معنی انگلیسی کلمه برجام

بریتانیافیلیپ هموند، وزیر امور خارجه بریتانیا

ایالات متحده آمریکاجان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا

در این نوشتار از واژه گریزانه به جای سانتریفوژ استفاده شده‌است.

مفاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به ۱۰۹ صفحه و ۵ ضمیمه می‌رسد.[۱۵] برخی از مهم‌ترین بندهای این توافق‌نامه به قرار زیر است:[۱۵][۱۶]

طبق مفاد ذکر شده در بالا “زمان ایران برای فرار”—وقت مورد نیاز ایران برای تولید مواد مورد نیاز برای ساخت تنها یک سلاح هسته‌ای اگر این کشور توافق‌نامه را لغو کند—از ۲ تا ۳ ماه به ۱ سال افزایش خواهد یافت و این روند به مدت ۱۰ سال ادامه خواهد داشت.[۱۵][۱۹]

از جمله‌بندهایی که در برجام در رابطه با برداشتن تحریم‌های ایران آورده شده، به موارد زیر اشاره می‌شود:

بسیاری از مردم با حضور خیابانی در شهرهای تهران، کرج، بروجرد، بوشهر، سنندج، مشهد، شهرکرد، زنجان، کرمان، اردبیل، سمنان، کرمانشاه، شیراز، یاسوج، بندرعباس، گناوه، بیرجند، یزد، اصفهان، زاهدان، اراک، قزوین، همدان، بجنورد و قم از توافق هسته‌ای ابراز شادمانی کردند و در تهران شعارهایی مانند «سفیر صلح ایران، تشکر تشکر – روحانی زنده باد، هاشمی پاینده باد – روحانی متشکریم – نیروی انتظامی تشکر، تشکر» و «توافق بعدی ما، حقوق شهروندی ما» در بین مردم داده شد.[۴۳]

طبق برجام، این توافق رسماً مورد حمایت شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت[۵۲][۵۳] و آن را با گنجانیدن در حقوق بین‌الملل قانوناً الزام‌آور ساخت.[۵۴][۵۵]

سامانتا پاور سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد، بلافاصله پس از این رأی‌گیری به شورای امنیت گفت که کاستن از تحریم‌ها تنها زمانی شروع خواهد شد که ایران الزامات خود را به طرز تأیید شده‌ای به جا آورده باشد، و نیز ایران را به «رها کردن فوری همهٔ آمریکاییان به ناحق بازداشت شده» فراخواند و مشخصاً از امیر میرزایی حکمتی، سعید عابدینی، و جیسون رضاییان، که در ایران زندانیند و رابرت لوینسون، که در ایران مفقود شده نام برد.[۵۵][۵۶]

همان روز که قطعنامه توسط شورای امنیت تصویب شد، اتحادیهٔ اروپا از طریق رأی‌گیری در جلسهٔ شورای امور خارجی (گروه وزرای امور خارجهٔ اتحادیهٔ اروپا) در بروکسل برجام را تأیید کرد. تأیید برجام به معنی برداشته شدن برخی از تحریم‌های اتحادیهٔ اروپا بود که از میان آن‌ها می‌توان به لغو ممنوعیت خرید نفت ایران اشاره کرد.[۵۵][۵۷] اتحادیه به تحریم‌های حقوق بشری و موانع تجاری برای برنامهٔ موشک‌های بالستیک ادامه می‌دهد.[۵۵] ناظران مصوبهٔ اتحادیهٔ اروپا را به عنوان پیامی به کنگرهٔ آمریکا تلقی کردند.[۵۷]

طبق قوانین آمریکا، برجام نوعی از توافق اجرایی است.[۵۸][۵۹] برخلاف معاهده‌ها، که برای تأیید نیاز به رأی دو سوم سنا دارند، توافق‌های اجرایی معمولاً نیاز به هیچ گونه تأیید کنگره ندارند.[۵۸][۵۸][۶۰] در سال ۲۰۰۳ دیوان عالی آمریکا در پروندهٔ انجمن بیمهٔ آمریکا در برابر گرمندی حکم کرد که «رئیس‌جمهور اقتدار انجام توافق‌های اجرایی با دیگر کشورها را بدون نیاز به تصویب سنا یا تأیید کنگره داراست، این قدرت از سال‌های اول جمهوری به کار گرفته شده‌است.»[۵۹][۶۱] به هر روی بر اساس مفاد لایحهٔ بازبینی توافق هسته‌ای ایران ۲۰۱۵، که در ۲۲ مه ۲۰۱۵ با امضاء تبدیل به قانون شد،[الف] این توافق یک دورهٔ شصت روزهٔ بازبینی در کنگرهٔ آمریکا را طی کرد.[۶۴] طبق آن لایحه، به محض ارسال همهٔ مدارک به کاخ کنگره آمریکا، کنگره شصت روز وقت داشت که یک قطعنامهٔ تأیید تصویب کند، یک قطعنامهٔ عدم تأیید تصویب کند یا هیج کاری نکند.[۶۴] (لایحه برای رئیس‌جمهور زمان اضافی پس از شصت روز در نظر گرفته تا قطعنامه را وتو کند و برای کنگره وقت در نظر گرفته تا رأی بگیرد و وتو را بپذیرد یا وتو را بشکند)[۶۵] رئیس‌جمهور اوباما گفته بود که هر قطعنامهٔ عدم تأیید، که نیاز به رأی مخالف حداقل ۶۰ سناتور دارد، را وتو خواهد کرد.[۶۴] بدین ترتیب جمهوریخواهان تنها در صورتی که دو سوم هر دو مجلس کنگره را می‌توانستند با خود همراه کنند، می‌توانستند وتوی هر قطعنامهٔ عدم تأیید را بشکنند.[۶۴][۶۶] این بدین معنا بود که ۳۴ رأی در سنا می‌توانست وتو را حفظ کرده و برجام را به مرحلهٔ عمل در بیاورد.[۶۵][۶۷] همهٔ ۵۴ سناتور جمهوریخواه و ۴ سناتور دمکرات مخالفت، و ۴۲ سناتور دمکرات موافقت خود را با این طرح اعلام کردند.[۶۸] در ۲ سپتامبر ۲۰۱۵، با اعلام حمایت سناتور باربارا میکولسکی از این توافق، اوباما رأی کافی برای پیشگیری سنا از شکستن وتوی خود را به دست آورد و بدین ترتیب سنا نمی‌توانست جلوی پیشبرد این طرح را بگیرد.[۶۹] با اعلام نظر سه سناتور دیگر در ۸ سپتامبر، تضمین شد که سنا نخواهد توانست به این طرح رأی مخالف بدهد.[۷۰] در ۱۰ سپتامبر، سنا با ۵۸ رأی موافق و ۴۲ رأی مخالف، از پیشبرد طرح عدم موافقت با توافق با ایران، بازماند و این طرح به رأی گذاشته نشد. با این وجود، یک روز بعد مجلس نمایندگان آمریکا قطعنامهٔ تأیید توافق با ایران را با ۲۶۹ رأی مخالف در مقابل ۱۶۲ رأی موافق رد کرد که با توجه به به رأی گذاشته نشدن طرح در سنا، تأثیری در اجرای آن نداشت.[۷۱]

در روز پنچشنبه ۲۶ شهریور ۱۳۹۴ در آخرین تلاش جمهوری خواهان مجلس سنای ایالات متحده در کسب آرا برای یک متمم به منظور رد کردن برجام شکست خوردند. این متمم ایران را پیش از برداشته شدن تحریم‌های ایالات متحده مستلزم به رسمیت شناختن کشور اسرائیل و آزاد کردن اتباع آمریکایی می‌کرد. این متمم نیاز به ۶۰ رأی داشت اما با آرا ۵۳ به ۴۵ شکست خورد. میچ مکانل پیش از رای‌گیری به نزدیک‌بینی کاخ سفید در برابر میلیاردها دلاری که به خزانه ایران برای استفاده در تروریسم روانه خواهد شد اعتراض کرد، اما دموکرات‌ها به بیان هری رید، رهبر دموکرات سنا، این تلاش را یک «رای‌گیری نمایش بدبینی» عنوان کردند. هرچند آخرین مهلت برای رای‌گیری دربارهٔ این توافق پنجشنبه بود، اما کنگره هنوز می‌توانست تاکتیک‌های دیگری را برای مخالفت به کار ببندد.[۷۲]

همزمان خبرگزاری‌های ایران نیز از سومین و آخرین دور از رأی‌گیری نمایندگان سنا برای رد برجام خبر دادند.[۷۳] به گزارش خبرگزاری‌های ایران پیش از رأی‌گیری نهایی طرح رد برجام، در مورد متمم پیشنهادی برای منوط شدن رفع تحریم‌های ایران به آزادی اتباع آمریکایی زندانی در ایران و همچنین به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی ایران، رأی‌گیری شد. این متمم را میچ مکانل، رهبر اکثریت جمهوری‌خواه سنا ارائه کرده بود. طرح متمم مذکور با ۵۳ رأی موافق و ۴۵ رأی مخالف، رأی نیاورد. پس از آن، طرح رد برجام نیز با ۵۶ رأی موافق، ۴۲ رأی مخالف، در مجلس سنای آمریکا رد شد و باراک اوباما، بدون استفاده از حق وتوی خود، اجازهٔ اجرایی کردن برنامه جامع اقدام مشترک را دریافت نمود.[۷۴]

روز پنجشنبه یکم اکتبر ۲۰۱۵ در مجلس نمایندگان ایالات متحده طرحی به رأی گذاشته شد که پیش از پرداخت غرامت ۴۰ میلیارد دلاری ایران که دادگاه‌های آمریکا برای «قربانیان حملات تروریستی مورد حمایت ایران» تعیین کرده‌اند، رئیس‌جمهور حق لغو تحریم‌ها را ندارد. سال ۲۰۱۴ دادگاه نیویورک حکم برداشت غرامت ۱ میلیارد و ۷۵۰ میلیون دلاری از اموال بلوکه شده ایران را داد تا بین خانواده کشته‌شدگان حملات تروریستی همچون بمب‌گذاری سال ۱۹۸۳ در پایگاه تفنگداران دریایی آمریکا در بیروت تقسیم شود. این طرح غرامت ۴۰ میلیاردی با ۲۵۱ رأی موافق و ۱۷۳ رأی مخالف در مجلس نمایندگان با اکثریت جمهوری‌خواه تصویب شد اما احتمال تصویب آن در سنا کم بود و همچنین اوباما نیز می‌توانست آن را وتو کند.[۷۵]

یکی از مسائل مناقشه‌برانگیز دربارهٔ برجام تصویب آن در مجلس ایران بود. مجلس که در چند هفته از تابستان ۱۳۹۴ تعطیل بود و مسئول تصویب یا رد برجام در ایران شناخته می‌شد که البته حسن روحانی، عباس عراقچی و محمدباقر نوبخت گفتند که نیازی به تصویب برجام مجلس نیست. اما چند روز بعد در ۱۲ شهریور ۱۳۹۴ آیت الله سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران تأکید کرد که مصلحت نیست مجلس از موضوع برجام کنار گذاشته شود.

بر همین اساس مجلس ایران، کمیسیون ویژه‌ای برای بررسی برجام تشکیل داد. این کمیسیون ۱۵ عضو داشت و ریاست آن بر عهده علیرضا زاکانی بود و اکثریت اعضاء آن را نمایندگان مخالف برجام تشکیل می‌دادند. در طول جلسات این کمیسیون، صاحب نظران سیاسی، اقتصادی، حقوقی و هسته‌ای به جلسه دعوت شده و به اظهار نظر پرداختند. محمدجواد ظریف، رئیس تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای،[۷۶]سعید جلیلی، رئیس سابق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای،[۷۷]علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، عباس عراقچی، فریدون عباسی، مجید تخت‌روانچی از اعضاء تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای، سید محمود علوی، وزیر اطلاعات،[۷۸]علی باقری، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی و … بخشی از افرادی بودند که در جلسات این کمیسیون حضور می‌یافتند.[۷۹] همچنین یوکیا آمانو دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز با حضور در کمیسیون برجام به ارائه نظرات خود پرداخت.[۸۰] نهایتاً پس از یک ماه در ۱۲ شهریور ۱۳۹۴، گزارش کمیسیون برجام در صحن علنی مجلس قرائت گردید. گزارشی که اکثر نمایندگان معتقد بودند به صورت یکجانبه و توسط تیم سعید جلیلی نگاشته شده‌است.[۸۱] حتی پنج تن از اعضاء کمیسیون برجام با مفاد این گزارش مخالفت کرده و آن را مردود دانستند و در این رابطه بیانیه‌ای صادر کردند. این بیانیه به امضای علاء الدین بروجردی، نماینده مردم بروجرد و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، غلامرضا تاجگردون، نماینده مردم گچساران، مسعود پزشکیان، نماینده مردم تبریز، عباسعلی منصوری آرانی، نماینده مردم کاشان و منصور حقیقت پور نماینده مردم اردبیل رسیده بود.[۸۲]

ابهاماتی که در رابطه با گزارش کمیسیون برجام وجود داشت، منجر به طولانی شدن بازهٔ بررسی برجام در مجلس گردید و حتی برخی از مراجع تقلید از جمله آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، از این تعلل انتقاد کرده و آن را مایهٔ ضمان دانستند، تمام موارد مذکور موجب گردید تا کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به ریاست علاء الدین بروجردی وارد عمل شده و طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام» را به مجلس ارائه نمود.

در ۱۹ مهر ۱۳۹۴، رأی‌گیری در رابطه با طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام» انجام شده و کلیات طرح مذکور با ۱۳۹ رأی موافق، ۱۰۰ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.[۸۳][۸۴]

تصویب کلیات طرح برجام با مخالفت شدید رئیس کمیسیون ویژه برجام و اعضاء جبهه پایداری گردید و قرار شد جزئیات این طرح دو روز بعد در مجلس مورد بررسی قرار گیرد. نهایتاً در ۲۱ مهر ۱۳۹۴، جزئیات طرح اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام با ۱۶۱ رأی موافق، ۵۹ رأی مخالف و ۱۳ رأی ممتنع در مجلس شورای اسلامی تصویب گردید.[۸۵] به گزارش بی‌بی‌سی، در این روز برخی نمایندگان فاش کردند که شب قبل، اصغر حجازی از بیت رهبری، با رئیس مجلس و دبیر شورای امنیت ملی جلسه گذاشته و مقرر کرده که اجرای برجام به سرعت به تصویب برسد و در نتیجه اجرای توافق هسته ای در عرض ۲۰ دقیقه تصویب شد و در مجلس اصولگرایی که مخالفان توافق هسته‌ای در آن اکثریت قاطع را داشتند، تنها ۵۹ نماینده به اجرای این توافق رای منفی دادند.[۸۶]

طرح اجرای برجام روز بعد نیز در شورای نگهبان با اکثریت قاطع آراء تأیید[۸۷] و در ۲۳ مهر ۱۳۹۴، علی لاریجانی، رئیس مجلس، قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» را برای اجرا به رئیس‌جمهور ابلاغ کرد.[۸۸]

در ۲۹ مهر ۱۳۹۴ سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در نامه‌ای به حسن روحانی بر الزامات ۹ گانه‌ای در مسیر اجرای برجام تأکید کرد.[۸۹][۹۰][۹۱] خامنه ای در این نامه ضمن عبرت آموز خواندن تجربه این قرارداد، با یادآوری «خصومت و اخلال آمریکا در مسئله هسته ای ایران» گفت که ورود آمریکا در مذاکرات هسته‌ای «فریبکارانه و با غرض پیشبرد هدف‌های خصمانه خود دربارهٔ جمهوری اسلامی بوده و نه با نیت حل و فصل عادلانه» و بعید است در آینده نیز آمریکا جز این روش عمل کند.[۸۹][۹۰] او همچنین محصول مذاکرات برجام را دارای موارد متعددی از نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری دانست و در نه بند نکاتی را به روحانی یادآور شد که باید رعایت شود.[۸۹][۹۰] این شروط شامل موارد زیر هستند: «تدارک تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلف طرف‌های مقابل»، «لزوم خروج دولت از برجام در صورت وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای توسط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات»، «آغاز انجام اقدامات بند ۴ و ۵ تنها به هنگام اعلامِ پایانِ پرونده موضوعات حال و گذشته (PMD) توسط آژانس»، «انعقاد قرارداد قطعی و مطمئن دربارهٔ طرح جایگزین کارخانه اراک و تضمین کافی برای اجرای نوسازی آن با حفظ هویت آب سنگین»، «آغاز معامله و تبادل اورانیوم غنی‌شده موجود در برابر کیک زرد در صورت انعقاد قرارداد مطمئن همراه با تضمین کافی»، «تهیه طرح و تمهیدات لازم برای توسعه صنعت انرژی اتمی که منتهی به ۱۹۰ هزار سو می‌شود»، «ساماندهی تحقیق و توسعه در ابعاد مختلف توسط سازمان انرژی اتمی در مقام اجرا»، «قراردادن متن مذاکرات به عنوان مرجع تفسیر در موارد ابهام برجام و مورد قبول نبودن موضع طرف مقابل» و «تشکیل یک یک هیئت قوی و آگاه و هوشمند برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهدات طرف مقابل و تحقق شروط ذکر شده».[۸۹][۹۰]

رهبر ایران در دیدار با دانشجویان در ۱ خرداد ۱۳۹۸ نیز به این نامه و شروطی که در آن برای اجرای برجام تعیین کرده بود اشاره کرد و در پاسخ به کسانی که تصویب برجام را به رهبری نسبت می‌دهند گفت: «خب شما چشم و گوش دارید و همه‌چیز را می‌بینید. نامه‌ای که دربارهٔ برجام نوشته شد و شرایطی که ذکر شده که در این صورت تصویب می‌شود را ببینید. منتها اگر این شرایط اجرا نشده، وظیفه رهبری این نیست که وارد بشود.[۹۲][۹۳]» وی همچنین با ابراز نارضایتی از نحوه اجرای برجام گفت: «آن‌طور که برجام عمل شد، من خیلی اعتقادی نداشتم و بارها هم به رئیس‌جمهور و وزیر خارجه گفتیم و تذکر دادیم.[۹۲][۹۳]»

در ۳۰ مهر روحانی در نامه‌ای به آیت الله خامنه‌ای تأکید کرد دولت جمهوری اسلامی با رعایت ملاحظات و الزامات رهبری و مصوبات شورای عالی امنیت ملی و مجلس، نسبت به اجرای کامل و با حسن نیت برجام اقدام خواهد کرد.[۹۱] پس از آن روسای قوه قضاییه و قوه مقننه نامه رهبر ایران را مورد حمایت قرار داده و بر لزوم اجرایی شدن برجام با توجه به «منویات رهبری» تأکید کردند. محمد جواد ظریف نیز گفت که از این پس تلاش می‌کنیم «برجام بر اساس فرمایش‌ها رهبری به بهترین شکل اجرا شود.»[۹۱] نمایندگان مجلس نیز در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور بر لزوم عمل به شروط مدنظر رهبری در اجرای برجام تأکید کردند.[۹۱]معنی انگلیسی کلمه برجام

طی این جلسه، علی‌اکبر صالحی و رسانه‌های اصلاح‌طلب ادعا کردند که او و محمد جواد ظریف از سوی روح‌الله حسینیان از مخالفین برجام طرح تهدید به مرگ شدند. صالحی در صحن مجلس گفت: «الان یک برادر عزیزی آمده اینجا و با قسم جلاله می‌گوید که شما را می‌کشیم و در رآکتور اراک رویتان سیمان می‌ریزیم.»[۹۴]

نمایندگان منتقد برجام در مجلس بلند شده و صالحی را دروغگو خطاب کردند. رسایی گفت که حرف‌های حسینیان شوخی بوده و در حال خنده و قهقه بیان شده‌است. مجید انصاری معاون پارلمانی رئیس‌جمهور نیز تهدید شدن ظریف و صالحی به مرگ توسط برخی نمایندگان مجلس را تأیید کرد. ابوذر ندیمی، نماینده لاهیجان در مجلس این تهدید را از شوخی‌های رایج در مجلس توصیف کرد که صالحی آن را جدی گرفته‌است.[۹۴] انعکاس این رویداد در شبکه‌های اجتماعی، گسترده بود و علی مطهری رویداد روز یکشنبه ۱۹ مهر دربارهٔ تهدید صالحی و ظریف به مرگ را ناگوار خواند.[۹۵] روح‌الله حسینیان بعداً با صدور بیانیه‌ای ماجرا را توضیح داد و اظهار داشت که چون ظریف و صالحی با از بین بردن بخشی از توانمندی هسته‌ای بازدارندهٔ ایران ممکن است باعث تسهیل امکان حمله اسرائیل به ایران شده باشند به آن‌ها گفته که اگر اسرائیل بعد از برجام به ایران حمله کند مردم آن‌ها را دستگیر و محاکمه خواهند کرد و او هم اگر قدرت داشته باشد آن‌ها را در قلب رآکتور اراک که سیمان کردند قرار می‌دهد.[۹۶] گفته شده مدتی بعد صالحی طی عیادت از حسینیان در بیمارستان کمی ابراز پشیمانی و گریه کرده و به او گفته قصد تخریبش را نداشته‌است.[۹۷]

ادعای نقش مستقل

در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ که با عنوان روز پذیرش توافق هسته‌ای ایران شناخته می‌شود، باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا دستور آمادگی برای لغو و توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران در «روز اجرای» این توافق را صادر کرد و اتحادیه اروپا هم برداشتن تحریم‌های هسته‌ای از این روز را به تصویب رساند.[۹۸] همچنین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای اعلام کرد که ایران به آژانس خبر داده‌است که از «روز اجرای توافق» برنامه جامع اقدام مشترک، پروتکل الحاقی را به صورت موقت (تا زمان تصویب مجلس) اجرا خواهد کرد. در این بیانیه همچنین گفته شده‌است که ایران اجرای بند اصلاح‌شده ۳٫۱ در توافق پادمان را از «روز اجرای توافق» پذیرفته‌است.[۹۹]

در ۱۱ آذر ۱۳۹۴، یوکیو آمانو، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گزارش پانزده صفحه‌ای خود را دربارهٔ مسایل گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران منتشر کرد. در این گزارش، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارزیابی کرده بود که یک سری از فعالیت‌های مربوط به توسعه ابزار انفجار هسته‌ای پیش از پایان سال ۲۰۰۳ در ایران به عنوان یک اقدام هماهنگ‌شده صورت گرفته و برخی از این فعالیت‌ها پس از سال ۲۰۰۳ ادامه یافته‌است. آژانس هم‌چنین ارزیابی کرده بود که این فعالیت‌ها فراتر از مطالعات علمی و احتمالی و به علاوه دستیابی به شایستگی‌ها و ظرفیت‌های فنی مربوطه نبوده‌است. آژانس هم‌چنین اعلام کرد که هیچ نشانه معتبری از فعالیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه یک ابزار انفجار هسته‌ای پس از سال ۲۰۰۹ در دست ندارد. آژانس هم‌چنین هیچ سند معتبری از انحراف مواد هسته‌ای در ارتباط با ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران ندارد.[۱۰۰]

ارائه گزارش مذکور مبنی بر عدم انحراف مواد هسته‌ای ایران در موضوع PMD از سال ۲۰۰۹، عملاً راه را برای اجرایی شدن برجام و عملیاتی شدن لغو تحریم‌های اعمال شده علیه ایران، هموار کرد.

بر اساس توافق جامع اتمی ایران و قدرت‌های جهانی، روز اجرای توافق روزی است که آژانس تأیید کند که ایران تعهدات مقدماتی خود را از جمله در تأسیسات اراک، نطنز و فردو انجام داده‌است.[۱۰۱]

در ساعات ابتدایی ۲۶ دی ۱۳۹۴، در آستانه انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دربارهٔ انجام تعهدات هسته‌ای ایران در توافق جامع اتمی، باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا، جان کری، وزیر خارجه خود را با مجوز لغو تحریم‌های ایران راهی وین کرد.[۱۰۲] چند ساعت بعد محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و سایر اعضاء تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران برای صدور بیانیهٔ مشترک آغاز اجرای برجام راهی وین و مقر سازمان ملل در این شهر شدند.[۱۰۳]

در میان فضای مذاکرات فشرده طرفین برای تدوین متن نهایی بیانیه اجرایی شدن برجام، در عصر ۲۶ دی ۱۳۹۴، خبر غیرمنتظره‌ای در صدر رسانه‌های جهان قرار گرفت و دادستان عمومی و انقلاب تهران اعلام کرد که در راستای مصوبات شورای عالی امنیت ملی ایران و مصالح کلی نظام چهار زندانی ایرانی دو تابعیتی ظرف همان روز در چارچوب مبادله زندانیان آزاد شدند. اسامی این چهار زندانی ایرانی-آمریکایی عبارت بود از سعید عابدینی، امیر میرزایی حکمتی، جیسون رضاییان و نصرت‌الله خسروی. همچنین براساس این مبادله هفت ایرانی دربند زندان‌های آمریکا آزاد شدند که نام‌های آن‌ها عبارت بود از «نادر مدانلو»، «بهرام مکانیک»، «خسرو افقهی»، «آرش قهرمان»، «تورج فریدی»، «نیما گلستانه» و «علی صابونچی».[۱۰۴] ظاهراً تبادل زندانیان مذکور در راستای افزایش سطح روابط دیپلماتیک دو کشور و قوام بخشیدن به اجرایی شدن برجام صورت گرفته بود.

چند ساعت پس از مبادلهٔ زندانیان ایران و آمریکا در عمان، و یک روز مذاکرات فشرده جهت نیل به متن مشترک بیانیه اجرای برجام، در ساعت پایانی ۲۶ دی ۱۳۹۴، یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که ایران تمام تعهدات خود را تحت برجام اجرایی کرده و اجرای آن‌ها مورد تأیید آژانس است.[۱۰۵] کمی بعد در ساعت اولیه روز ۲۷ دی ۱۳۹۴ (۱۷ ژانویهٔ ۲۰۱۶)، بیانیهٔ اجرایی شدن برجام و لغو همه تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا و همه قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، در مقر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، توسط فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران قرائت شده و به موجب آن برنامهٔ جامع اقدام مشترک اجرایی شد که به موجب آن بلافاصله کلیهٔ تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران از هشت سال گذشته برچیده شد.[۱۰۶]

دونالد ترامپ از زمان شرکت در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا با توافق هسته‌ای مخالفت نمود. هرچند که ترامپ به کرات از این توافق که توسط دولت اوباما بدست آمده بود، انتقاد می‌کرد ولی دولت او دو بار تصمیم گرفت که به برجام پایبند بماند.[۱۰۷]

از آنجا که امکان خروج یک جانبه آمریکا از این توافق‌نامه بین‌المللی ممکن نبود، ترامپ منتظر فرصتی برای متهم کردن ایران به خروج از برجام ماند.[۱۰۸][۱۰۹] این تلاش‌های دولت ترامپ با یک مشکل بزرگ روبرو بود و آن هم اعلام پایبندی ایران به مفاد برجام از طرف کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود.[۱۰۸] لذا دولت آمریکا سعی کرد تا با تمرکز بر برنامه موشک‌های بالستیک ایران، دولت ایران را ناقض روح برجام نشان دهد.[۱۰۸] ترامپ همچنین مقامات امنیتی و اطلاعاتی آمریکا را برای «ساختن» شواهدی که نقض برجام توسط ایران را نشان دهد تحت فشار قرار داده‌است.[۱۱۰][۱۱۱]

طرح خروج از برجام در اواخر شهریور ماه سال ۱۳۹۶ قوت گرفت و در مهر ماه همان سال، این طرح به‌طور جدی در دستور کار دولت آمریکا قرار گرفت. ترامپ در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۷ اعلام کرد که تصمیم خود را در مورد توافق‌نامه هسته‌ای با ایران گرفته‌است ولی از اعلان عمومی جزئیات آن خودداری کرد.[۱۱۲]

با برچیده شدن تحریم‌های بین‌المللی بر اقتصاد ایران، چشم‌انداز گسترده‌ای از تأثیر برجام بر اقتصاد ایران و همچنین اقتصاد جهانی خصوصاً در حوزه نفت و گاز به وجود آمد.[۱۱۳] شرکت‌های خارجی زیادی نیز بعد از اجرائی شدن برجام برای بازگشت یا ورود به بازار ایران، ابراز تمایل یا اقدام نمودند.[۱۱۴] قراردادهای نفتی منعقد شده بعد از برجام به علت محرمانگی، سوءسابقه شرکت‌های طرف قرارداد، تضعیف شرکت‌های بومی و باج دهی به فرانسه برای حمایت از برجام مورد انتقادات وسیع قرار گرفته‌اند.[۱۱۵][۱۱۶][۱۱۷]

کنگره آمریکا در نوامبر ۲۰۱۶ به صورت اجماع آرا با ۴۱۹ رأی موافق و یک رأی مخالف در مجلس نمایندگان آمریکا و ۹۹ رأی موافق از ۹۹ فرد حاضر در سنای آمریکا، قانون تحریم ایران را تمدید کرد. برخی از مقامات رسمی ایران بر این باور بودند که تمدید این قانون نقض برجام است. استدلال ایشان این بود که در پیوست ۲ برنامه جامع اقدام مشترک به صراحت توقف، لغو یا عدم تصویب تحریم‌های مندرج در این قانون طی حداکثر ۸ سال پس از اجرای برجام درخواست شده بوده‌است؛ و از این رو عملاً تمدید این قانون به منزلهٔ نقض برجام از سوی آمریکا است. اما، مقامات آمریکا آن را به منزلهٔ نقض برجام نمی‌دانستند.[۱۳۷][۱۳۸] آمریکایی‌ها بر این باور بودند که تمدید این قانون، تصویب تحریم‌های جدید نیست و از این رو نقض برجام به‌شمار نمی‌رود. با این حال اوباما، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده از امضای آن سرباز زد و این قانون صرفاً پس از گذشت مدت زمان لازم، ابلاغ شد.

حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران که پیش از این تهدید کرده بود واکنش مناسب علیه تمدید قانون تحریم ایران را خواهد داشت در دستوری به صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی دستور پژوهش دربارهٔ ساخت پیشران‌های هسته‌ای دریایی و تهیهٔ سوخت برای آن‌ها را داد. هم‌زمان ظریف وزیر امور خارجه در دستوری جداگانه، مأمور پیگیری راه‌های پیش‌بینی‌شده در برجام برای رسیدگی به موارد نقض شد.[۱۳۹]

پس از پیروزی دونالد ترامپ، وزارت خزانه داری آمریکا فوریه ۲۰۱۷ تحریم‌های جدیدی علیه ۱۳ فرد و ۱۲ نهاد مرتبط با ایران اعلام کرد.[۱۴۰]

در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ ه‍. ش، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا رسماً اعلان کرد که ایالات متحده از برجام خارج خواهد شد.[۵] او، ایران را متهم به حمایت از حزب‌الله، طالبان، القاعده و سایر سازمان‌هایی که آن‌ها را تروریستی نامید کرد.[۱۴۵] همچنین او بازگشت تحریم‌ها به مانند گذشته را اعلام کرد.[۵]
او با استناد به مطالبی که قبلاً بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل بیان کرده بود، ایران را متهم به عدم پایبندی به این توافق کرده و گفته ایران هرگز به برجام پایبند نبوده‌است.

پس از اعلام خروج آمریکا از برجام، حسن روحانی در گفت‌وگوی زنده تلویزیونی با مردم آمریکا را یک موجود مزاحم دانست که از برجام رفته‌است.[۱۴۶][۱۴۷] او همچنین با اشاره به ادامه رایزنی ایران با متحدان خود و سایر طرف‌های برجام گفت که ایران چند هفته صبر خواهد کرد. اگر در طول این مدت منافع ملت در برجام تأمین شود ایران روند را ادامه خواهد داد؛ ولی اگر برجام بدون تضمین منافع ملت ایران فقط بخواهد کاغذی باشد، «آنگاه راه بسیار روشنی پیش‌روی خود داریم.[۱۴۶][۱۴۷]»

حسن روحانی اعلام کرد که خروج آمریکا از برجام می‌تواند برای ما دو سه ماه مشکل ایجاد کند.[۱۵۰] وی در نطق تلویزیونی بلافاصله پس از اعلامیه ترامپ در این باره صحبت کرد.

از این لحظه توافق برجام بین ایران و پنج کشور است. در این شرایط باید منتظر باشیم تا شش کشور بزرگ جهانی نسبت به توافق چگونه عمل می‌کنند.[۱۵۱]

در روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ و یک سال پس از خروج یک‌جانبه ایالات متحده آمریکا از برجام شورای عالی امنیت ملی ایران با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد این کشور براساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، اجرای برخی اقدامات در چارچوب این تهعدنامه را متوقف می‌کند.[۱۵۲] این بیانیه در توضیح «کاهش تعهدات» گفته‌است که «جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند.» در پی انتشار این بیانیه حسن روحانی در جلسه هیئت دولت گفت: «از امروز فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین را متوقف می‌کنیم.[۱۵۳]» در بیانیه شورای‌عالی امنیت ملی به کشورهای باقی مانده در برجام شصت روز فرصت داده شده تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی نمایند؛ در غیر این صورت در گام بعدی جمهوری اسلامی ایران «رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.[۱۵۲]» این تصمیم ایران در همین روز طی نامه حسن روحانی به اطلاع سران کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه رسید.[۱۵۴]سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران در تشریح تصمیم شورای عالی امنیت ملی با اعلام اینکه این تصمیم به معنای خروج از برجام یا نقض آن نیست گفت که «ایران خروج از برجام را در دستور کار قرار داده، ولی به صورت مرحله به مرحله.» اما این آمادگی را دارد که «اگر طرف‌های مقابل تعهداتشان را انجام دهند به مرحله قبل برگردد.[۱۵۵]» عراقچی همچنین در واکنش به «کوتاهی اروپا در عمل به تعهداتش در قبال برجام» تهدید کرد که اگر منابع مالی ایران محدود شود و فروش نفت به صفر برسد ممکن است جمهوری اسلامی از «برادران و خواهران افغانستانی بخواهد ایران را ترک کنند.[۱۵۵][۱۵۶]»

پس از بیانیه ایران کشورهای اروپایی عضو برجام و اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای مشترک در واکنش به مهلت ۶۰ روزه ایران برای اجرای تعهدات بانکی و نفتی اعلام کردند هیچ ضرب‌الاجلی را از سوی تهران نمی‌پذیرند.[۱۵۷] همچنین فلورنس پارلی وزیر دفاع فرانسه در واکنش به اقدام ایران گفت که «اگر ایران به تعهدات هسته‌اش احترام نگذارد مسئله فعال‌سازی مجدد سازوکار تحریم‌ها مطرح خواهد شد.[۱۵۸]»

در نهایت دولت روحانی، در پاسخ به عدم اقدام مناسب از سوی اروپا برای حفظ برجام، در چهار مرحله پی در پی به کاهش تعهدات برجامی خود در رابطه با برنامه هسته ای ایران پرداخت.

در شبانگاه ۱۵ دی ۱۳۹۸، و دو روز پس از ترور قاسم سلیمانی در عملیات آذرخش کبود توسط دولت ترامپ، دولت حسن روحانی طی بیانیه ای گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد. مطابق این بیانیه، جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست. بر اساس این بیانیه در گام پنجم کاهش تعهدات، جمهوری اسلامی، آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی ایران در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفوژها» را کنار می‌گذارد.[۶] برخی از مفسران سیاسی، این اقدام را به منزله پایان برجام تلقی کردند.[۱۵۹]

سید علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در روز سه شنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام با اشاره به عدم پایبندی طرف اروپایی به برجام گفت که «ما با اروپایی‌ها مشکل و دعوایی نداشتیم؛ اما آنها به هیچ‌یک از تعهدات خود عمل نکردند و نمی‌کنند و درعین‌حال مدام ادعا می‌کنند که ما به برجام پایبند هستیم.[۱۷۵]»

نخست‌وزیر انگلیس روز سه شنبه ۲۴ دی ۱۳۹۸ دربارهٔ توافق هسته‌ای با اشاره به اینکه مشکل برجام این است که از نگاه آمریکا این توافق منقضی می‌شود، افزود، اگر بخواهیم برجام را از بین ببریم باید جایگزینی برای آن داشته باشیم. بیایید طرح دونالد ترامپ دربارهٔ برنامه اتمی ایران را جایگزین توافق هسته ای برجام کنیم. اگر قرار است ما برجام را با چیزی جایگزین کنیم، بیایید آن را با یک «توافق ترامپ» جایگزین کنیم. او افزود: رئیس‌جمهور ترامپ یک توافق‌کننده خیلی خوب است. بالاخره یک طوری باید مانع دستیابی ایران به یک سلاح هسته‌ای شویم،[۱۷۶][۱۷۷][۱۷۸] ترامپ با انتشار پیامی در توئیتر نوشت: بوریس جانسون نخست‌وزیر انگلیس گفته‌است که ما باید توافق هسته‌ای ایران را با توافق ترامپ جایگزین کنیم. من موافق هستم.[۱۷۹]

دانستنی ها

معنی برجام چیست؟

برجام مخفف عبارت: «برنامه جامع اقدام مشترک» (به انگلیسی: Joint Comprehensive Plan of Action) می باشد. همچنین واژه ای سیاسی است، که در جریان مذاکرات هسته ای ایران و ۱+۵ ساخته شد.

مذاکرات رسمی برای طرح جامع اقدام مشترک دربارهٔ برنامه اتمی ایران با پذیرفتن توافق موقت ژنو بر روی برنامه هسته‌ای ایران در نوامبر ۲۰۱۳ شروع شد. به مدت ۲۰ ماه کشورها درگیر مذاکره بودند که در آوریل ۲۰۱۵ تفاهم هسته‌ای لوزان شکل گرفت.معنی انگلیسی کلمه برجام

بر اساس این توافق، ایران ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی خواهد کرد و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع می‌کند، تعداد سانتریفیوژها را حدود دوسوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش می‌دهد. ۱۵ سال بعد، ایران موافقت کرده‌است که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷درصد غنی‌سازی نکند یا تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد. فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک تک ساختمان که از سانتریفیوژهای نسل اول استفاده می‌کند محدود خواهد بود.

دیگر تأسیسات نیز طبق پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجتناب از خطرهای تکثیر سلاح‌های اتمی تبدیل خواهند شد. برای نظارت و تأیید اجرای توافق‌نامه توسط ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به تمام تأسیسات اتمی ایران دسترسی منظم خواهد داشت. در نتیجه این توافقنامه که تاییدیه پایدار متعهدین آن را به همراه دارد، ایران از تحریم‌های علیه ایران شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده (تحریم‌های ثانویه) بیرون خواهد آمد.

این دور از مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ از ظهر روز شنبه ۲۷ ژوئن ۲۰۱۵، در هتل کوبورگ در شهر وین اتریش با حضور جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و هیئت‌های کارشناسی دو طرف آغاز شد. ضرب الاجل تعیین‌شده زمان این مذاکرات، روز سی‌ام ژوئن تعیین شده بود که سه بار به ترتیب تا سوم، دهم و سیزدهم ژوئیه تمدید گردید.

در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ ، دونالد ترامپ رئیس ‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا رسما از برجام خارج و بازگشت تحریم‌ها به صورت گذشته را اعلام کرد.

در پی تلاش آمریکا برای خروج از برجام، دونالد ترامپ در روز ۱۸ اردیبهشت رسماً خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد. و این حرکت را «کنار کشیدن» از آن توصیف نمود، که واژه‌ای از لحاظ فنی نادرست است زیرا این توافق یک معاهده نیست و آمریکا فقط می‌تواند مفاد این توافق‌نامه بین‌المللی را اجرا یا نقض کند. ترامپ با اعلام این موضوع در کاخ سفید، ایران را متهم به حمایت از حزب‌الله، طالبان، القاعده و سایر سازمان‌های تروریستی تحت حمایت دولت کرد. وی این توافق را یک توافق وحشتناک یک طرفه خواند که هرگز نباید امضا می‌شد. این توافق صلح و آرامش نیاورد و نخواهد آورد.

ترامپ گفت: «امروز من اعلام می‌کنم که ایالات متحده از توافق هسته‌ای ایران خارج می‌شود» و «بالاترین سطح از تحریم‌های اقتصادی» علیه ایران اعمال خواهد شد. وی در ادامه خطاب به مردم ایران گفت «ایالات متحده در کنار شما ایستاده‌است. تقریباً ۴۰ سال است که این دیکتاتوری قدرت را قبضه کرده و ملتی پر افتخار را گروگان گرفته‌است»

برچسببرجام برجام چیست برنامه جامع اقدام مشترک خروج آمریکا از برجام مخفف برجام معنی برجام

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دیدگاه

 + 
5
 = 
دوازده

.hide-if-no-js {
display: none !important;
}

0