معنی کلمه شعر عربی به فارسی

شاید کسانی باشند که در همین لحظه بگویند: «بسیار خوب، ما در گفت و گوی روزمرّه می گوییم «صبح» و نمی گوییم «بامداد»، امّا مردم وقتی که به رادیو گوش بدهند، کم کم به کلمۀ فارسی «بامداد» عادت می کنند و به این ترتیب یک کلمۀ عربی از زبان فارسی اخراج می شود!» در این مورد جواب من این است که هدف اصلی رادیو خبر رسانی است، و اگر ما در خبرها و گزارشها و تفسیرها، به جای کلمه های عربی متداول ، فارسی نامتداول آنها را به کار ببریم، از شنوندۀ خود انتظار دوگانه ای خواهیم داشت: یکی اینکه سریعاً مضمون خبر را دریافت کند، و دیگر اینکه در همان حال سریعاً کلمه های فارسی نامتداول در گفت و گوی روزمرّه را بگیرد و آنها را در ذهنش در برابر مترادفهای عربی متداول بگذارد.

خواستن چنین تکلیفی از شنودۀ رادیود با هدف خبر رسانی تضادّ دارد. کلمه های هر زبان در بیان مضمونهای مختلف در زندگی روزمرّه به اندازه ای در جمله های مختلف به کار رفته است که هر کلمه حالت یک نوت دریک جملۀ موسیقی در آهنگی آشنا پیدا کرده است. اگر یک کلمۀ آشنا بدون دلیل، بدون ضرورت، به حکم سلیقۀ افراد، به حکم تعصّب در عربی زدایی، عوض شود و جای آن به کلمه ای ساختگی داده شود، آن جمله، به علّت همان یک کلمه، به جریان ذهن شنونده چند لحظه درنگ می دهد و همین درنگ مانع از آن می شود که خبر را با همان سرعت بیان گوینده بشنود. برای اینکه از معیار کاربرد مترادفها دریافت روشن تری داشته باشیم، نمونه هایی از کاربرد کلمۀ«باور» می آورم:

– آیا جهان نسبت به ادارۀ (!) کرزی بی باور (بی اعتقاد) شده است؟ – آنها می گویند باور (عقیده) خانم هیرسی علیه ختنه از تعالیم اسلامی در حفظ بکارت دختران تأثیر گرفته است. – به باور (عقیدۀ) آگاهان این تمهید برای آن بود که قوّۀ مقنّنه از کنترل جناح اصلاح طلب… خارج شود. – چون به باور (عقیدۀ، نظر) نویسنده اگر قصد آنها افشای حقیقت می بود… – تحلیلگران در افغانستان باور دارند (عقیده دارند، معتقدند) که طالبان با کشتن نجیب الله چهرۀ متفاوتی از خود در سطح بین المللی ترسیم کردند. -از سوی (طرف) دیگر به باور (عقیدۀ) برخی (بعضی) تحلیلکران اسرائیل از مسئلۀ (موضوع) گروگان گیری دو سربازش برای اهداف (هدفهای) راهبردی (استرتژیک؟) بهره برداری نمود (کرد).

امّا کلمۀ باور در زبان گفتاری امروز معمولاً در حالتهای مختلف فعل «باور کردن» کاربرد آشنا دارد، چنانکه در این نمونه ها می بینیم:

– نظام قضایی و امنیتی ایران می داند که این اعترافها را کسی باور نمی کند. – نمی دانیم کدام را باور کنیم. – سؤال این است که آیا کسانی هستند که هنوز اعترافات یک زندانی را باور کنند؟ – این موضوع باورکردنی نیست. – در مقابل چشمان ناباور و حیرت زدۀ مسافران فرودگاه… – در برابر چشمان ناباور تماشاچیان فرودگاه…

معیار سوّم هم برای کلمه های مترادف فارسی و عربی است، امّا در موردهایی که دو کلمۀ مترادف فارسی و عربی تقریباً به یک اندازه در زبان گفتاری تداول داشته باشد و استفاده از هر یک از آنها در جمله به یک معنی باشد. در این صورت رواست که کلمۀ فارسی را به کار ببریم. این کار عربی زدایی بی منطق نیست. البتـّه باید توجّه داشته باشیم که بعضی از کلمه های عربی متداول در زبان فارسی با کلمه هایی معیّن مترادف است، ولی همین کلمه های عربی در موردهایی معیّن در فارسی به معنایی به کار می رود که مترادف با آن کلمۀ فارسی نیست و در واقع اصطلاح شده است. مثلا کلمۀ «ختم» در بسیاری موردها مترادف با کلمۀ «پایان» است. در این موردها رواسـت کـه به جـای کلمۀ «خـتم» کلمۀ «پایان» را به کار ببـریم. چندنمونه می آورم:

– هرگاه مساعی ما برای ختم (پایان دادن به) تروریسم در افغانستان نتیجه ندهد… – مجموعه ای از مسابقات شطرنج بین گاسپاروف و بهترین رایانۀ شطرنج باز جهان به تساوی ختم شد (پایان یافت). – تا روز چهار شنبه تحصن ادامه پیدا کند و پس از آن هم دربارۀ ادامه یا ختم (پایان دادن به) آن متحصنان در جلسات خود تصمیم بگیرند. – رئیس جمهوری بعد از ختم (پایان) دورۀ خدمت… برای بقیۀ حیات از حقوق مالی دورۀ ریاست جمهوری… مستفید (بهره مند، برخودار) می شود.

همین کلمۀ «ختم» در مورد قرآن اصطلاحی است به معنی خواندن قرآن از آغاز تا پایان. در مراسم بعد از تدفین هم مجلس «ختم» برگزار می شود. ضمناً همۀ راهها به رُم «ختم» می شود. گاهی هم «ختم» به معنی منجر شدن و انجامیدن به کار می رود، مخصوصاً در موردهایی که چیزی نتیجۀ چیز دیگر قبل از خود باشد، مثل «جدایی دختران و پسران به افسردگی آنها ختم می شود». بنابر این در مورد کلمۀ «ختم» هرجا که بتوانیم «پایان» یا «پایان دادن» یا «پایان یافتن» را به جای آن بگذاریم و در جمله هیچ تفاوت معنایی پیدا نشود، می توانیم «ختم» را در این موردها مترادف «پایان» بدانیم.

با توجّه به این توضیح در مورد هر دو کلمۀ عربی و فارسی که مترادف همدیگر دانسته می شود و هر دو تقریباً به یک اندازه در زبان گفتاری کاربرد دارد، در جملۀ مورد نظر به جای کلمۀ عربی، مترادف فارسی آن را می گذاریم و در معنای آن دقـّت می کنیم، و اگر با اطمینان دیدیم که هیچ اختلاف معنایی در جمله ایجاد نشده است، کلمۀ فارسی را به جای مترادف عربی آن به کار می بریم. اگر دیدیم که کلمۀ عربی در بعضی موردها مترادف فارسی آن نیست و با آن اختلاف معنی دارد یا در یک جمله یا عبارت فارسی به صورت «اصطلاح» در آمده است، در این موردها همان کلمۀ عربی را به کار می بریم و در موردهـای دیگر کلـمۀ فارسـی را.

برای مثـال اوّل بـه کلمۀ «انقضا» توجّه می کنیم که یک اسم فعل (verbal noun) عربی است و در فارسی از آن فعل «منقضی شدن» را داریم. به یک لغتنامه نگاه می کنیم و می بینیم که «انقضا» در آن به این صورت معنی شده است: «گذشتن، سپری شدن، به آخر رسیدن، پایان گرفتن، از میان رفتن، نابود شدن، نابودی». بیشترین کاربردی که «انقضا» و «منقضی شدن» در زبان فارسی دارد در مفهوم به پایان رسیدن مدّت یا مهلت قانونی چیزی است، یا به پایان رسیدن مدّت قابل مصرف بودن یک مادّۀ غذایی، بهداشتی یا دارویی. به جمله ها و عبارتهای زیر، گرفته شده از گوگل فارسی، نگاه می کنیم:

– این قرارداد پس از انقضا دوباره تمدید می شود. – می دانید که تاریخ انقضای دارو یک روز یا ماه خاصّ که در همان لحظه دارو خاصیت خود را از دست می دهد، نمی باشد. – مستأجر پس از انقضای مدّت اجاره… – قبل از خرید به تاریخ انقضا توجّه کنید. – به خاطر داشته باشیم که هر گواهی دارای یک تاریخ انقضاست. – اعتبار گذر نامۀ او در فرانسه منقضی شد. – تبعیت از مهلت سازمان ملل… امروز منقضی می شود. – مشروط بر اینکه دورۀ اشتراک قبلی منقضی نشده باشد. – دیگر تاریخ مصرفش منقضی شده بود.

در نوشته های فارسی به ندرت به جمله ای بر می خوریم که «انقضا» و «منقضی شدن» به مفهومی به کار رفته باشد که بتوانیم به جای آنها گذشتن، پایان گرفتن، از میان رفتن یا نابود شدن بگذاریم، و جمله برای فارسی زبان امروز عادّی و طبیعی به گوش بیاید. امّا از «سپری شدن» که آهنگ آن هم به کلمۀ نظیر در انگلیسی، expiry، نزدیک است، استفاده می کنند. مثلاً در جملۀ «جنگهای بی ثمر و نزاعهای مهلکه منقضی می شود»، بدون هیچ اشکالی می توانیم به جای «منقضی می شود» بگذاریم «به پایان می رسد»، امّا در جملۀ «به خـاطر داشـته باشـیم که هـر گـواهی دارای یک تاریخ انقـضاست»نمی توانیم بگوییم «دارای یک تاریخ به پایان رسیدن است». به چند جمله که در آنها «سپری شدن» به جای «منقضی شدن» به کار رفته است، توجّه می کنیم:

– تاریخ سپری شدن اعتبار پلاک… – از فروش ادویۀ (داروهای) تاریخ سپری شده جلوگیری نمایند. – پس از سپری شدن مهلت قانونی… – از سوی دیگر در پی سپری شدن مهلت شورای امنیت به ایران…

وقتی که در گوگل فارسی از 196000 مورد کاربرد کلمۀ «سپری» فقط در چند تایی از آنها این کلمه به جای «انقضا» آمده باشد و در بقیۀ موردها به معنی «گذشتن» و «گذراندن» به کار رفته باشد، می توانیم با اطمینان بگوییم که اسم فعل «انقضا» و فعل «منقضی شدن» در زبان فارسی مفهومی اصطلاحی دارد و کاربرد عامّ پیدا کرده است و روا نیست که جای آن را به «سپری» شدن بدهیم.

در این بخش از گفتار کوشیدم که معیارهایی برای کاربرد کلمه های عربی فارسی شده به دست بدهم. در پایان این بخش برای نمونه کلمه هایی عربی از فصل «الف» یک لغتنامه می گیرم و برای موردهای کاربرد آنها به گوگل فارسی مراجعه می کنم:

– ابرام (اصرار، پافشاری): «دولتهای پس از انقلاب با هر گرایش فکری و سیاسی در تحقق عدالت اجتماعی و کاهش شکاف طبقاتی تأکید و ابرام داشته اند». در این جمله کاربرد «پافشاری» به جای «ابرام» ترجیح دارد. «در صورت ابرام حکم دادگاه آقای فلانی بیست سال آینده را در زندان خواهد گذراند». در این جمله «ابرام» به معنی تأکید اصطلاح قانونی و حقوقی است و متدوال است. – اتـّخاذ (گرفتن، گزیدن، انتخاب کردن): «مجلس تصمیمی دربارۀ بنزین اتخاذ نکرده است». در این جمله «گرفتن» به جای «اتخـاذ» ترجیـح دارد. «اتخـاذ سـیاستهای غلط اقتـصادی … در درجۀ اوّل به دلیل عدم آگاهی دقیق سیاستمداران از تئوریهای اقتصادی است». در این جملۀ «اتخاذ سیاست» متداول است، ولی می توان «در پیش گرفتن سیاست» هم به کار برد. «افغانستان تدابیر جدید امنیتی اتخاذ می کند». ترکیب «اتخاذ تدبیر» مصطلح شده است، ولی در این مورد هم می توان گفت «افغانستان تدبیرهای امنیتی جدید به کارمی بندد، به کار می برد، به کار می گیرد».

– اجتناب (خود داری کردن، پرهیز کردن، دوری کردن، برکنار ماندن از): اسم فعل اجتناب و ترکیب آن با «کردن» به صورت فعل و در ترکیب با «ناپذیر» به صورت صفت، در فارسی تداول دارد. در بسیاری از موردها می توانیم با توجّه به مفهوم آن در جمله از کلمه های مشابه فارسی استفاده کنیم. در مورد صفت «اجتناب ناپذیر» ترکیب فارسی ای نداریم که بیشتر از آن یا به اندازۀ آن متداول باشد. «ادامۀ مذاکرات تنها راه اجتناب (بر کنار ماندن) از خطراتی است که کشور ما را تهدید می کند». «به هر حال نمی توان از جهانی شدن اجتناب (دوری ) کرد». «بایستی از هرگونه اقدام کارشناسی نشده ای که خوراک تبلیغاتی رسانه های غربی علیه اهداف (هدفهای) صلح طلبانۀ ایران را فراهم می کند اجتناب (خود داری) کرد. گفتار در بارۀ زبان عربی در فارسی را در اینجا پایان می دهم و می پردازم به عیبهایی که در زبان فارسی نویسندگان و مترجمان رسانه های گروهی امروز بسیار دیده می شود و بعضی از این عیبها به سبب کاربرد وسیعی که دارد به قاعده ای از قاعده های زبان فارسی تبدیل می شود. حرف تعریف «ال» و حرفهای شمسی و قمری

حرف تعریف (definite article) در زبان عربی «اَل» است که بر سر اسـم می آید و آن را معرفه می کند، مثل العالم، الکتاب، الشمّس، القمر، المعتصم، و مانند اینها. حرفهای زبان عربی به دو گروه تقسیم می شود، یکی گروه «شمسی» و دیگری گروه «قمری». حرفهای شمسی آن گروه از حرفهای الفبای عربی است که در موردی که حرف تعریف «ال» بر سر اسمی بیاید که با یکی از حرفهای شمسی شروع شود، «ل» حرف تعریف تلفظ نمی شود، ولی حرف اوّل اسم که شمسی است، مشدّد می شود، یعنی دوبار تلفظ می شود، مثل کلمۀ «شمس» که حرف اوّل آن شمسی است و «ال» که بر سر آن بیاید، با اینکه به صورت «الشّمس» نوشته می شود، آن را «Ash-Shams» تلفظ می کنند. اسم این حرفها را هم از همین کلمۀ «شمس» گرفته اند. حرفهای شمسی عبارت است از: ت ، ث ، د ، ذ ، ر ، ز ، س ، ش ، ص ، ض ، ط ، ظ ، ل ، ن. به نمونه های زیر نگاه می کنیم:

– ت، تصمیم، التـّصمیم، At-Tasmim – ث، ثبات، الثـّبات، As-Sabat – د، دهر، الدّهر، Ad-Dahr – ذ، ذلیل، الذ ّلیل، Az-Zalil – ر، رمضان، الرّمضان، Ar-Ramazan – ز، زهراء، الز ّهراء، Az-Zahra’ – س، سلیم، السّلیم، As-Salim – ش، شمس، الشـّمس، Ash-Shams – ص، صواب، الصـّواب، As-Savab – ض، ضرب، الضـّرب، Az-Zarb – ط، طلب، الطـّلب، At-Talab – ظ، ظاهر، الظـّاهر، Az-Zaher – ل، لطیف، الـّطیف، Al-Latif – ن، نظام، النـّظام، An-Nezam

حرفهای «قمری» حرفهایی است که در موردی که حرف تعریف «ال» بر سر اسمی بیاید که با یکی از حرفهای قمری شروع شود، «ل» حرف تعریف تلفظ می شود، مثل کلمۀ «قمر» که با «ال» حرف تعـریف به صـورت «القـمر» نوشته می شود و آن را Al-Qamar تلفظ می کنیم. اسم این حرفها را هم از همین کلمۀ «قمر» گرفته اند. حرفهای قمری عبارت است از ب ، ج ، ح ، خ ، ع ، غ ، ف ، ق ، ک ، م ، ه ، و ، ی. در اینجا نمونه هایی می آورم:

– ب، بصر، البصر، Al-Basar – ج، جواب، الجواب، Al-Javab – ح، حمد، الحمد، Al-Hamd – خ، خسیس، الخسیس، Al-Khasis – ع، عین، العین، Al-Ayn – غ، غریب، الغریب، Al-Gharib – ف، فرار، الفرار، Al-Farar – ق، قمر، القمر، Al-Qamar – ک، کاسب، الکاسب، Al-Kaseb – م، معمول، امعمول، Al-Ma’mul – ه، هلال، الهلال، Al-Helal – و، وادی، الوادی، Al-Vadi – ی، یوم، الیوم، Al-Yowm امّا کلمۀ «آل» به معنی «خاندان» که در ابتدای بعضی از اسمهای خاصّ عربی می آید، ربطی به حرف تعریف «ال» ندارد و همیشه به عنوان یک کلمۀ مستقل می آید و نباید آن را با «ال» اشتباه کرد. وقتی که در زبان انگلیسی اسمی باحرفهای لاتینی نوشته می شود، مترجمان در برگرداندن آن اسم به خطّ فارسی باید توجّه به این تفاوت داشته باشند و اسم را به صورتی نادرست ننویسند و به صورتی نادرست تلفظ نکنند. برای مثال چند اسم خاصّ عربی را که از گوگل فارسی گرفته ام، در اینجا می آورم. کلمۀ «آل» در این اسمها «ال» حرف تعریف نیست و به معنی خاندان است، چناکه در فارسی به جای «آل» در این موردها از پسوند نسبی «ی» استفاده می کنیم و مثلاً می گوییم شاه عبّاس صفوی (آل صفی)، شاه حسین صفوی (آل صفی).

نمونه ها:جاسم آل ثانی، شیخ صالح بن فوزان آل فوزان، محمّد بن راشد آل مکتوم، شیخ علی آل محسن، شیخ عبدالله بن محمّد آل ماجد، عبدالعزیز بن عبالرّحمن بن فیصل آل سعود، نهیان بن زائد آل نهیان، شیخ صالح آل طالب، الشّیخ نهیان بن مبارک آل نهیان، شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، شیخ جابر الصـّباح آل صباح.

در گزارشهای انگلیسی غالباً نویسندگان که با زبان عربی آشنایی ندارند، یا آشناییشان با آن بسیار کم است، در بازنویسی (transliteration) اسمهای عربی به خطّ لاتینی، تفاوتی بین «آل» به معنی خاندان و «ال» در مقام حرف تعریف قائل نمی شوند. مثلاً «عبدالعزیز الحکیم» را که «ال» آن حرف تعریف است، به این صورتها می نویسند: Al-Hakim, Al Hakim, al-Hakim, al Hakim و «خلیفه آل ثانی» را که «آل» آن به معنی «خاندان» است، به این صورتها می نویسند:Al-Thani, Al Thani, al-Thani, al Thani و این خود گواهی است بر اینکه تفاوت حرف تعریف «ال» با «آل» به معنی خاندان را درک نمی کنند، امّا از مترجم و نویسندۀ فارسی زبان انتظار می رود که متوجّه این تفاوت باشد.

© 2020 بی بی سی. بی بی سی مسئول محتوای سایت های دیگر نیست. سیاست ما درباره لینک دادن به سایت های دیگر.

به دنبال تسخیر ایران توسط اعراب مسلمان که حدود دو قرن به طول انجامید به تدریج زبان عربی جایگزین زبان پهلوی شد. پس از آنکه کتاب‌های پهلوی توسط ایرانیان مسلمان شده به عربی ترجمه شد به تدریج زبان عربی به زبان اهل قلم، نویسندگان، شاعران و فیلسوفان تبدیل شد و علاوه بر این کاتبان و میرزاها نیز زبان عربی را برای انجام کارهای خود برگزیدند. در این دوره به تدریج حجم بزرگی از واژه‌های عربی وارد زبان فارسی شد و برخی واژه‌های فارسی نیز به زبان عربی راه یافت. با این وجود ورود واژه‌های عربی به فارسی باعث نشد که ساختار دستوری زبان فارسی تغییر کند. در قرون اخیر تلاش‌های مقطعی برای پالودن زبان فارسی از واژه‌های عربی صورت گرفته و به خصوص در دوران پهلوی تلاش‌های سازمان یافته‌ای در این زمینه صورت گرفت.

پایه‌گذار پارسی گرایی یعقوب لیث صفاری است که سرایندگان دربار خود را به فارسی سرودن به جای عربی سرایی واداشت.[۱][۲][۳]فردوسی در شاهنامه این روند را به اوج رسانیده‌است. پس از وی ابوعلی بلعمی وزیر دانشمند سامانی بود که با ترجمه تاریخ طبری (تاریخ بلعمی) و برانگیختن، زمینه‌سازی و همکاری در نخستین ترجمه فارسی قرآن با ترجمه تفسیر طبری این روال را پاس داشت و گسترانید. در این راه با رویکرد برابرسازی و واژه سازی، تلاشها در زمینه پیراستن زبان پارسی از واژگان عربی به دست دانشمندانی مانند ابن سینا (در دانشنامه علایی/رساله ای در شناخت نبض/رساله ای در ماهیت نفس/ظفرنامه)، ابوریحان بیرونی (کتاب دوزبانه التفهیم فی صناعه التنجیم) روی داد[۴] و شاگردان ابن سینا همچون مترجم گمنام رساله حی بن یقظان، ابوعبید جوزجانی (دنباله دانشنامه علایی) و دیگران پس از وی مانند ناصرخسرو (زاد المسافرین، جامع الحکمتین، وجه دین، گشایش و رهایش)، بابا افضل کاشانی (مدارج الکمال، ره انجام‌نامه، ساز و پیرایهٔ شاهان پرمایه ، …) غزالی (کیمیای سعادت)، خواجه نصیر توسی (اخلاق ناصری) آن را دنبال کردند.[۵][۶][۷]

برابر برخی آمارهای نیازمند بررسی، در گفتگوهای روزانه ۱۰–۱۵٪ واژه‌ها خاستگاه عربی دارند. در زبان نوشتاری این نرخ وام‌واژه‌های عربی به ۲۵٪ می‌رسد و در واژه‌نامه‌ها این بسامد نزدیک به ۴۰٪[۸][۹] از واژگان زبان فارسی را دربرمی‌گیرد؛ گرچه بسیاری از آنها خود ریشه در پارسی میانه و گاه اوستایی داشته و پیشتر در زمان ساسانیان (گاهی به میانجی زبان آرامی) و سپس در دوران نویسندگان ایرانی آغاز دوران اسلامی با دگرگونیهایی به زبان فارسی راه پیدا کرده‌اند.[۱۰][۱۱] شمار فراوانی از آنها نیز که در واژه‌نامه‌هایی همچون لغتنامه دهخدا یا برهان قاطع آمده‌اند، سالهاست کاربرد خود را از دست داده‌اند. در این میان، بسیاری واژه‌ها نیز تنها در چند کتاب انگشت شمار کهن از نوشته‌های سخت و پیچیده روزگار گذشته[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵] (نثر مصنوع و مزیّن یا فنی و متکلف) مانند مرزبان نامه، یکی از ترجمه‌های کلیله و دمنه نوشته نصرالله منشی یا نوشته‌های تازه تری مانند جهانگشای نادری و درّه نادره نوشته میرزا مهدی منشی استرآبادی آمده و با آنکه دورافتاده و کم کاربرد بوده‌اند، در واژه‌نامه‌هایی همچون لغتنامه دهخدا و برهان قاطع فهرست شده‌اند، ولی در زمان خود نیز کاربرد چندانی نداشته‌اند.[۱۶]

پس از آنکه عربهای مسلمان بر ایران دست یافتند، سرانجام در زمان خلافت اموی، نخستین بار با فرمان حجاج بن یوسف ثقفی فرماندار عراق و سپس همه نیمه شرقی خلافت اسلامی اموی در زمان عبدالملک بن مروان، در سال ۶۹۷ میلادی، زبان نوشتاری پهلوی از دیوان (فهرست باج و جزیه) زدوده و عربی جایگزین آن شد تا دامنه گسترش زبان و فرهنگ عربی دیوانسالاری را نیز دربرگیرد.[۱۷] بدین گونه دبیران و دیوانسالاران عراق، ناگزیر[۱۸] عربی را برای نگهداری آمار باج و خراج برگزیدند؛ گرچه در خراسان بزرگ که فرایند پذیرش جزیه (مالیات اهل کتاب) و خراج (مالیات زمین) به گونه آشتی جویانه روی داده و به اندازه پایدار سالانه ای مرزبندی شده بود، از آنجا که گردآورندگان آن بومی بوده و با پیشوایان دینی زرتشتی _که همچنان به پهلوی می‌نوشتند_ همکاری می‌کردند، چنین نکردند و این روند تا پایان خلافت اموی رخ نداد؛ حتی تلاشهای نصر بن سیار نیز در این زمینه ناکام ماند.[۱۹] با آنکه زبان گفتاری مردمان ایران همچنان فارسی ماند، پس از آنکه برای پاسداری از فرهنگ ایرانی کتاب‌های پهلوی به‌دست ایرانیان مسلمان‌شده[۲۰] به عربی ترجمه‌شد، کم‌کم زبان عربی به زبان نوشتاری نویسندگان، شاعران[۲۱] و فیلسوفان تبدیل شد. در این دوره اندک اندک بسیاری از واژه‌های عربی وارد زبان فارسی شد و برخی واژه‌های فارسی نیز به زبان عربی راه یافت؛ دسته ای از واژگان فارسی نیز با دگرگونی‌هایی به سان واژه سازی عربی دوباره به نوشته‌های فارسی راه گشودند.

با این همه، کاربرد واژه‌های عربی در فارسی مایهٔ آن نشد که ساختار دستوری زبان فارسی دستخوش دگرگونی بنیادی شود؛ مگر در واژه سازی که ساخت واژه‌های برگرفته از بُن واژه (مصدر) پارسی تا اندازه ای کاهش یافته، به گونه ای سترون و نازا شدن[۲۲] در واژه سازی انجامیده‌است؛ نمونه این کاستی را می‌توان در بن واژه‌هایی همچون استفاده کردن، استعمال کردن، ایجاد کردن، اصلاح کردن، تصحیح کردن، مشاهده کردن دید. چنین بن واژه‌هایی نازا هستند و نمی‌توان آنها را با وندافزایی به شیوه واژه سازی پارسی به واژگان گوناگون گردانید. نمونه‌هایی رویاروی آن بن واژه رفتن که با وندافزایی و پیوند به رفتار، روش، روا، روند، روال، روان، پیشرفت، پیشروی، شبرو، پیشرو، پیاده‌رو، سواره رو، بی بروبرگرد، رفت و آمد، برونرفت، روانکاری، روادید، ناروا، بروبیا، رفتارگرایی، روشمند، رونده چهره یافته و بن واژه دانستن است که به دانش، دانا، دانستنی، دانسته، دانشجو، دانشور، دانشمند، دانشنامه، دانشیار، دانشپژوه، دانشگاه، دانشکده، دانش آموز، دانایی، داننده گردیده‌است. گاهی برخی بن واژه‌های پرکاربرد و شیوا نیز رنگ باخته‌اند؛ همچون گردیدن که جای خود را بیشتر به آمیزه ای از مصدر عربی با کارواژه کردن داده‌است: تغییر کردن، تبدیل شدن، عوض شدن؛ یا آمیختن که جایش را مخلوط کردن و قاطی کردن گرفته‌است. همین روش به کاربرد بیش از اندازه بن واژه‌های مرکب پارسی و نازایی و از کار افتادن آنها پایان گرفته‌است: پیشنهاد کردن به جای در پیش نهادن، کوشش کردن (کوشیدن)، شتاب کردن (شتافتن)، گریه کردن (گریستن)، نگاه کردن (نگریستن)، مالش دادن (مالیدن)، نوازش کردن (نواختن)، کاهش دادن (کاستن)، افزایش دادن (افزودن)و بسیاری از این دست.

معنی کلمه شعر عربی به فارسی

از دیگر کاستی‌های پیش آمده، دگرگونی آواشناختی و خوشخوانی واژگان ایرانی‌تبار فارسی است که با دستور واژه سازی در زبان عربی درآمیخته و آمیزه‌های ناهماهنگی مانند خواهشاً، دستورات، پیشنهادات، ویرایشات، سبزیجات، ادویه جات، … و بسیاری ریخت‌ها و ساختارهای ناشیوا و ناهمخوان را پدیدآورده است.

این راهنما[۲۳] تنها بر پایه سیمای واژه است؛ به تنهایی بسنده نیست و واژه‌های فارسی عربی شده را که دوباره به فارسی بازگشته اند، نیز واژه‌های ساخته شده در فارسی به سان عربی را در بر نمی‌گیرد.

از میان ۳۲ نویسه الفبای فارسی برخی بیشتر ویژه واژه‌های عربی است:

نمونه: رزق= روزی (روچیک پهلوی)،[۲۷]اتاق: از اتاک سغدی، قلعه: کلات، قله: کله، عراق: اراک،[۳۰] دمق: دمه[۳۱]

در سنجش واژگان عربی و فارسی، واژگانی که حرف‌های «گ، چ، پ، ژ» در آن‌ها به کار رود فارسی هستند، چون این حرف‌ها در زبان عربی کاربرد ندارند.

نمونه: تپش، ژاله، چراغ، گرگ

نمونه: مؤمن، مسئول، قرآن، تأکید

مگر در بازیابی سیمای پارسی واژگانی که به نادرست عربی نگاری شده و نویسه عین عربی گرفته‌اند.

نمونه: زئفران (زعفران)، اروس (عروس)، لئل (لعل)، انبَر (عنبر)، عراق (اراک)

نمونه: مثلاً (مثلن)- لطفاً (لطفن)

نمونه: عیسی (عیسی)- کبری (کبرا)- عُظمی (عُظما)- هَوی (هوا)

نمونه: رحیم، مرحوم، رحمت، مراحم، (ر ح م)

شرکت، مشترک، شریک، اشتراک، (ش ر ک)

نمونه: فرستنده (فرست + نده)- غرّش (غر + ش)- بسته (بست + ه)

بعضی صداها در زبان عربی کنار هم قرار نمی‌گیرند:

۷. واژه‌های رباعی الاصل و خماسی الاصل در زبان عربی همیشه دارای یکی از حروف زلاقه – که عبارتند از: ل، ر، ن، م، ف، ب – می‌باشند، تنها واژهٔ (عسجد) – که به معنای طلاست – ازین امر مستثنی می‌باشد. (۱۹، ص ص ۴ – ۵)

۸– در زبان عربی کلمات اسامی با حروف عله و – ا- ی شروع نمی‌شود. مثلاً عجم با ع شروع شده و نشان می‌دهد که این واژه عربی اصیل نیست و معربات است. اصل آن جم بوده تبدیل به الجم و سپس به عجم تغییر یافته‌است. مانند عروج که اصل آن ارج بوده‌است.[نیازمند منبع]

آشنایی با دستور واژه سازی (صرف) در زبان عربی در این روش پیش نیاز است که برخی از پرکاربردترین آنها چنین است:

۱. جمع مُکسَّر (نابهنجار/شکسته): بر وزن مَفاعِل، اَفاعِل، فَواعل، افعله، افاعیل، …:

۲. بابهای (چارچوبهای) کنشها:

۱٫۲. در سه گانی افزوده (ثلاثی مزید):

۲٫۲. در سه گانی (ثلاثی مجرد):

۳٫۲. ستاک چهارگانی (رباعی):

۳. اسم فاعل (کنشگر) و اسم مفعول (کنش پذیر) از چارچوبهای نامبرده:

۱٫۳. در سه گانی افزوده (ثلاثی مزید): از اِفعال:

۲٫۳. از سه گانی‌ها (ثلاثی):

از روی وزن کلمات نیز می‌توان فارسی بودن یا عربی بودن را تشخیص داد. کلماتی که بر وزن جمع مکسر عربی .(افعال – فعول –) – اعمال – شموس – نجوم – ارامل یا واژگان با جمع – ات – ین مانند بنات – طالبات – مؤمنین – مومنات – مسلمین – مسلمات فارسی نیستند و عربی هستند. وزن قاعده و قواعد عربی است البته قانون و قوانین. البته قانون عربی شده از کانون است و معرب است. تعدادی از وزنهای جمع مکسر عربی معرب شده از فارسی و عجمی هستند و عربی اصیل نیستند. مثلاً اکراد- جمع کرد- ابناک – جمع بانک – بنوک جمع بانک – ارائک جمع اریکه واژه فارسی است. ابراج جمع برج و ریشه اصلی آن بورگ / فورگ / بوزورگ است. اقلاع جمع قلعه اصل آن قله و کله فارسی است.

بالای صفحه – آ الف ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ه ی

تشویش = نگرانی، دلواپسی، پریشانی، دلهره، دلشوره، تنش

خیل = انبوه

خاستگاه، سرچشمه، گام نخست، پله یکم، خشت نخست

ابراهیم کثیریان

از قدیم و ندیم تصور غالب و باور عمومی بر این بوده که فردوسی در شاهنامه، هیچ کلمه غیر فارسی به کار نبرده و حتی برخی با استناد به بعضی اشعار او گاه بر این مضمون تلویحا تاکید کرده اند.

طبعا چنین نیست. البته شکی در این نباید داشت که فردوسی به معنای واقعی کلمه، عجم را بدین پارسی زنده کرده است و خدمتی که با شاهنامه به ادبیات پارسی روا داشته قابل قیاس با هیچ چیز و هیچکس نیست. اما این بدان معنا نیست که او از بکار گیری کلمات عربی به کلی بی نیاز بوده است. 

متن حاضر با یادآوری بخشی از کلمات عربی است که فردوسی به ناچار در اشعار شاهنامه از آن ها بهره جسته  و حاصل بررسی نگارنده در این باره است. تلاش شده کلمات در دل ابیات مربوط ارائه شوند. بدیهی است آگاهی از این معنا می تواند به درک بهتر این اثر سترگ و خالق بزرگش کمک کند و قطعاً از ارزش های والای این اثر عظیم و فردوسی بزرگ نخواهد کاست. طبعا نگارنده بنا ندارد این موضوع را ارزشگذاری کند و ترجیح می دهد دراین باره با احترام به تمامی زبان ها، صرفا بحث های تخصصی و نه متعصبانه و یا قومیتی درگیرد.

البته مرحوم سید محمد علی جمال زاده نیز در مرداد ماه 1345 در نشریه زبان و ادبیات فهرستی الفبایی از 686 کلمه عربی که در شاهنامه به کار رفته را ذکر کرده است.در زیر بخش اول از این کلمات را در ابیات مربوط به آن بخوانید. در آینده نزدیک بخش های دیگر این بررسی نیز تقدیم خواهد شد.  با این توضیح که کلمات عربی را سیاه تر می بینید: جهان سربه سر حکمت و عبرت است / چرا بهره ما همه غفلت است*به چشمش همان خاک هم سیم وزر / کریمی بدو یافته زیب و فر*همیشه من آباد با تاج و تخت / ز درد و غم آزاد و پیروز بختبزرگان که بودند با او بهم / به رزم و به بزم و به شادیّ و غمپیاده شد و برد پیشش نماز / غمی گشته از رنج و راه درازپشیمان شد از درد دل خون گریست / نگر تا غم و مهر فرزند چیست*که او را فروغی چنین هدیه داد / همین آتش آنگاه قبله نهاد *ز کتّان و ابریشم و موی قَز / قصب کرده پرمایه دیبا و خز قَز = ابریشم خام /  قصب = نوعی پارچه کتانی*یکی محضر اکنون بباید نوشت / که جز تخم نیکی سپهبد نکشت چو برخواند کاوه همه محضرش / سبک سوی پیران آن کشورش *برآن سان کجا بردمد روز جنگ / ز نفسش به دریا بسوزد نهنگ *به اسب و به گرز و بپای و رکیب / سواد از فراز اندر آمد به شیبرکیب = مرکب، اسب* برفتی و دیدیّ و کردی سلام / فراوانش دادی درود و خرام *جهان شد چو آبار بهمن سیاه / ستاره ندیدند روشن نه ماه

معنی کلمه شعر عربی به فارسی

آبار = چاه ها، جمع کلمه بئر*همی شرم دارم من از تو کنون / تو آگه تری بی‌شک از چند و چون *چو چرخ بلند از شبه تاج کرد / شمامه پراکنده بر لاژوَرد شمامه = بوی خوش*قضا گفت گیر و قدر گفت ده / فلک گفت احسنت و مه گفت زه *وزین روی کاموس بر میمنه / پس پشت اوژند و پیل بنه*ابر میسره لشکر آرای هند / زره‌دار با تیغ و هندی پرند 

*عنان راگران کرد و او را به نعل / همی کوفت تا خاک او کرد لعل *چو قطره برِ ژرف دریا بری / به دیوانگی ماند این داوری *مشو غرق زآب هنر‌های خویش / نگه‌دار بر جایگه، پای خویش *

همه دیده بر مغفر من نهید / چون من بر خروشم دمید و دهیدکفن شد کنون مغفر و جوشنش / زخاک افسر و گرد پیراهنش مغفر = کلاه خود*چپ لشگرش را به گشتاسب داد / ابر میمنه سام‌ یل با قباد *رده بر کشیده زهر سو سپاه / منوچهر با سرو در قلبگاه گریزان بیامد سوی قلب گاه / بر و بر نظاره زهر سو سپاهبه قلب اندرون جای خاقان چین/ شده آسمان تار و جنبان زمین *ز بیشه به هامون کشیدند صف / ز خون جگر بر لب آورده کف *وز آن ژنده پیلان هندی چهار / همه جامه و فرش کردند بار *که بار نمک هست آنجا عزیز / به قیمت از آن به ندارند چیز *به تخت منوچهر بر بار داد / بخواند انجمن را و دینار داد*فروماند کاوس و تشویر  خورد/ از آن نامداران روز نبرد تشویر = شرمساری*

همی شد بر شهر هودج کشید / همی رفت تا شهر توران رسیدز هودج فروهشته دیبا جُلیل / غلام ایستاده رده خیل خیل هودج = کجاوه، پالکی /  جُلیل = پوشاک اسب*

به زرین عماریّ و زیبا جُلیل / برفتند با خواسته خیل خیل *یک از یکدگر ایستادند دور / پر از درد باب و پر از رنج پور *همی آز کمتر نگردد به سال / همی روز جوید به تقویم و فال *به یکسان نگردد سپهر بلند / گهی شاد دارد گهی مستمند *که امروز باد افره ایزدیست / مکافات بد را ز یزدان بدیست *نبیند دو چشمم مگر گَرد رزم / حرام است بر من می و جام و بزم *به مردی نباید شد اندر گمان / که بر تو دراز است دست زمان*مرا آزمودی بدین رزمگاه / همین است رسم و همین است راه*کشانی و شگنی و وهری نماند / که منشور شمشیر رستم نخواندشوم باز گویم به گردان همین/ به منشور و شنگل به خاقان چینمر این مرد را نام کافور بود / که او را بر آن شهر منشور بود*نگه کن که سگزی کنون مرگ توست / کفن بیگمان جوشن و ترگ توست*به دل گفت پیکار با ژنده پیل / چو غوطه است خوردن به دریای نیل*دم آتش تیز و باران تیر / هزیمت بُوَد زان سپس ناگزیر*ستاره بدان دشت نظّاره بود / که این لشکر از جنگ بیچاره بود 

*چو بنمود خورشید تابان درفش / معصفر شد آن پرنیان بنفشمعصفر = زرد رنگ*طبق‌های زرین پر از مشک و عود / دو نعلین زرین و زرین عمود*مکافات این کار یزدان کند / که چهر تو همواره خندان کند*بیاید کشیدن یکایک سلیح / که این کار بر ما گذشت از مزیحسلیح = سلاح و ساز جنگ /  مزیح = خوش طبعی و شادی*غلامان روهی به زرین کمر/ پرستندگان نیز با طوق زر*به نزدیک رستم فرستاد شاه / که این هدیه با خویشتن بر براه*می‌اندر قدح چون عقیق یمن / به پیش اندرون لاله و نسترن*که گر بر خرد چیره گردد هوا / نباید ز چنگ هوا کس رهابدو گفت گر کارزارت هواست / چنین بر خرد کام تو پادشاست*خریدار دیبا و فرش و گهر / به درگاه پیران نهادند سر*به غُلّ و به مسمار و بند گران / همی مرگ خواهد ز یزدان برآنمسمار = میخ*دو پنجه پری روی بسته کمر / دو پنجه پرستار با طوق زر*مرا بود برمهتران دسترس / عنان مرا بر نتابید کسکسی کاو بساید عنان و رکیب / نباید که یابد به خانه شکیبدر و دشت و کوه بیابان سنان / عنان بافته سر بسر با عنان سنان = نیزه نوک تیز*طلایه بیامد برِ ترجمان / سواران ایران همه بدگمان*سلیحم همیدون بکار آیدت / چو با اهرمن کارزار آیدت*چنین گفت پیش پدر رزمساز / که ما را به درع تو ناید نیازدرع = زره* ابراهیم کثیریان: شاعر، پژوهشگر ادبیات

 58 19

«کرونا یکساله شد و ما هنوز منتظریم بعد از پایان دو هفته قرنطینه اسفند ماه، کرونا تمام بشه و ما عید نوروز رو جشن بگیریم و بریم سفر» این یکی از توییت های پر بازدید در توییتر هست که حرف دل خیلی از ما ایرانی هاست.

همان طور که می دانید این روزها پاندمی کرونا زندگی تمام افراد جهان را درگیر کرده است. در این یک سال که کرونا همراه زندگی همه ی ما شده است، بسیاری از کسب و کارها تعطیل شده اند و یا دچار اختلال گشته اند. امروزه مسئولین مرتبط با این بیماری در جهان ناچار به قرنطینه و تعطیلی کشور خود شده اند و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست.

تمامی حقوق این سایت برای خبرآنلاین محفوظ است.
نقل مطالب با ذکر منبع بلامانع است.
Copyright © 2018 khabaronline News Agancy, All rights reserved

0