گرداندن مردگان، شفای بیماران
دین:یکتاپرستی
پیامبران هم عصر :الیاس
سمت:خزانه دار دربار سلجوقی، اخترشناس بزرگ سده پنجم و ششم هجری
متولد:۴۷۵ هجری قمری
زادگاه:یونان
ملیت:ایرانی
سده:پنجم و ششم
تاریخ تولد:۹ بهمن ۱۳۳۱
محل تولد:تهران
تحصیلات:فارغ التحصیل رشته روانشناسی
ملیت:ایرانی
وضعیت تأهل:متاهل
تولد:۹ اکتبر ۱۹۶۶
زادگاه:لندن، انگلستان
ملیت:بریتانیا
احزاب سیاسی:حزب محافظه کار
محل تحصیل:کالج ایتون
پیشه:سیاستمدار
زادروز:۲۴ مارس ۱۹۶۵
زادگاه:هیوستون، تگزاس – ایالات متحده آمریکا
پیشه:کشتی گیر
سال های فعالیت:۱۹۸۴ تاکنون
قد:۲٫۰۸ متر
لقب:مرد مرده، مجازاتگر، سلطان درد
حالا کی گفته با ازدواج آدم خوشبخت میشه والا تا اونجایی که ما دیدیم از هر ۱۰ زن متاهل یکیشونم راضی نی
میشود مردم بدانند سرکار خانم الهام آزاد درجه اجتهادش را از کدام حوزه دریافت نموده که دم از اوجب واجب
بخور بخور یالا بخور کی به کیه…والا
برای شما ک کاری نداره.مث سودشهام عدالت هر ماه میگین ماه آینده.همین یارانه هم قرار بود از دی ماه بدین
اقای رییسی واقعا دروغ گفتی چراباید فرزندان جانبازان با تحصیلات عالی بیکارباشند دروغ گفتی
حسادت احساساتی است که بسیاری از ما را می خورد حسادت صفت بسیار زشتی است؛ شخص حسود همیشه ناراحت است و از زندگیش لذت نمی برد برای این که چشم دیدن دیگران را ندارد، برای همین می گویند:حسود هرگز نیاسود.
از تاریخچه پرچم ایران از آغاز تا به امروز چه می‌دانید؟
به گزارش ایسنا، «زومیت» نوشت: «پرچم ایران به رنگهای سبز، سفید و قرمز در میان این سه رنگ بسته به نوع حکومت‌هایی که بر ایران فرمانروایی کرده‌اند، گاه شیر و خورشید و گاه سفید (بدون نشان) قرار گرفته است. در حال حاضر نشانی که بیانگر «الله» و شعار «لا اله الا الله» است، به رنگ قرمز در میان پرچم و روی رنگ سفید قرار گرفته است. همچنین ۲۲ «الله‌اکبر» به رنگ سفید و به نشانه پیروزی انقلاب در روز ۲۲ بهمن، در حاشیه پایین رنگ سبز و حاشیه بالای رنگ قرمز قرار گرفته است.
معنای رنگهای پرچم
سبز: نشانه خرمی و دوستی
سفید: صلح و دوستی (برگرفته از نشانه زرتشتیان)
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
قرمز: نشان خون از دست‌رفتگان در راه ایران (شهیدان)
این سه رنگ از دیرباز در نمادهای ایرانی به کار می‌رفته‌اند. برای نمونه در نگاره‌هایی که از کاخ‌های شوش به دست آمده است، این سه رنگ را میتوان دید.
درفش کاویانی
اشاره به درفش کاویانی در اساطیر ایران به قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم آژی‌دهاک (ضحاک) برمی‌گردد. در آن هنگام کاوه برای آن که مردم را علیه ضحاک بشوراند، پیش‌بند چرمی خود را بر سر چوبی کرد و آن را بالا گرفت تا مردم گرد او جمع شوند. سپس کاخ فرمانروای خونخوار را درهم‌کوبید و فریدون را بر تخت شاهی نشاند.
فریدون نیز پس از آن که فرمان داد تا پاره چرم پیش‌بند کاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش آراستند و در و گوهر به آن افزودند، آن را درفش شاهی خواند و بدین‌سان درفش کاویانی پدید آمد. بعدها نیز هر پادشاهی بدان گوهری می‌افزود؛ به گونه‌ای که در شب نیز درفش کاویان می‌درخشید. درفش کاویان نشان جمشید و نشان فریدون نیز نامیده می‌شد.
محمد بن جریر طبری در کتاب تاریخ خود به نام «الامم و الملوک» می‌نویسد، درفش کاویان از پوست پلنگ درست شده، به درازای دوازده ارش که اگر هر ارش را که فاصله بین نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است، ۶۰ سانتیمتر به حساب آوریم، تقریبا پنج متر عرض و هفت متر طول میشود. ابوالحسن مسعودی نیز در «مروج الذهب» به همین موضوع اشاره می‌کند.
به روایت اغلب کتاب‌های تاریخی، درفش کاویان زمان ساسانیان از پوست شیر یا پلنگ ساخته شده بود؛ بدون آن که نقش جانوری بر روی آن باشد. هر پادشاهی که به قدرت میرسید، تعدادی جواهر بر آن می‌افزود. به هنگام حمله اعراب به ایران در جنگی که در اطراف شهر نهاوند درگرفت، درفش کاویان به دست آنان افتاد و چون آن را همراه با فرش مشهور «بهارستان» نزد عمر بن خطاب، خلیفه مسلمانان، بردند، وی از بسیاری گوهرها، درها و جواهراتی که به درفش آویخته شده بود، دچار شگفتی شد و به نوشته فضل‌الله حسینی قزوینی در کتاب المعجم: «… سپس بفرمود تا آن گوهرها را برداشتند و آن پوست را سوزانیدند.»
پرچم ایران پس از تازش تازیان
پس از تازش تازیان به ایران، ایرانیان تا ۲۰۰ سال هیچ درفش یا پرچمی نداشتند و تنها دو تن از قهرمانان ملی ایران‌زمین، یعنی ابومسلم خراسانی و بابک خرمدین، دارای پرچم بودند. ابومسلم پرچمی یک سره سیاه‌رنگ داشت و بابک سرخ‌رنگ. به همین روی بود که طرفداران این دو را سیاه‌جامگان و سرخ‌جامگان می‌خواندند. از آنجایی که علمای اسلام تصویرپردازی و نگارگری را حرام می‌دانستند تا سال‌های مدید هیچ نقش و نگاری از جانداران بر روی درفش‌ها تصویر نمی‌شد.
نخستین تصویر روی پرچم ایران
در سال ۲۵۵ خورشیدی (۹۷۹میلادی) که غزنویان با شکست دادن سامانیان زمام امور را در دست گرفتند، سلطان محمود غزنوی برای نخستین بار دستور داد نقش یک ماه را روی پرچم خود که رنگ زمینه آن یکسره سیاه بود، زردوزی کنند. سپس در سال ۴۱۰ خورشیدی (۱۰۳۱ میلادی) سلطان مسعود غزنوی به انگیزه دلبستگی به شکار شیر دستور داد نقش و نگار یک شیر جایگزین ماه شود و از آن پس هیچگاه تصویر شیر از روی پرچم ملی ایران برداشته نشد تا انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۹ میلادی).
افزوده شدن نقش خورشید بر پشت شیر
حجم عظیم شواهد تاریخی و متون ادبی و باستان‌شناسی که احمد کسروی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی گردآوری و بررسی کرده‌اند، نشان میدهد خورشید در صورت فلکیِ اسد در منطقةالبروج از قرن هفتم هجری نقشی نمادین و رایج شد. تحقیقات مینوی، نفیسی و کسروی نشان میدهد این نشان از ستاره‌بینی وارد فرهنگ عام، نشان‌ها و نقوش هنری شده است و از آنجا به تدریج و در حدود قرن نهم هجری (معادل قرن پانزده میلادی) به نقوش پرچمها وارد میشود. به گفته شاپور شهبازی در ایرانیکا «این نماد تلفیقی از سنن کهن ایران و عرب و ترک و مغول بود.»
قدیمی‌ترین پرچم شیر و خورشیددار شناخته شده به سال ۸۲۶ هجری قمری (حدود ۱۴۲۳ میلادی) همزمان با دوره تیموریان برمی‌گردد. این پرچم در مینیاتوری از شاهنامه شمس‌الدین کاشانی (یک منظومه از جهانگشایی مغولان) به تصویر کشیده شده است. این مینیاتور که حمله مغولان به حصار شهر نیشابور را نشان میدهد. سربازان را نشان میدهد که پرچمی مزین به نشان شیر و خورشید در کنار پرچمی دیگر مزین به هلال ماه حمل می‌کنند.
فؤاد کوپریلی در نوشتاری که در مورد پرچم قبایل ترک دارد، در مورد پرچمهای دوره ایلخانان و تیموریان می‌نویسد:
«در نقاشیهای برخی از نسخه‌های فارسی راجع به تاریخ مغول، پرچمی با زمینه آبی و تصویر گرگ و سایر نقوش مشاهده میشود که اثبات مطابقت آنها با واقعیات تاریخی نیاز به تحقیق دارد. به نوشته حافظ ابرو، امیراحمد خلج پرچم سرخ داشته است. در سپاه از پرچمهایی به رنگهای زرد و قرمز نیز استفاده می‌شده و روی آنها تصاویر گوناگونی از قبیل اژدها، شیر، قره‌قوش (نوعی عقاب) و شیر و خورشید منقوش بوده است. احتمال زیاد می‌رود که تمغاهای خصوصی نیز روی پرچمها به کار می‌رفته است. در این دوره به مقامات بلندپایه پرچم و طبل و علَم نظامی (به مغولی: توغ و کورْگه) داده می‌شده است. ایلخانیان از سویی تحت تأثیر آداب و رسوم کهن مغول – ترک و از سوی دیگر تحت تأثیر غزنویان و سلجوقیان بودند و به ویژه در مظاهر حقوقی و علامات حکومتی از تمدن سلجوقیان متأثر بودند. بر نوک پرچمها، هلال («ماهچه عَلَم») فلزی نصب می‌شد.»
راهبی اسپانیایی که در قرن هشتم در کتابش تصویری از پرچم ایران با زمینه زرد و تمگای (تمغا) چهار گوش قرمز در وسط ارائه می‌کند که به احتمال زیاد به دوره ایلخانیان تعلق دارد. در نسخه‌ای از شاهنامه نوشته شده در قرن نهم (زمان مغولها) نگاره‌ای به چشم میخورد که پرچمی را با تصویر شیر و خورشید در وسط نمایش میدهد. این پرچم به احتمال زیاد متعلق به ایلخانیان است زیرا این نقش، نقشی رایج روی سکه‌های ایلخانان بوده است.
فؤاد کوپریلی همچنین می‌گوید:
«تصویر شیر و خورشید در سکه‌های برخی از فرمانروایان این سلسله (آق قویونلوها) و بعضی سلسله‌های دیگر ترک فقط نقشی نجومی است نه مظهر حکومت. با وجود این میتوان حدس زد به منزله نقش نیز در بعضی پرچمها به کار رفته باشد.»
با توجه به این پرچم و نمونه‌های مشابه آن در قرن نهم هجری قمری (پانزده میلادی)، بسیاری از مراجع معتبر مانند دانشنامه بریتانیکا و ایرانیکا زمان اولین مدارک موجود از استفاده شیر و خورشید در پرچمهای ایران را این دوران می‌دانند.
پرچم در دوران صفویان
در میان شاهان سلسله صفویان که حدود ۲۳۰ سال بر ایران حاکم بودند، تنها شاه اسماعیل اول و شاه تهماسب اول روی پرچم خود نقش شیر و خورشید نداشتند. پرچم شاه اسماعیل یک سره سبز رنگ بود و بر بالای آن تصویر ماه قرار داشت. شاه تهماسب نیز چون خود زاده ماه فروردین (برج حمل) بود، دستور داد به جای شیر و خورشید تصویر گوسفند (نماد برج حمل) را هم روی پرچمها و هم بر سکه‌ها ترسیم کنند. پرچم ایران در بقیه دوران حاکمیت صفویان سبز رنگ بود و شیر و خورشید را روی آن زردوزی می‌کردند. البته موقعیت و طرز قرار گرفتن شیر در همه این پرچمها یکسان نبوده، شیر، گاه نشسته بوده، گاه نیمرخ و گاه رو به سوی بیننده بوده است. در بعضی موارد هم خورشید از شیر جدا بوده و گاه چسبیده به آن. به استناد سیاحت‌نامه ژان شاردن، جهانگرد فرانسوی، استفاده از بیرقهای نوک‌تیز و باریک که روی آن آیه‌ای از قرآن و تصویر شمشیر دو سر حضرت علی (ع) یا شیر خورشید بوده، در دوران صفویان رسم بوده است. به نظر می‌آید پرچم ایران تا زمان قاجارها، مانند پرچم اعراب، سه گوشه بوده نه چهارگوش.
پرچم در عهد نادرشاه افشار
نادر که مردی خودساخته بود، توانست با کوششی عظیم ایران را از حکومت ملوک‌الطوایفی رها ساخته، بار دیگر یکپارچه و متحد کند. سپاه او از سوی جنوب تا دهلی، از شمال تا خوارزم و سمرقند و بخارا و از غرب تا موصل و کرکوک و بغداد و از شرق تا مرز چین پیشروی کرد. در همین دوره بود که تغییراتی در خور در پرچم ملی و نظامی ایران به‌وجود آمد. درفش شاهی یا بیرق سلطنتی در دوران نادرشاه از ابریشم سرخ و زرد ساخته می‌شد و روی آن تصویر شیر و خورشید هم وجود داشت اما درفش ملی ایرانیان در این زمان سه رنگ سبز و سفید و سرخ با شیری در حالت نیمرخ و در حال راه رفتن داشته که خورشیدی نیمه برآمده بر پشت آن بود و در درون دایره خورشید نوشته بود: «المک الله».
سپاهیان نادر در تصویری که از جنگ وی با محمد گورکانی، پادشاه هند، کشیده شده است، بیرقی سه گوش با رنگ سفید در دست دارند که در گوشه بالایی آن نواری سبزرنگ و در قسمت پایینی آن نواری سرخ دوخته شده است. شیری با دم برافراشته به صورت نیمرخ در حال راه رفتن است و درون دایره خورشید آن باز هم «المک الله» آمده است. بر این اساس میتوان گفت پرچم سه رنگ عهد نادر مادر پرچم سه رنگ فعلی ایران است زیرا در این زمان بود که برای نخستین بار این سه رنگ بر روی پرچمهای نظامی و ملی آمد؛ هر چند هنوز پرچمها سه گوشه بودند.
دوره قاجارها، پرچم چهار گوشه
در دوران آقامحمدخان قاجار، سر سلسله قاجاریان، چند تغییر اساسی در شکل و رنگ پرچم داده شد، یکی این که شکل آن برای نخستین بار از سه گوشه به چهار گوشه تغییر یافت و دوم این که آغامحمدخان به دلیل دشمنی که با نادر داشت، سه رنگ سبز و سفید و سرخ پرچم نادری را برداشت و تنها رنگ سرخ را روی پرچم گذارد. دایره سفید رنگ بزرگی در میان این پرچم بود که در آن تصویر شیر و خورشید به رسم معمول وجود داشت. با این تفاوت بارز که برای نخستین بار شمشیری در دست شیر قرار داده شده بود. در عهد فتحعلی شاه قاجار ایران دارای پرچمی دوگانه شد. یکی پرچمی یکسره سرخ با شیری نشسته و خورشید بر پشت که پرتوهای آن سراسر آن را پوشانده بود.
نکته شگفتی‌آور این که شیر پرچم زمان صلح شمشیر به دست داشت؛ در حالی که در پرچم عهد جنگ چنین نبود. در زمان فتحعلی شاه بود که استفاده از پرچم سفید رنگ برای مقاصد دیپلماتیک و سیاسی مرسوم شد. در تصویری که یک نقاش روس از ورود سفیر ایران «ابوالحسن‌خان شیرازی» به دربار تزار روس کشیده، پرچمی سفید رنگ منقوش به شیر و خورشید و شمشیر، پیشاپیش سفیر در حرکت است. سالها بعد امیرکبیر از این ویژگی پرچمهای سه‌گانه دوره فتحعلی شاه استفاده کرد و طرح پرچم امروزی را ریخت. برای نخستین بار در زمان محمدشاه قاجار (جانشین فتحعلی شاه) تاجی بر بالای خورشید قرار داده شد. در این دوره هم دو درفش یا پرچم به کار می‌رفته است که بر روی یکی شمشیر دو سر حضرت علی (ع) و بر دیگری شیر و خورشید قرار داشت که پرچم اول درفش شاهی و دومی درفش ملی و نظامی بود.
امیرکبیر و پرچم ایران
میرزا تقی‌خان امیرکبیر، بزرگمرد تاریخ ایران، دلبستگی ویژه‌ای به نادرشاه داشت و به همین سبب بود که پیوسته به ناصرالدین شاه توصیه میکرد شرح زندگی نادر را بخواند. امیرکبیر همان رنگهای پرچم نادر را پذیرفت اما دستور داد شکل پرچم مستطیل باشد (بر خلاف شکل سه گوشه در عهد نادرشاه) و سراسر زمینه پرچم سفید، با یک نوار سبز به عرض تقریبی ۱۰ سانتیمتر در گوشه بالایی و نواری سرخ رنگ به همان اندازه در قسمت پایین پرچم دوخته شود و نشان شیر و خورشید و شمشیر در میانه پرچم قرار گیرد؛ بدون آن که تاجی بر بالای خورشید گذاشته شود. بدین ترتیب پرچم ایران تقریبا به شکل و فرم پرچم امروزی ایران درآمد.
انقلاب مشروطیت و پرچم ایران
با پیروزی جنبش مشروطه‌خواهی در ایران و گردن نهادن مظفرالدین شاه به تشکیل مجلس، نمایندگان مردم در مجلس‌های اول و دوم به کار تدوین قانون اساسی و متمم آن پرداختند. در اصل پنجم متمم قانون اساسی آمده بود:
«الوان رسمی بیرق ایران، سبز و سفید و سرخ و علامت شیر و خورشید است.»
کاملاً مشخص است که نمایندگان در تصویب این اصل شتابزده بوده‌اند زیرا اشاره‌ای به ترتیب قرار گرفتن رنگها، افقی یا عمودی بودن آنها و این که شیر و خورشید بر کدام یک از رنگها قرار گیرد، به میان نیامده بود. همچنین درباره وجود یا نبود شمشیر یا جهت روی شیر ذکری نشده بود. به نظر میرسد بخشی از عجله نمایندگان به دلیل وجود شماری از روحانیون در مجلس بوده که استفاده از تصویر را حرام می‌دانستند. نمایندگان نواندیش در توجیه رنگهای به کار رفته در پرچم به استدلالات دینی متوسل شدند. بدین ترتیب که می‌گفتند رنگ سبز، رنگ دلخواه پیامبر اسلام (ع) و رنگ دین است، بنابراین پیشنهاد میشود رنگ سبز در بالای پرچم ملی ایران قرار گیرد. در مورد رنگ سفید نیز به این حقیقت تاریخی استناد شد که رنگ سفید رنگ مورد علاقه زرتشتیان است؛ اقلیت دینی که هزاران سال در ایران به صلح و صفا زندگی کرده‌اند و این که سفید نماد صلح، آشتی و پاکدامنی است و لازم است در زیر رنگ سبز قرار گیرد. در مورد رنگ سرخ نیز با اشاره به ارزش خون شهید در اسلام، به ویژه امام حسین (ع) و جان باختگان انقلاب مشروطیت، به ضرورت پاسداشت خون شهیدان اشاره شد. وقتی نمایندگان روحانی با این استدلال‌ها مجاب شده بودند و زمینه مساعد شده بود، نواندیشان حاضر در مجلس سخن را به موضوع نشان شیر و خورشید کشاندند و این موضوع را این گونه توجیه کردند که انقلاب مشروطیت در مرداد (سال ۱۲۸۵ هجری شمسی / ۱۹۰۶ میلادی) به پیروزی رسید؛ یعنی در برج اسد (شیر). از سوی دیگر چون اکثر ایرانیان مسلمان شیعه و پیرو علی (ع) هستند و اسدالله از القاب حضرت علی (ع) است، بنابراین شیر هم نشانه مرداد است و هم نشانه امام اول شیعیان. در مورد خورشید نیز چون انقلاب مشروطه در میانه ماه مرداد به پیروزی رسید و خورشید در این ایام در اوج نیرومندی و گرمای خود است، پیشنهاد شد خورشید را نیز بر پشت شیر سوار کنند که این شیر و خورشید هم نشانه علی (ع) باشد هم نشانه ماه مرداد و هم نشانه چهاردهم مرداد، یعنی روز پیروزی مشروطه‌خواهان و البته وقتی شیر را نشانه پیشوای امام اول علی (ع) بدانیم، لازم است شمشیر ذوالفقار را نیز به دستش بدهیم. بدین ترتیب برای اولین بار پرچم ملی ایران به طور رسمی در قانون اساسی به عنوان نماد استقلال و حاکمیت ملی مطرح شد. در سال ۱۳۳۶ منوچهر اقبال، نخست وزیر وقت، به پیشنهاد هیاتی از نمایندگان وزارت خانه‌های خارجه، آموزش و پرورش و جنگ طی بخشنامه‌ای ابعاد و جزئیات دیگر پرچم را مشخص کرد. بخشنامه دیگری در سال ۱۳۳۷ در مورد تناسب طول و عرض پرچم صادر و طی آن مقرر شد طول پرچم اندکی بیش از یک برابر و نیم عرضش باشد.
پرچم بعد از انقلاب اسلامی
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
در اصل هجدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی) در مورد پرچم گفته شده است، پرچم جمهوری اسلامی از سه رنگ سبز، سفید و سرخ تشکیل میشود و نشانه جمهوری اسلامی (لا اله الا الله) در وسط آن قرار دارد. طراح اصلی پرچم جمهوری اسلامی ایران دکتر حمید ندیمی است. او استاد درس نظریه و روش‌های طراحی در رشته معماری دانشگاه شهید بهشتی است و یک کمیسیون نوزده نفره ویژگی‌های پرچم را تعیین کرده‌اند.»
انتهای پیام
جالب بود . ممنون
در فیلم مختار ، ایرانیان سپاه مختار از رنگ های سبز ، سفید و قرمز استفاده می کردند . آیا این اتفاق واقعی بوده یا بر اساس تفکرات نویسنده و یا احیانا تحریف تاریخ بوده ؟؟
از دوقلوهای مجید صالحی و کودکی سحر دولتشاهی تا بازی پدر پژمان بازغی در سریال خاتون را در اینستاگرام هنرمندان مشاهده کنید.
در این مطلب با بيوگرافی توماس مولر بازیکن فوتبال تیم ملی آلمان و بایرن مونیخ آشنا خواهید شد. برای آشنایی بیشتر ما را همراهی کنید.
فرهاد آئیش و همسرش و بیوگرافی بازیگر محبوب ایرانی را در پرشین وی بخوانید.
در این مطلب به موضوع جنگ ویروس امیکرون با دنیا تا موضوع طنز انواع داداش های دخترا پرداخته ایم.
Copyright (c) 2006-2021 persianv.com All Rights Reserved
معنی رنگ های پرچم ایران به انگلیسی
© باز نشر مطالب اختصاصی سایت فقط با ذکر منبع و لینک مطلب در سایت persianv.com مجاز میباشد .