زبان ترکی به انگلیسی چی میشه

دیکشنری آموزشی بیاموز، یک دیکشنری آنلاین و رایگان است که با هدف استفاده زبان
آموزان زبان های
انگلیسی، آلمانی و فرانسه طراحی شده. در طراحی این دیکشنری گذشته از استاندارد بودن محتوا، توجه
ویژه ای
به المان های آموزشی شده است.

دیکشنری
انگلیسی

دیکشنری
آلمانی

دیکشنری
فرانسه

دیکشنری
ترکی استانبولی
زبان ترکی به انگلیسی چی میشه

دیکشنری
اسپانیایی

دیکشنری
عربی

خانه

وبسایت آموزشی

درباره ما

تماس با ما

آموزش
زبان ترکی

آموزش
زبان انگلیسی

آموزش
زبان فرانسه

آموزش
زبان آلمانی

دیکشنری
انگلیسی

دیکشنری
آلمانی

دیکشنری
فرانسه

دیکشنری
ترکی استانبولی

دیکشنری
اسپانیایی

دیکشنری
عربی

خانه

وبسایت آموزشی

درباره ما

تماس با ما

آموزش
زبان ترکی

آموزش
زبان انگلیسی

آموزش
زبان فرانسه

آموزش
زبان آلمانی

دیکشنری آموزشی بیاموز، یک دیکشنری آنلاین و رایگان است که با هدف استفاده زبان
آموزان زبان های
انگلیسی، آلمانی و فرانسه طراحی شده. در طراحی این دیکشنری گذشته از استاندارد بودن محتوا، توجه
ویژه ای
به المان های آموزشی شده است.

دیکشنری
انگلیسی

دیکشنری
آلمانی

دیکشنری
فرانسه

دیکشنری
ترکی استانبولی
زبان ترکی به انگلیسی چی میشه

دیکشنری
اسپانیایی

دیکشنری
عربی

خانه

وبسایت آموزشی

درباره ما

تماس با ما

آموزش
زبان ترکی

آموزش
زبان انگلیسی

آموزش
زبان فرانسه

آموزش
زبان آلمانی

دیکشنری
انگلیسی

دیکشنری
آلمانی

دیکشنری
فرانسه

دیکشنری
ترکی استانبولی

دیکشنری
اسپانیایی

دیکشنری
عربی

خانه

وبسایت آموزشی

درباره ما

تماس با ما

آموزش
زبان ترکی

آموزش
زبان انگلیسی

آموزش
زبان فرانسه

آموزش
زبان آلمانی

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

ترکی استانبولی (به ترکی استانبولی: Türkçe)، ترکی ترکیه‌ای (Türkiye Türkçesi) یا ترکی آناتولی یکی از زبان‌های شاخه جنوب غربی یا گروه اوغوز خانواده زبان‌های ترکی است که ۸۸ میلیون نفر در سراسر جهان به عنوان زبان نخست یا دوم با آن سخن می‌گویند.[۳][۴][۵][۶] این زبان رایج‌ترین زبان از شاخهٔ زبان‌های ترکی می‌باشد. جغرافیای آن ترکیه و قبرس شمالی و بخش‌هایی از عراق، یونان، بلغارستان، مقدونیه شمالی، کوزوو، آلبانی و دیگر بخش‌های شرقی اروپا را در بر می‌گیرد. سالانه جمعیت بسیاری نیز از ترکیه به غرب اروپا و به ویژه آلمان مهاجرت می‌کنند که موجب گفتگوی ترکی در آن مناطق می‌گردد.

ریشهٔ زبان ترکی را می‌توان در ترکستان چین در آسیای مرکزی جست. نیای ترکی استانبولی، ترکی عثمانی، به عنوان زبان رسمی امپراتوری عثمانی، با گسترش قلمرو آن‌ها، در مناطق کنونی پراکنده شد و جای زبان‌های بومی پیشین را، به ویژه یونانی، گرفت. آتاترک (نخستین رئیس‌جمهور ترکیه) در سال ۱۹۲۸ با انجام اصلاحات بیشماری در ترکی عثمانی، الفبای عربی عثمانی را با الفبای لاتین جایگزین نمود و کلمات پرشمار عربی، فارسی و… را از این زبان زدود.[۷]

ترکی استانبولی زبانی پیوندی است و هماهنگی واکه‌ای و هم‌چسبی از ویژگی‌های آن به شمار می‌رود. ترتیب واژگان آن در جمله به صورت نهاد-مفعول-فعل است و حالت اسمی و جنس دستوری نیز در آن یافت نمی‌شود.

ترکی استانبولی عضوی از گروه اوغوز خانواده زبان‌های ترکی است. دیگر اعضای آن شامل ترکی آذربایجانی، در جمهوری آذربایجان و شمال غرب ایران، گاگائوزی در گاگائوزیا، قشقایی در جنوب ایران و ترکمنی ترکمنستان هستند.[۸] دسته‌بندی زبان‌های ترکی پیچیده‌است. مهاجرت مردمان ترک، درهم آمیختگی آن‌ها با یکدیگر و با مردمان غیر ترک‌زبان یک وضعیت پیچیده و گسترده زبانی ایجاد کرده‌است.[۹]
زبان ترکی به انگلیسی چی میشه

آناتولی از دوران قدیم، خانه مردمان گوناگونی بود که از آن جمله آشوریان، هیتی‌ها، لووی‌ها، هوری‌ها، ارمنی‌ها، یونانی‌ها، کیمری‌ها، سکاها، گرجی‌ها، کولخیسی‌ها، کاریایی‌ها، لیدیایی‌ها، لیقیه‌ای‌ها، فریگیهای‌ها، عرب‌ها، کردوها، کاپادوکیه‌ای‌ها و کیلیکیه‌ای‌ها و بسیاری دیگر بودند.

جنگ با ترک‌ها در اوایل قرن یازدهم، موجب کشته شدن یا بردگی بسیاری از این مردمان بومی شد.[۱۰] با خالی شدن این نواحی از سکنه، قبایل ترک به این نواحی کوچ کردند.[۱۱] ترک‌زبان شدن بومیان آناتولی به علت تغییر مذهب بسیاری از مسیحیان و غیرمسیحیان به اسلام و تا حدودی به دلیل ازدواج ترکان با مردم بومی بود. علت این تُرکیدگی مردمان بومی نخست ضعف فرهنگ یونانی در اغلب جمعیت بود و دوم اینکه مردم سرزمین‌های اشغال شده ترجیح می‌دادند تا به این شیوه دارایی‌های خود را حفظ کنند.[۱۲]

در قرن دهم میلادی و در پی اسلام آوردن آل افراسیاب و ترکان سلجوقی، که نیاکان نژادی و فرهنگی عثمانیان بودند، زبان اداری این کشورها وام‌واژگان بسیاری را از عربی و فارسی پذیرفت. در دوران عثمانی، ادبیات ترکی عثمانی، به ویژه شعر دیوانی، به شدت تحت تأثیر فارسی قرار داشت، در وزن شعری از فارسی پیروی می‌کرد و وام‌واژگان فراوانی را از آن پذیرفته بود. ترکی عثمانی، زبان رسمی و ادبی در دوران امپراتوری عثمانی (حدود ۱۲۹۹ تا ۱۹۲۲)، مخلوطی از ترکی، فارسی و عربی بود که با ترکی استانبولی امروزی تفاوت قابل توجهی داشت و بیرون از دربار تا حد زیادی برای ترک‌زبانان کوچه و خیابان قابل درک نبود. این ترکی گفتاری، که به نام kaba Türkçe یا «ترکی سخت» نیز شناخته می‌شد، توسط افراد کم‌سواد و همچنین روستاییان صحبت می‌شد و دارای درصد بیشتری از واژگان بومی ترکی بود و به عنوان پایه زبان ترکی استانبولی نوین درآمد.[۱۳]

با بنیان‌گذاری ترکیه امروزی و تغییر خط، انجمن زبان ترکی استانبولی در سال ۱۹۳۲ در دوران مصطفی کمال آتاترک، با هدف پژوهش در زبان ترکی استانبولی، بنیان نهاده شد. یکی از اهداف این سازمان تازه‌تاسیس، آغاز اصلاحات زبانی برای جایگزینی وام‌واژگان فارسی و عربی با برابرهای ترکی آن‌ها بود.[۱۴] این سازمان با ممنوعیت استفاده از وام‌واژگان در مطبوعات، موفق به حذف چند صد کلمه خارجی از ترکی استانبولی شد. این انجمن برای واژه‌سازی نه تنها از واژگان ترکی که در آناتولی به فراموشی سپرده شده بودند استفاده می‌کرد، بلکه شماری از واژگان ترکی باستان را که برای قرن‌ها بی‌کاربرد بودند، احیا کرد.

به دلیل این تغییر ناگهانی در زبان، زبان پیران و جوانان در ترکیه از نظر نوع واژگان متفاوت است؛ نسل‌هایی که قبل از دهه ۱۹۴۰ متولد شده‌اند از اصطلاحات قدیمی تر با اصالت عربی یا فارسی استفاده می‌کنند و نسل‌های جوان‌تر اصطلاحات جدید را ترجیح می‌دهند. این تغییر به گونه‌ای بود که سخنرانی خود آتاتورک در پارلمان جدید در سال ۱۹۲۷ که به سبک عثمانی بود، برای ترک‌زبانان بعدی کاملاً بیگانه به نظر می‌رسید و لازم بود به ترکی نوین «ترجمه» شود. این ترجمه کردن سه بار، ابتدا در سال ۱۹۶۳، سپس در ۱۹۸۶ و اخیراً در سال ۱۹۹۵، انجام شده‌است.[۱۵]

کار انجمن زبان ترکی استانبولی در چند دهه گذشته ایجاد واژگان تازه ترکی برای بیان مفاهیم و فناوری‌های نو بوده‌است. بسیاری از این واژه‌های جدید، به ویژه اصطلاحات فناوری اطلاعات، مورد استقبال گسترده مردم قرار گرفته‌اند. با این حال، این سازمان گاهی اوقات به دلیل ایجاد واژگانی که ساختگی و مصنوعی به نظر می‌رسند، مورد انتقاد قرار می‌گیرد. همچنین برخی از واژگان پیشنهادی – مانند bölem به جای fırka (به معنی «حزب سیاسی») – نتوانسته‌اند با اقبال عمومی روبرو شوند (fırka با وام‌واژه فرانسوی parti جایگزین شده‌است). برخی از کلمات احیاشده از ترکی باستان معنی ویژه‌ای گرفته‌اند؛ مثلاً betik که در اصل برای واژه «کتاب» پیشنهاد شده بود، امروزه به معنای زبان اجرانامه‌نویسی در علوم رایانه کاربرد دارد.[۱۶]

چند نمونه از واژگان ترکی نوین و وام‌واژگان قدیمی:

ترکی استانبولی زبان بومی ترک‌های آناتولی است و توسط مهاجران ترک‌زبان در ۳۰ کشور دیگر نیز گویش می‌شود. بیش از دو میلیون ترک‌زبان در آلمان نیز زندگی می‌کنند و جوامع بزرگ ترک‌زبانی در ایالات متحده آمریکا، فرانسه، هلند، اتریش، بلژیک، سوئیس و انگلستان نیز وجود دارد.[۱۸] به دلیل همگون‌سازی فرهنگی مهاجران ترک‌زبان در کشورهای میزبان، همه آن‌ها نمی‌توانند به این زبان با تسلط بومی صحبت کنند.[۱۹]

۹۳٪ از جمعیت ترکیه در سال ۲۰۰۵، برابر با حدود ۶۷ میلیون نفر در آن زمان، گویشور بومی ترکی استانبولی بودند[۲۰] و کردی زبان بیشتر سایرین بود.[۲۱]

ترکی استانبولی زبان رسمی ترکیه و یکی از زبان‌های رسمی قبرس است. این زبان همچنین در ۳۸ شهرداری در کوزوو، دو تا در مقدونیه شمالی و استان کرکوک عراق رسمی است.[۲۲][۲۳]

انجمن زبان ترکی استانبولی (Türk Dil Kurumu یا TDK) سازمان تنظیم‌کننده زبان در ترکیه است که در سال ۱۹۳۲ تحت عنوان Türk Dili Tetkik Cemiyeti («انجمن پژوهشی زبان ترکی استانبولی») بنیان نهاده شد. این سازمان تحت تأثیر ایدئولوژی سره‌گرایی زبانی است و در واقع یکی از وظایف اصلی آن جایگزینی وام‌واژگان و ساختارهای دستوری خارجی با برابرهای ترکی بود.[۲۴] این تغییرات در کنار پذیرش الفبای لاتین در سال ۱۹۲۸، زبان ترکی استانبولی گفتاری امروزی را شکل داد. انجمن زبان ترکی استانبولی در سال ۱۹۵۱ با لغو شرط ریاست آن توسط وزیر آموزش به صورت یک نهاد مستقل درآمد. این سازمان در پی کودتای ۱۹۸۰ و تغییرات قانون اساسی ۱۹۸۲، در اوت ۱۹۸۳ دوباره به یک نهاد دولتی تبدیل شد.

واکه‌های ترکی استانبولی به ترتیب الفبایشان به صورت ⟨a⟩، ⟨e⟩، ⟨ı⟩، ⟨i⟩، ⟨o⟩، ⟨ö⟩، ⟨u⟩، ⟨ü⟩ هستند.[۲۵] تنها واکه مرکب در ترکی /j/ است که تنها در وام‌واژگان یافت می شود.

در ترکی استانبولی هماهنگی واکه‌ای وجود دارد؛ به این معنا که واکه‌های کشیده (مثل آ-ای-او) و کوتاه (مثل اَ-اِ-اُ) همزمان در یک واژه نمی‌توانند بیایند. این ویژگی محدودیت‌هایی در تلفظ و گویش واکه‌ها ایجاد می‌کند و به همین دلیل است که در این زبان صالِح به صالیح، دانِش به دانیش یا اَلله به آللاه تبدیل می‌شود. هماهنگی واکه‌ای دارای استثناهایی، به خصوص در وام‌واژه‌هاست و قواعد آن بسته به منطقه تفاوت چشمگیری دارد.

در ترکی استانبولی ۲۴ همخوان وجود دارد. این همخوان‌ها به شرح زیرند:

ترکی استانبولی زبانی پیوندی است و از وندها به ویژه پسوندها استفاده بسیاری می‌کند.[۲۷] در این زبان یک واژه می‌تواند وندهای بسیاری بپذیرد و همراه با آنان به واژگان دیگری تبدیل شود؛ مانند ایجاد فعل از اسم، یا اسم از ریشه فعلی. بیشتر وندها کارکرد دستوری واژه را نشان می‌دهند.

استفاده گسترده از پسوندها می‌تواند باعث ایجاد واژگان بلند شود؛ مثلاً Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdanmışsınızcasına به معنای «در چگونگی جزء کسانی بودن شما که ظاهراً نتوانستیم موفق به تبدیل آن‌ها به چکسلواکیایی شویم» است. در حالی که این مورد ساختگی است، واژگان بلند غالباً در ترکی روزمره وجود دارند، مانند عنوان Bayramlaşamadıklarımız در یک ستون روزنامه که به معنی «کسانی از ما که نمی‌توانیم درود فصل را با آن‌ها عوض کنیم».[۲۸] یک نمونه دیگر عبارت vazgeçilemezlerindendir است که به معنای «وحدت زبانی یک شرط لازم برای وحدت ملی است» می‌باشد.[۲۹]

در ترکی استانبولی زمان حال کامل (ماضی نقلی) وجود ندارد[۳۰] و برای این منظور واژگانی به گذشتهٔ ساده افزوده می‌شود تا معنی ماضی نقلی از آن برداشت بشود.
نمونه:

Bu filmi daha önce/önceden izledin mi? (این فیلم را دیدی؟) “daha önce” به معنی «پیش‌تر/در گذشته» است.
Bu filmi (daha önce) hiç izledin mi? (تاکنون این فیلم را دیده‌ای؟) “hiç” همان «هیچ» فارسی که در این جمله معنی «تاکنون» می‌دهد.

برخی[۳۱] حتی احتمال می‌دهند که صرف ماضی نقلی مانند «گلمیشم» یا «گلیپسن» (آمده‌ام، آمده‌ای) که در ترکی ترکیه موجود نیست، نتیجهٔ تأثیر فعل ماضی نقلی در زبان فارسی است.

واژه‌نامه رسمی زبان ترکی استانبولی به نام Güncel Türkçe Sözlük از انجمن زبان ترکی استانبولی در چاپ ۲۰۰۵، شامل ۱۰۴٫۴۸۱ واژه است که حدود ۸۶٪ آن‌ها ترکی است و ۱۴٪ دیگر اصالت خارجی دارند.[۳۲] عربی، فرانسوی، فارسی، ایتالیایی، انگلیسی و یونانی از جمله مهمترین منابع واژگان خارجی در زبان ترکی استانبولی هستند.[۳۳]

ترکی استانبولی از هم‌چسبی ریشه‌های اسمی و فعلی برای واژه‌سازی استفاده می‌کند. بیشتر واژگان ترکی استانبولی از ترکیب پسوندهای اشتقاقی در مجموعه نسبتاً کوچکی از واژگان اصلی ریشه گرفته‌اند.[۳۴]

ترکی استانبولی در مورد پسوند از اصول خاصی پیروی می‌کند. بیشتر پسوندها در این زبان بسته به گونه واکه و همخوان در قوانین هماهنگی واکه-ریشه، بیش از یک شکل دارند. پسوندهایی که با همخوان آغاز می‌شوند از واک‌دار یا بی‌واک بودن همخوان پایانی ریشه پیروی می‌کنند؛ و در مورد پسوندهایی که با واکه آغاز می‌شوند، اگر ریشه با همخوان پایان یابد، یا در آن میان یک همخوان افزوده شود یا پسوند همخوان نخستین خود را از دست می‌دهد. برای افزودن پسوندها یک ترتیب معمول وجود دارد و به عنوان یک قاعده کلی، پسوندهای اشتقاقی پیش از پسوندهای عطفی می‌آیند و پس از آن‌ها واژه‌بست‌ها پدیدار می‌شوند، که در نمونه زیر این قوانین دیده می‌شود:

نمونه‌ای دیگر که با ریشه فعل آغاز می‌شود:

واژگان جدید نیز، مانند آلمانی، بیشتر از ترکیب دو واژه تشکیل می‌شوند. ترکیبات می‌توانند به دو گونه ساده و (s)Iدار باشند. در ترکیبات ساده، دو واژه (اسم و/یا صفت) بدون افزودن پسوند (s)I کنار هم قرار می‌گیرند؛ برای نمونه واژه دوست‌دختر kızarkadaş (kız + arkadaş) یا فلفل سیاه karabiber (kara + biber). چند مثال از واژگان مرکب در زیر آورده شده‌است:

واژگان مشتق (s)Iدار از افزوده شدن پسوند (s)I به واژه ساخته می‌شوند و واژه دوم با پسوند مالکیت سوم شخص مشخص خواهد شد. برای نمونه:

ترکی استانبولی برای نوشتار از الفبای لاتین استفاده می‌کند که در سال ۱۹۲۸ توسط آتاترک معرفی شد و جایگزین الفبای ترکی عثمانی شد که نسخه‌ای از خط عربی بود. الفبای پیشین فقط سه واکه آ، او و ای را نشان می‌داد و شامل چندین همخوان اضافی، همانند چند نوع حرف یکسان (ز، ذ، ض و ظ) برای یک همخوان /ز/، بود که در ترکی استانبولی کاربردی نداشتند. این خط همچنین به دلیل نداشتن واکه‌های کوتاه برای ترکی، که دارای هشت واکه بود، مناسب نبود.[۳۵]

اصلاح خط گام مهمی در اصلاحات فرهنگی آن دوره بود. وظیفه تهیه الفبای جدید و انتخاب اصلاحات لازم برای اصوات خاص ترکی به کمیسیون زبان که از زبان‌شناسان، دانشگاهیان و نویسندگان برجسته تشکیل شده بود، سپرده شد. معرفی الفبای ترکی جدید توسط مراکز آموزش عمومی در سراسر کشور، همکاری با شرکت‌های انتشاراتی و تشویق خود آتاترک، که در کشور می‌گشت و الفبا را به مردم می‌آموخت، مورد حمایت قرار گرفت.[۳۶] در نتیجه این تغییرات، سطح سواد در این جامعه جهان سومی نیز افزایش چشمگیری یافت.[۳۷]

الفبای ترکی استانبولی، از بیست و نه حرف از حروف لاتین تشکیل شده‌است؛ که با تغییرات جزئی به صورت الفبای ترک درآمده‌است. تغییر خط و جایگزینی حروف لاتین به جای حروف عربی با قانون شماره ۱۳۵۳ سال ۱۹۲۸ میلادی به تصویب رسید و مقرر گردید که حروف الفبای عربی، از مجموعه سازمانی الفبا و زبان کشور ترکیه نسخ و به جای آن ۲۹ حرف از حروف لاتین جایگزین گردد. بدین طریق سیستم نوشتاری ترکیه از ترکی عثمانی به ترکی لاتین (Latince yazılan türkçe) تغییر یافت.[۳۸]
این حروف عبارتند از:

گفتنی است که همخوان H در زبان‌های ترکی وجود نداشته[۳۸] و بخش بزرگی از واژگانی که این همخوان در آن‌ها بکار رفته وام‌واژه‌اند[۳۹] و در بقیه نیز بر اثر تغییرات زبانی این همخوان به آن‌ها افزوده شده‌است.[۴۰]

زبان فارسی در دوره‌ای طولانی زبان رسمی دربار سلاطین عثمانی بوده‌است.[۴۱] دیداری کوتاه و گذرا از موزه‌های ترکیه و حتی گذر از مناطق قدیمی و آثار تاریخی شهرهای این کشور، که مملو از خط و زبان فارسی است، نشان می‌دهد که این زبان تا چه پایه در این کشور متداول بوده‌است. علاقهٔ بسیاری از ترک‌ها به ادبیات فارسی و عربی یکی از دلایل ورود زبان فارسی به ترکیه بود و تأثیر بسیاری بر این سرزمین گذاشت. از آن جایی که ترکیه کشوری مسلمان بود، دین باعث ورود زبان عربی به ترکیه شد اما در مقایسه با زبان فارسی، تأثیر زبان عربی محدود است. بسیاری از واژه‌هایی که در نوشتن شعر و نثر ترکی به کار برده می‌شوند، از فارسی گرفته شده‌اند. آن‌هم شاید به‌دلیلِ آسانی زبان فارسی باشد. رفعت یالچین فارغ‌التحصیل ادبیات فارسی و استاد بازنشستهٔ درس‌های عثمانی گفته‌است، بسیاری از واژه‌های ترکی از فارسی گرفته شده‌اند.[۴۲][۴۳]

تا پیش از فارسی زدایی توسط آتاترک در ترکیه، در فرهنگ عثمانی و زبان ترکی نزدیک به ۵۰ هزار لغت، چه فارسی سره و چه عربی پارسی‌شده، وجود داشته‌است. پس از پالایش فرهنگ و واژگان فارسی توسط آتاتورک، ترک‌ها به لحاظ ادبی بسیار ضربه خوردند، گفت: به دستور آتاتورک واژگان پارسی را که تا اوایل قرن ۲۰ در میان ترک‌ها مصطلح بود، از فرهنگ لغات حذف کردند. این باعث شد تا علی‌رغم ادعای آن‌ها روی مولانا جلال‌الدین بلخی در مولانا خوانی و مثنوی‌خوانی‌شان دچار مشکل شوند و ارتباط ادبی آن‌ها نیز با گذشته‌شان قطع شد. رجب طیب اردوغان چند سال پیش متوجه این انقطاع فرهنگی شد و دستور به پیگیری آن داد. به همین دلیل اکنون چهار مؤسسه در ترکیه مشغول پژوهش روی زبان ترکی عثمانی و الفبای فارسی هستند تا بتوانند ارتباط خود را با گذشته ادبی‌شان، یعنی فرهنگ و ادبیات در دوران پیش از آتاتورک، دوباره برقرار کنند.[۴۴]

پروفسور نعمت ییلدریم اذعان کرده‌است که نیاکان ما در ترکیه زبان فارسی را جزئی از خود می‌دانستند و در دوره‌های تاریخی مختلف غزنویان، سلجوقیان و عثمانیان، به این زبان در ترکیه تکلم می‌شد. به گفتهٔ وی، سال‌های زیادی زبان‌های عربی و فارسی همپا با زبان ترکی، در مراکز علمی و فرهنگی سرزمین‌های پهناور امپراتوری عثمانی، گسترش عظیمی پیدا کرد و مورد توجه قرار گرفت.[۴۵]نعیم فراشری آخرین و بزرگ‌ترین شاعر پارسی‌گوی آلبانی در قرن نوزدهم به‌شمار می‌آید. تعداد قابل توجهی واژگان فارسی در برخی متصرفات عثمانی مانند بالکان به جا مانده‌است.

صفحه‌ها برای ویرایشگران خارج‌شده از سامانه بیشتر بدانید

زبان آذربایجانی یا ترکی آذربایجانی (Azərbaycan dili یا Azerbaijani language)[۸][۹][۱۰] زبانی از خانواده زبان‌های ترکی است که با دو گویش در جمهوری آذربایجان و مناطق آذری‌نشین ایران تکلم می‌شود.عمده تفاوت بین دو گویش در تلفظ برخی واژگان، وام‌واژگان روسی، فارسی، عربی و انگلیسی و تفاوت‌هایی مختصر در چند مورد دستوری است.[۱۱] زبان ترکی آذربایجانی در جمهوری آذربایجان زبان رسمی و در داغستان یکی از زبان‌های رسمی مصوب فدراسیون روسیه است. زبان ترکی آذربایجانی بخشی از شاخه زبان‌های اغوز زبان‌های ترکی است و به ترکی استانبولی و ترکی خراسانی بسیار نزدیک است. ترکی آذربایجانی به عنوان زبان گفتاری همچنین در نواحی شرقی ترکیه و جنوب گرجستان[۱۲] و داغستان[۱۳] و قسمت هایی از شمال خراسان رایج است. زبان ترکی آذربایجانی از زبان‌های فارسی و عربی در واژگان، سامانه آوایی و دستوری اثر پذیرفته‌است. در ایران، شهرهای تبریز، ارومیه، اردبیل و زنجان به ترتیب بزرگترین شهرهایی اند که ترکی آذربایجانی در آن‌ها تکلم می‌شود.[۱۴][۱۵]

در محدوده آذربایجان در گذشته قبل از گسترش زبان ترکی آذربایجانی زبان آذری (پهلوی) رایج بود که به مرور پس از ترک سازی رو به فراموشی سپرده شد.

آذربایجانی یکی از زبان‌های ترکی‌تبار و زبان اغلب مناطق آذری‌نشین ایران از جمله آذربایجان است. این زبان در کنار ترکی استانبولی و گاگائوز در زیرشاخه غربی از گروه زبان‌های اوغوز قرار می‌گیرد. ترکی خراسانی و ترکمنی زیر شاخه شرقی زبان‌های اوغوز را تشکیل می‌دهند.[۱۶]

مهم‌ترین گویش‌های زبان ترکی آذربایجانی موجود در ایران عبارتند از:
زبان ترکی به انگلیسی چی میشه

بیوک رسول اوغلو است که در سال ۱۹۹۶ طی مقاله‌ای منتشر و اعلام داشته‌است که این دسته‌بندی بر اساس ملاحظات میدانی و بر مبنای ۱- مشخصات آوایی، ۲- ویژگی‌های جغرافیایی مناطق و ۳- قواعد زبانی (قواعد کلی و هماهنگی اصوات) می‌باشد. بیوک رسول اوغلو لهجه‌های ترکی آذربایجانی در ایران را به ۸ گروه به شرح زیر دسته‌بندی کرده‌است (در مقاله اصلی لهجه نهم لهجه خلج نامیده شده در حالی که زبان خلجی یک زبان مستقل است):[۱۷][۱۸]

زبان ترکی آذربایجانی در شمال غربی ایران به ۸ لهجه یا گویش اصلی تقسیم می‌شود:

همچنین آکوپ دیل آچار، زبان‌شناس ترکیه ای، لهجه ترکی آذربایجانی ایران را به ۹ گروه جغرافیایی به شرح زیر دسته‌بندی کرده‌است:

اطلاعات بیشتری در مورد چگونکی این دسته‌بندی و استناد علمی آن‌ها در دست نیست.[۱۷]

لهجه‌های ترکی آذربایجانی در جمهوری آذربایجان با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی و تاریخی به چهار گروه تقسیم شده‌اند:[۱۹]

تفاوت این لهجه‌ها در برخی آواها، صداها و نحوه ادای برخی صامت‌ها و مصوت‌ها است.

در مورد شمار سخنگویان به زبان ترکی آذربایجانی، اتفاق نظر وجود ندارد و برآوردها ناهمسانند. بنیاد این تفاوت، ارائه نشدن آمار رسمی از سوی ایران و ترکیه و عراق است. تمامی ارقام ارائه‌شده بر پایه برآوردها است. اتنولوگ یکی از معتبرترین مراجع آمارهای زبانی، جمعیت گویشوران تمام لهجه‌ها و گروه‌های این زبان (شامل دو زیرگروه اصلی آذری شمالی و آذری جنوبی) در سال ۲۰۱۸ میلادی را در مجموع اندکی بیش از ۲۳ میلیون نفر برآورد کرده‌است. تمامی آذری‌های جمهوری آذربایجان، ایرانیان آذری، ترکمن‌های عراق و سوریه، آذری‌های روسیه و ترکیه و آمریکا و سایر اقلیت‌های آذری زبان در تمام دنیا در این برآورد منظور شده‌اند. سایت اتنولوگ، گویش سلجوقی این زبان را در حال حاضر منقرض اعلام کرده‌است.[۳][۴][۵][۶][۷][۲۰]

اتنولوگ، جمعیت آذری زبانان ایرانی را در سال ۲۰۱۶ میلادی را ۱۰٬۹۰۰٬۰۰۰ برآورد کرده، و گسترش آن را در شمال (غربی) و مرکز ایران می‌داند.[۵][۲۱]
منابع پژوهشی دیگری جمعیت گویشوران زبان ترکی آذربایجانی در ایران را ۱۵ میلیون نفر ذکر می‌کنند.[۲۲][۲۳] کتابچهٔ سازمان سیا، شمار سخن‌گویان ترکی آذربایجانی در ایران را معادل ۱۶٪ کل جمعیت این کشور تخمین زده‌است.[۲۴] برآورد دانش‌نامهٔ زبان کمبریج[۲۵] برای سال ۱۹۸۶، ۱۲ میلیون در کل و ۷ میلیون در ایران (۱۵٪) بوده‌است (با احتساب قشقایی‌ها). دانش‌نامهٔ بین‌المللی زبان‌شناسی[۲۶] نیز در برآورد سال ۱۹۸۶، تعداد سخنگویان این زبان را در ایران ۷٬۷۶۰٬۰۰۰ نفر (۱۶٪ درصد) برآورد می‌کند که به تخمین دانش‌نامهٔ زبان کمبریج بسیار نزدیک است. در تخمین‌های دیگری مانند سایت اتنولوگ جمعیت ایرانیان آذری ۱۵٬۵۰۰٬۰۰۰ نفر اعلام کرده‌است.[۲۷] هم‌چنین، سازمان سیا در سال ۲۰۰۸ جمعیت ترک‌زبانان جمهوری آذربایجان را ۹٫۰۳٪ از مردم آن کشور گزارش کرده‌است.[۲۸]

به اعتقاد محمدباقر کریمی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تبریز، زبان ترکی آذربایجانی به قدری تضعیف شده‌است که متکلمان آن در فضاهای رسمی و حتی ادبی گاهی فقط قادر هستند که تنها فعل جمله را به ترکی بگویند و بقیه واژه‌ها، در فضاهای رسمی به فارسی و عربی ادا می‌شود. این زبان در جهت ظرفیت سازی برای کسب قابلیت هم سویی با دستاوردهای جدید به روز نمی‌شود و به دلیل فقدان کتابت و عدم استفاده و کاربرد رسمی، حضور همه‌جانبه خود در زندگی روزمره و رسمی افراد را از دست داده، متکلمان به مرور حضور ذهن واژه‌ای خودشان در حوزه زبان را از دست داده‌اند و علاقه‌مندی در بین متکلمان برای استفاده کم شده‌است. بدین ترتیب بیش از پیش تضعیف شده و با از دست دادن جایگاه کاربردی خود به عنوان یک زبان غیررسمی به گوشه انزوا می‌رود و در نهایت سرنوشتی جز مرگ نخواهد داشت.[۲۹]

خطر نابودی زبان یک سیر طبیعی برای بیش تر زبان‌ها در دنیا در حال وقوع است و انقراض زبان‌ها یک پدیده فراگیر در دنیای امروز است.[۳۰][۳۱][۳۲] برای نمونه حسن راشدی از چهره‌های نزدیک به جریانات قوم گرا، معتقد است با ادامه وضع کنونی آینده ای جز نابودی برای زبان ترکی در ایران نمی‌توان تصور کرد.[۳۳] این واکنش‌های افراطی منحصر به زبان شناسان یا فعالان فرهنگی و سیاسی نبوده‌است بلکه حتی حسن عاملی، امام جمعه و نماینده ولی فقیه در اردبیل (و همچنین عضو مجلس خبرگان) نیز به دفعات اظهارات قوم گرایانه داشته‌است.[۳۴]

به نظر احمد هاشمی کارمند پیشین وزارت خارجه ایران ، اگر چه خطر انقراض، زبان ترکی آذربایجانی در ایران را تهدید نمی‌کند ولی آسیب‌ها و چالش‌های عمده ای دارد:[۳۵]

همچنین به عقیده علی ابوالقاسمی کارشناس و پژوهشگر حوزه تاریخ و فرهنگ، زبان ترکی آذربایجانی شمال استان همدان آسیب دیده‌است که بخشی از علل آن به بطن جامعه ترک‌زبانان شهرستان‌های شمالی استان همدان برمی‌گردد. به مرور زمان، واژه‌های زبان ترکی در معرض فراموشی قرار گرفته‌است و کلماتی از دیگر زبان‌ها، از جمله فارسی و عربی و ترکی استانبولی در میان لهجه‌های ترک‌زبان این استان رسوخ یافته‌است.[۳۷]

با همه این ادعاها مؤسسه آیرام وابسته به حزب عدالت و توسعه اردوغان که تلاش زیادی برای تحریک اقوام آذری در ایران دارد، ادعا می‌کند که میزان توجه و تولید آثار ترکی در ایران بیش تر شده‌است که با گفتار گروه‌های جدایی طلب پان ترکیست ایرانی تناقض دارد.[۳۸]

فارسی[۴۰]

لاتین

سیریلیک

لاتین کنونی

تاریخچه نگارش به زبان آذربایجانی به سده چهاردهم میلادی بازمی‌گردد. امروزه در آذربایجان ایران از خط عربی یا فارسی برای نگارش استفاده می‌شود و در کشور جمهوری آذربایجان، پس از کنار گذاشتن خط نوشتاری سیریلیک (کریل)، مانند ترکیه از خط لاتین بهره می‌گیرند.[۱۱]

گفتنی است که همخوان H در زبان‌های ترکی وجود نداشته[۴۱] و بخش بزرگی از واژگانی که این همخوان در آن‌ها بکار رفته وامواژه اند[۴۲] و در بقیه نیز بر اثر تغییرات زبانی این همخوان به آن‌ها افزوده شده‌است.[۴۳]

در سده ۱۹ میلادی افرادی مسئلهٔ تغییر الفبای ترکی آذربایجانی را مطرح کردند. میرزا فتحعلی آخوندزاده (۱۸۷۸) و جلیل محمد قلی‌زاده از این دسته افراد بودند. البته این امر با مخالفت شدید گروه‌های دیگر از جمله برخی فرهنگیان و روحانیان روبرو شد. صرف نظر از دغدغهٔ روحانیان که معتقد بودند تغییر خط ارتباط مردم را با قرآن و دیگر متون دینی قطع خواهد کرد برخی اهالی فرهنگ اعتقاد داشتند که خط بخشی از هویت هر قوم را تشکیل می‌دهد و از آنجایی که چند صد سال است که تمام متون ادبی ترکی و هزاران هزار کتاب در این خط تألیف شده‌اند تغییر خط به نوعی یک گسستگی فرهنگی به وجود خواهد آورد. این مسئله در دورهٔ بسیار کوتاه جمهوری دمکراتیک آذربایجان (۱۹۱۸–۱۹۱۹) نیز مطرح گشت. بعد از پیروزی بلشویک‌ها چندین روزنامه به خط لاتین در باکو چاپ می‌شد؛ ولی خط عربی هنوز به کار گرفته می‌شد. در سال ۱۹۲۴ نریمان نریمانف رهبر بلشویک آذربایجان توانست قانون استفاده از لاتین در امور دولتی را به تصویب مجلس جمهوری آذربایجان شوروی برساند.[۴۴]

در سال ۱۹۲۶ اولین کنفرانس ترک‌شناسی در باکو برگزار شد. گردآمدگان تصمیم گرفتند که خط لاتین را خط مورد استفادهٔ تمام ترک‌زبانان آذربایجانی جهان اعلام کنند. دو سال بعد به رهبری آتاترک اصلاح خط در ترکیه به اجرا گذاشته شد و الفبای لاتین جایگزین الفبای عثمانی (عربی) گردید. در همین سال کمیته‌ای به نام یئنی اَلیفبا (الفبای جدید) در مسکو به تدوین الفبای یکدستی پرداخت که در تمامی جمهوری‌های ترک‌زبان اتحاد جماهیر شوروی (آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان) استفاده شود. این الفبا به مدت بیش از ده سال مورد استفاده بود.[۴۴][۴۵]

در سال ۱۹۳۹ الفبای لاتین کنار گذاشته شده و خط سیریلیک روسی جایگزین خط لاتین گردید. همچنین تدریس زبان روسی در تمام مدارس اجباری اعلام شد. سیاست تجزیه کردن ملت‌ها و ممانعت از احساسات ملی‌گرایانه می‌تواند از دلایل تغییر دوبارهٔ خط در این دوره و عدم هماهنگی بین گروه‌های زبانی مشترک در تدوین الفبای جدید باشد. ترس استالین که از اتحاد و قدرت گرفتن دوبارهٔ مسلمانان -که اغلب آن‌ها ترک بودند- سرکوب زبان‌های غیرروس در محدودهٔ جغرافیای اتحاد شوروی با جایگزینی زبان روسی به شدت ادامه یافت که تا سقوط این اتحادیهٔ در ۱۹۹۱ ادامه داشت؛ ولی بعضی از این جمهوری‌ها پس از استقلال خود در سال ۱۹۹۱ الفبای خود را دوباره به لاتین برگرداندند.[۴۴][۴۷]

در سال ۱۹۹۱ پس از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان الفبای لاتین دوباره رسمی و الفبای سیریلیک کنار گذاشته شد. آثار مکتوب زیادی به زبان آذربایجانی با الفبای عربی بر جای مانده‌است که تمامی این کتب هنوز به خط لاتین در دسترس نیستند. خط لاتین آذربایجانی با چند حرف اضافه (x,q، ə) یعنی (اَ، ق، خ) اندکی با خط لاتین ترکی استانبولی متفاوت است. در ایران زبان آذربایجانی با الفبای عربی نوشته می‌شود. البته از الفبای لاتین نیز بعضاً در اینترنت استفاده می‌شود. در حال حاضر زبان‌های ترکی که از الفبای لاتین استفاده می‌کنند، عبارتند از ترکی آذربایجانی (جمهوری آذربایجان)، ترکی ترکیه، ترکمنی، قزاقی، ازبکی، اویغوری (بخشا) و تاتاری.[۴۴]

دستور زبان ترکی آذربایجانی متأثر از هم آوائی صوتی حروف است. در زبان ترکی آذربایجانی صداهای خشن (O,U،A,I) و صداهای نازک (Ö,Ü،E,Ə، İ) نمی‌توانند در ریشه یک واژه با هم مخلوط شوند و با همان ترتیب فوق در کلمه می‌آیند. مانند Gözəllik و Ayrılıq. واژه‌های بیگانه نیز تا حد امکان تحت تأثیر این قانون قرار می‌گیرند. مانند کلمه عربی حسین (Hoseyn) که در ترکی Hüseyn و کلمه عربی عباس (Əbbas) که در ترکی (Abbas) گفته می‌شود. گروهی از ترکی آذربایجانی‌زبانان هنگام صحبت کردن به زبان‌های دیگری، ناخودآگاه از این قانون طبیعی زبان خود پیروی می‌کنند.[۴۸][۴۹]

زبان ترکی آذربایجانی همانند سایر شاخه‌های زبان ترکی از نظر ساختاری جزو زبانهای التصاقی به‌شمار می‌آید. در این زبان ریشه یک فعل یا یک اسم را می‌توان با اضافه کردن پسوندهای متعدد تغییر زمانی، جمعی و صفتی داد.[۵۰]

افعال متعدی در ترکی آذربایجانی با اضافه کردن پسوند به افعال لازم ساخته می‌شود. به‌طور مثال:
اوخشاماق=شبیه بودن ← اوخشاتماق= شبیه کردن

افعال متعدی درجه دو و درجه سه نیز قابل ساخت است: یازماق = نوشتن (متعدی)← یازدیرماق = نویساندن (متعدی درجه دو)← یازدیرتماق = وسیله نوشتن کسی را فراهم کردن (متعدی درجه سه).[۵۱] [نیازمند منابع بیشتر]

زبان ترکی آذربایجانی پس از زبان ازبکی دومین زبان از زبان‌های ترکی باشد که از فارسی بیشترین تأثیر را گرفته‌است. این تأثیر بیشتر در واج‌شناسی، مجموعه لغات و ساختار بوده‌است و به صورت کمتر در صرف این زبان بوده‌است. تأثیر عناصر زبان‌های ایرانی بر آغوزی از آسیای میانه آغاز شده‌است.[۳۶]

ازسوی دیگر زبان فارسی نیز وام‌واژه‌هایی را از زبان ترکی گرفته‌است.[۵۵] در طول تاریخ، سرزمین فارسی زبانان، از جمله فلات ایران، شاهد فرمانروایی سلسلسه‌هایی با منشأ ترکی بوده‌است و این عامل بر تأثیر متقابل زبان‌های فارسی و ترکی برهم مؤثر بوده‌است. غزنویان، سلجوقیان، تیموریان، صفویان و قاجاریان هر یک تأثیر و ردپایی از خود بر فرهنگ و ادبیات فارسی گذاشته‌اند.[۵۶]

جمله‌های مرکب در ترکی تحت تأثیر زبان فارسی تغییر بنیادینی کرده‌است. خیلی از حروف ربط در زبان ترکی از پارسی وام گرفته شده‌است :ü (و)[۵۷] ve (و)، ya (یا)، ägär (اگر)، čünki (چونکه), gah . . . gah (گه گاه)، häm (هم، نیز)، hämčinin (همچنین)، häṛčänd (هرچند)، härgah (هرگاه)، nä . . . nä (نه .. نه)، näinki (نه اینکه)، yainki (یعنی که)، y axud(یا)، zira (زیرا)، bälkä (بلکه)، hämišä (همیشه)، mägär (مگر).[۵۸]

بیشتر این حروف ربط با توجه ساختار متفاوت ترکی، در ترکی وجود ندارند و برخی هم وجود دارند اما به صورت مستقل نمی‌توانند بکار روند و تنها در جمله یا عبارت مرکب به انتهای فعل یا اسم می‌چسبند. به عنوان مثال در ترکی نمی‌توانید بگویید اگر الف و ب (if a and b) چرا که حرف ربط «و» وجود ندارد و همچنین معادل حرف ربط «اگر» در ترکی (سه) فقط به انتهای فعل می‌چسبد. به همین دلایل زبان ترکی عثمانی، ازبکی، ترکی آذری تحت تأثیر زبان فارسی تغییرات بنیادینی کرده‌است؛ مانند نمونه‌های زیر:[۵۹][۶۰][۶۱]

از نگاه ریخت‌شناسی یا مورفولوژی: کاربرد بسیاری از پسوندهای فارسی، مانند -باز، ستان، دار، دان، پرست، کار، گر و پیشوندهای فارسی مانند بی-، با- و نا- مانند «قماربار»، «همکار»، «بی‌ادب» یا «نامرد.» کاربرد وجه التزامی مشابه فارسی مانند «آلام» به جای «آلسام» (؟) (بخرم) که بنظر می‌رسد مخصوص ترکی آذری ایران باشد. در صفت تفضیلی و عالی پرهیز از ادات «داها» و «ان» (تر، ترین)، مانند «بو اوندان یاواشدی» به جای «بو اوندان داها یاواشدیر» (این از آن آهسته‌تر است) و «لاپ گؤزل طبیعت» به جای «ان گؤزل طبیعت» (زیباترین طبیعت). با توجه به اینکه درترکی استانبولی زمان حال کامل (ماضی نقلی) وجود ندارد[۵۲] برخی[۵۴] حتی احتمال می‌دهند که صرف ماضی نقلی مانند «گلمیشم» یا «گلیپسن» (آمده‌ام، آمده‌ای) که در ترکی ترکیه موجود نیست، نتیجهٔ تأثیر فعل ماضی نقلی در زبان فارسی است.[۳۶]

زبان ترکی آذربایجانی مانند سایر زبان‌های ترکی از لحاظ واژه تحت تأثیر فارسی قرار گرفته‌است و وام‌واژههایی از فارسی وارد این زبان شده‌اند. برای نمونه:

اولین شکل شناخته شده در ادبیات آذربایجانی مربوط به شیخ عزالدین پورحسن اسفراینی که یک دیوان شامل غزل فارسی و ترکی آذری سروده‌بود.[۶۸][۶۹] غزل‌های ترکی آذربایجانی خود را تحت نام حسن‌اوغلو ثبت کرده‌است.[۶۸]

در قرن چهاردهم میلادی آذربایجان، قفقاز و بخش‌های غربی ایران تحت سلطه حکومت‌های قره قویونلو و آق قویونلو بود.[۷۰] در دوران این حکومت‌ها شاعرانی مانند قاضی برهان‌الدین، حبیبی و جهانشاه قراقویونلو با تخلص حقیقی زندگی می‌کردند؛ که نخستین آثار ترکی آذری را در آن دوران از خود به جا گذاشته‌اند. اواخر قرن چهاردهم، زمان ظهور یکی از بزرگترین شعرای آذربایجانی، عمادالدین نسیمی بود؛[۷۱] دیوان اشعار وی از بزرگترین دیوان شعرهای زبان‌های ترکی به‌شمار می‌رود.[۷۲][۷۳][۷۴] آموزه‌های صوفی و عرفانی حروفیه از اواخر قرن ۱۴اُم تا اوایل قرن ۱۵اُم میلادی رواج داشت[۷۵] عمادالدین نسیمی یکی از برجسته‌ترین استادان دیوان ادبیات در تاریخ ادبی زبان‌های ترکی‌تبار بوده‌است.[۷۵] وی به زبان فارسی[۷۳][۷۶] و عربی[۷۵] نیز آثاری داشته‌است. پس از معرفی سبک دیوان ادبیات و غزل، عمادالدین نسیمی در قرن ۱۵اُم، شاعران مشهور آذربایجانی چون شاه اسماعیل خطایی، قاسم انوار و محمد فضولی ادبیات آذربایجانی را گسترش دادند.
زبان ترکی به انگلیسی چی میشه

کتاب دده قورقود نیز نام یکی از قدیمی‌ترین داستان‌های اسطوره‌ای ترک‌های اغوز است که در حدود قرن شانزده میلادی به صورت مکتوب درآمده‌است.[۷۷][۷۸] این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه پر ارزشی است که زندگی، ارزش‌های اجتماعی و باورهای ایل‌های ترکی را نشان می‌دهد. قدمت داستان‌ها مربوط به قرن‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی می‌باشد[۷۹][۸۰][۸۱].

شاعر قرن ۱۶اُم آذربایجانی، محمد فضولی غزل‌های فلسفی، تغزلی و بزمی خود را در زبان‌های ترکی آی، عربی و فارسی می‌سرود. وی با بهره‌گیری از سنت‌های زیبای ادبی از محیط خود، و پیروی از میراث پشتیبانش، موجب شد تا فضولی به یکی از چهره‌های برجسته ادبی جامعه ادبیات آذربایجانی تبدیل شود. از محمد فضولی دیوان غزل و قصیده‌ای به یادگار مانده‌است.

سبک شاعران آذربایجانی در ادامه قرن ۱۶اُم به سمت عاشیق‌ها رفت و قرن شانزدهم پس از تثبیت سیطره سلسله صفوی بر ایران قویاً توسعه یافت؛ و شاه اسماعیل یکم با تخلص خطایی[۸۲] و بعد با پیدایش “سبک قوشما فرزند شاه اسماعیل، شاه تهماسب و بعدتر شاه عباس دوم نیز در گسترش ادبیات آذربایجانی کوشید.[۸۳]قوسی تبریزی[۸۴] از شاعران مشهور آذری‌زبان[۸۵] دو نسخه از دیوان ترکی آذربایجانی از وی به جا مانده‌است[۸۶] و صائب تبریزی شاعر تبریزی‌تبار اهل اصفهان نیز از معروف‌ترین شاعران عصر کلاسیک می‌باشند که هفده غزل به زبان ترکی آذربایجانی سروده‌است.[۸۷]

ادبیات شفاهی مردم آذربایجان به قسمتی از ادبیات مردم آذری، باورهای عامه، افسانه‌ها، داستان‌ها، موسیقی، ضرب‌المثل‌ها و رسوم‌های دهان به دهان یا سینه به سینه یا نسل به نسل از نسل‌های گذشته بجا مانده گفته می‌شود.[۸۸][۸۹]
ادبیات شفاهی و عاشیقی آذربایجانی به علت مردمی بودن، توانسته‌است بالندگی خود را بسیار خوب حفظ کند. داستان‌های کاملی چون کوراوغلو و اصلی و کرم با سوژه‌های بسیار متفاوتی به‌طور زنده توسط هنرمندان مردمی پدید آمده‌اند. این داستان‌ها برای اولین بار در قرن بیستم به صورت کتبی درآمده و مانند بسیاری از آثار ادبی جمع‌آوری شده‌اند.

بایاتی‌ها یا دوبیتی‌های شفاهی آذربایجان از غنای بالایی برخوردارند. ادبیات و موسیقی عاشیق‌ها با قدمتی دیرینه جایگاه و تقدس خاصی بین ترک‌زبان‌ها و آذربایجانیان دارد.[۹۰][۹۱] آتالار سؤزو یا امثال زبان ترکی که عموماً پندهایی عاقلانه و انسانی است. آغیلار (مرثیه‌ها) و لایلالار نیز قسمتی از ادبیات شفاهی ترکی آذربایجانی را تشکیل می‌دهند. داستان‌های فولکلوری چون کوراوغلو، اصلی و کرم، آرزی و قمبر، عباس و کولگز، عاشیق‌غریب، قاچاق‌نبی،… از غنای ادبیات شفاهی مردم آذربایجان آذربایجان سخن می‌گویند.

شمارش اعداد از عدد یازده به بعد در زبان ترکی آذربایجانی تابع قاعده معینی است و از لحاظ دستوری و نوشتاری مطلقاً استثنایی در آن وجود ندارد. به همین دلیل یادگیریِ آن آسان است. اعداد شامل: بیر (۱)، ایکی (۲)، اوچ (۳)، دؤرد (۴)، بئش (۵)، آلتی (۶)، یئددی (۷)، سککیز (۸)، دوققوز (۹) است. برای نمونه به این نام‌گذاری‌ها توجه کنید:[۹۲][۹۳]

از لحاظ محاوره و گفتگوی شفاهی به این زبان در ایران و در بعضی از مناطق جمهوری آذربایجان استثنایی وجود دارد؛ و آن کاربرد کلمه فارسی هشتاد به جای کلمه ترکی آن یعنی سکسن است. البته کلمه هشتاد در این حالت تابع قواعد شمارش اعداد در ترکی آذربایجانی است. این استثنا در مورد آذربایجانی‌های شرق ترکیه، گرجستان، داغستان و مناطق شمالی جمهوری آذربایجان صادق نیست.[۹۴]

چگونگی نامگذاری، شمارش و بیان اعداد در ترکی آذربایجانی در جدول زیر ارائه شده‌است.[۹۵]

صفت‌ها که ویژگی و حالت اسم (موصوف) را بیان می‌کند اغلب به همراه اسم می‌آیند. صفت در ترکی آذربایجانی قبل از اسم (موصوف) می‌آید: ساری آلما (سیب زرد)

یازده کلمه ترکی استانبولی که باورتان نمی شود از زبان های دیگر قرض گرفته شده باشند

ترک ها در قسمت های مختلفی از کره زمین زندگی کرده اند و با فرهنگ ها و زبان های زیادی در تعامل بوده اند و ارتباط برقرار کردند. به همین دلیل، حجم زیادی از کلماتی که در این زبان وجود دارند، از زبان های دیگر قرض گرفته شده اند. نکته جالب این است که در گذر زمان این کلمات آواهای ترکی را به خود گرفتند و برای اینکه با مصوت های اصلی و فرعی این زبان هماهنگ شوند، تکامل پیدا کردند (مثلا Asya، Avrupa). در این مقاله ما کلماتی را به شما می گوییم که باورتان نمی شود این کلمات از زبان های دیگر وارد زبان ترکی شده اند.

Kaldırım – Pavement

اگر فکر می کنید این کلمه از فعل ترکی kaldırmak مشتق شده است، کاملا اشتباه می کنید. با این حساب متضاد این کلمه باید بشود indirim؟ هاها! اشتباهه! کلمه Kaldırım از کلمه یونانی kallidrómos  (καλλιδρόμος) به معنی «جاده خوب/زیبا»  است.

Kalo (beautiful) + drom (road)

زبان ترکی به انگلیسی چی میشه

ما کلمه “drom” را در “hippodrome” هم استفاده می کنیم.

Boğa yılanı  – Gopher snake

مار بوآ. این مارها طعمه ها و قربانی ها را با نیش زهرآلودشان می کشند (boğmak). با این حال، ‘boğa yılanı’ به طور قطع از فعل ترکی ‘boğmak‘ مشتق نشده است. این مارها معمولا در آفریقای جنوبی و ماداگاسکار زندگی می کنند و می توانند یک پلنگ جگوار یا خوگ را درسته بخورند. این مارها در زبان محلی همان مناطق و البته در زبان فارسی «بوآ» نامیده می شوند. بنابراین، شکل نوشتاری صحیح آن «Boa» است، مثل «Piton» و «Anaconda». با اینحال به نظر می رسد کلمه boğa yılanı خیلی خوب با آوا و نوشتار زبان ترکی استانبولی هماهنگ شده است.

Aferin-  Well done

این کلمه آنقدر در زبان ترکی استانبولی قدمت دارد که بسیاری افراد فکر می کنند این کلمه اصالتا ترکی است. اولین پیدایش این کلمه به قبل از سال 1500 برمی گردد. این کلمه از کلمه فارسی āfirīn (آفرین) قرض گرفته شده است و همان زمان به نحوی تکامل پیدا کرده است تا با مصوت اصلی هماهنگ شود. در زبان فارسی معنی آن compliment است و الان با معنی bravo در زبان ترکی استفاده می شود.

 

Kilit – Lock

زبان ترکی استانبولی این کلمه را از کلمه فارسی kelīd (کلید) به معنی anahtar قرض گرفته است. زبان فارسی هم این کلمه را از کلمه یونانی kleid (κλεïς) قرض گرفته است. این کلمه یونانی از ریشه هندو-اروپایی klau (که یادآور to close به زبان انگلیسی و la clave به زبان اسپانیایی است) مشتق شده است. از طرف دیگر واژه Anahtar از زبان یونانی آمده که به معنی aniχtēri (ανοιχτηρι) و‘açkı,  açacak‘ (opener) است.

Menderes

رودخانه پر پیچ و خم (Meandering water). همین کلمه امروزه در زبان یونانی با عنوان méandros μαίανδρο وجود دارد. منابع ترکی می گویند این کلمه از یونان باستان وارد این کشور شده است و امروزه رودی در ترکیه با نام Menderes river وجود دارد. دیکشنری Etymonline توضیحات زیر را به زبان انگلیسی برای شما مهیا کرده است:

From Greek Maiandros, name of a river in Caria* noted for  its winding course (the Greeks used the name figuratively for winding  patterns). In reference to river courses, in English, from 1590s. (*Caria is an  ancient region in Western Anatolia.)

نام رودخانه ای در «کاریا» (Caria) از کلمه  یونانی Maiandros گرفته شده و به خاطر مسیر پر پیچ و خمش این نام را به آن دادند  (یونانی ها برای الگوهای پیچ در پیچ از این اسم استفاده می کنند). برای اشاره به  مسیرهای رودخانه به زبان انگلیسی که در دهه 1590 استفاده شده است. (کاریا منطقه ای  باستانی در آناتولیای غربی است.)

معنی کلمه Menderes به زبان ترکی:

Bir akarsu yatağının az eğimli koyak tabanlarında ve ova düzlüklerinde çizdiği S harfine benzeyen kıvrım.

Anadolu

سرزمین بین رودخانه فرات و دریای اژه، در یونان قرون وسطی، آناتولیا (Anatolía (ανατολία)) نام داشت. آخرین گروه بومیان آناتولیا، امروزه به همان سرزمین «آنادولو» (Anadolu) می گویند. این کلمه اولین بار در «دستورنامه انوری» (Düsturname-i Enveri) در سال 1456 دیده شده است. کلمه یونانی آن از کلمه یونانی باستان anatolē (ανατολη) به معنی rising گرفته شده است و به این دلیل که خورشید از شرق دریای اژه طلوع می کند.

 

Efendi – Master, sir

اگر کسی اسم شما را صدا کند، برای اینکه بگویید «من اینجا هستم» باید بگویید efendim یا اگر متوجه حرفی نشدید، برای اینکه دوباره تکرار شود باید بگویید efendim. این عبارت رایج و مفید از کلمه یونانی قرون وسطی avthéntis (αυθέντης) به معنی royal گرفته شده است.

Bey

آقا، جناب. این کلمه از زبان سغدی (Sogdian language) آمده که تا قرن نهم وسیله ارتباطی مردم در جاده ابریشم بوده است. ریشه این کلمه را می توان در زبان اوستایی (Avestan) و سانسکریت (Sanskritic) پیدا کرد.

Avanak

ساده لوح. این کلمه از زبان ارمنی قرض گرفته شده است. اولین بار در سال 1876 در کتاب «لغات عثمانی» (Lugat-ı Osmani) نوشته «احمد وفیک پاشا» (Ahmet Vefik Paşa) دیده شده که در این کتاب کلمه را fool person معنی کرده است. معنی اصلی کلمه در زبان ارمنی donkey-foal است. این واژه ارمنی به زبان فارسی وسطی در قرن 5 و 6 برمی گردد. در فارسی وسطی به عنوان کلمه yavān/yuvān (young) شناخته می شده که همان civan به زبان ترکی است که سادگی و حماقت جوان ها را تداعی می کند.

Temel

پایه، پایگاه. کلمه از واژه یونانی themélio (θεμέλιο) گرفته شده است. پایه مجسمه در زبان یونانی “themélio” نامیده می شود. این کلمه اولین بار در قرن پانزدهم و در دوره عثمانی وارد زبان ترکی استانبولی شد که از آن زمان تقریبا به همین شکل و همین معنی باقی مانده است. جالب است بدانید که پیشکسوت کمدی و طنز ترکیه، «تمل»، نامش را از زبان یونانی گرفته است.

 

 

Kermes

فروش به نفع خیریه. ما در بسیاری از زبان های مغربی هم همین کلمه را استفاده می کنیم. این کلمه در زبان اسپانیایی و فرانسه Kermesse تلفظ می شود. کلمه Kermes اولین بار در سال 1935 در زبان ترکی استانبولی دیده شد. این کلمه از لغت فرانسوی kermesse گرفته شده است که به معنی “فروش به نفع خیریه بعد از مراسم روز یکشنبه کلیسا” است. این واژه مرکب از دو واژه یونانی ‘kýrios’κύριος (Gr. lord, god) و واژه لاتین ‘missa’ (masa, sunday seremonial)ساخته شده است که کلمه لاتین اولین بار در زبان آلمانی استفاده شده است.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره دوره های آموزشی زبان ترکی استانبولی کلیک نمایید

 آموزش زبان ترکی استانبولی

برای مشاوره رایگان با شما تماس می‌گیریمبا ثبت  شماره تلفن خود، از مشاوره رایگان کارشناسان ایرانمهر بهره‌مند شوید.

 مشاوره رایگان

 

0