معاهده برجام به انگلیسی

در این نوشتار از واژه گریزانه به جای سانتریفوژ استفاده شده‌است.

مفاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به ۱۰۹ صفحه و ۵ ضمیمه می‌رسد.[۱۶] برخی از مهم‌ترین بندهای این توافق‌نامه به قرار زیر است:[۱۶][۱۷]

طبق مفاد ذکر شده در بالا “زمان ایران برای فرار”—وقت مورد نیاز ایران برای تولید مواد مورد نیاز برای ساخت تنها یک سلاح هسته‌ای اگر این کشور توافق‌نامه را لغو کند—از ۲ تا ۳ ماه به ۱ سال افزایش خواهد یافت و این روند به مدت ۱۰ سال ادامه خواهد داشت.[۱۶][۲۰]

از جمله‌بندهایی که در برجام در رابطه با برداشتن تحریم‌های ایران آورده شده، به موارد زیر اشاره می‌شود:

بسیاری از مردم با حضور خیابانی در شهرهای تهران، کرج، بروجرد، بوشهر، سنندج، مشهد، شهرکرد، زنجان، کرمان، اردبیل، سمنان، کرمانشاه، شیراز، یاسوج، بندرعباس، گناوه، بیرجند، یزد، اصفهان، زاهدان، اراک، قزوین، همدان، بجنورد و قم از توافق هسته‌ای ابراز شادمانی کردند و در تهران شعارهایی مانند «سفیر صلح ایران، تشکر تشکر – روحانی زنده باد، هاشمی پاینده باد – روحانی متشکریم – نیروی انتظامی تشکر، تشکر» و «توافق بعدی ما، حقوق شهروندی ما» در بین مردم داده شد.[۴۴]

طبق برجام، این توافق رسماً مورد حمایت شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت[۵۴][۵۵] و آن را با گنجانیدن در حقوق بین‌الملل قانوناً الزام‌آور ساخت.[۵۶][۵۷]

سامانتا پاور سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد، بلافاصله پس از این رأی‌گیری به شورای امنیت گفت که کاستن از تحریم‌ها تنها زمانی شروع خواهد شد که ایران الزامات خود را به طرز تأیید شده‌ای به جا آورده باشد، و نیز ایران را به «رها کردن فوری همهٔ آمریکاییان به ناحق بازداشت شده» فراخواند و مشخصاً از امیر میرزایی حکمتی، سعید عابدینی، و جیسون رضاییان، که در ایران زندانی بودند و رابرت لوینسون، که در ایران مفقود شده، نام برد.[۵۷][۵۸]

همان روز که قطعنامه توسط شورای امنیت تصویب شد، اتحادیهٔ اروپا از طریق رأی‌گیری در جلسهٔ شورای امور خارجی (گروه وزرای امور خارجهٔ اتحادیهٔ اروپا) در بروکسل برجام را تأیید کرد. تأیید برجام به معنی برداشته شدن برخی از تحریم‌های اتحادیهٔ اروپا بود که از میان آن‌ها می‌توان به لغو ممنوعیت خرید نفت ایران اشاره کرد.[۵۷][۵۹] اتحادیه به تحریم‌های حقوق بشری و موانع تجاری برای برنامهٔ موشک‌های بالستیک ادامه می‌دهد.[۵۷] ناظران مصوبهٔ اتحادیهٔ اروپا را به عنوان پیامی به کنگرهٔ آمریکا تلقی کردند.[۵۹]

طبق قوانین آمریکا، برجام نوعی از توافق اجرایی است.[۶۰][۶۱] برخلاف معاهده‌ها، که برای تأیید نیاز به رأی دو سوم سنا دارند، توافق‌های اجرایی معمولاً نیاز به هیچ گونه تأیید کنگره ندارند.[۶۰][۶۰][۶۲] در سال ۲۰۰۳ دیوان عالی آمریکا در پروندهٔ انجمن بیمهٔ آمریکا در برابر گرمندی حکم کرد که «رئیس‌جمهور اقتدار انجام توافق‌های اجرایی با دیگر کشورها را بدون نیاز به تصویب سنا یا تأیید کنگره داراست، این قدرت از سال‌های اول جمهوری به کار گرفته شده‌است.»[۶۱][۶۳] به هر روی بر اساس مفاد لایحهٔ بازبینی توافق هسته‌ای ایران ۲۰۱۵، که در ۲۲ مه ۲۰۱۵ با امضاء تبدیل به قانون شد،[الف] این توافق یک دورهٔ شصت روزهٔ بازبینی در کنگرهٔ آمریکا را طی کرد.[۶۶] طبق آن لایحه، به محض ارسال همهٔ مدارک به کاخ کنگره آمریکا، کنگره شصت روز وقت داشت که یک قطعنامهٔ تأیید تصویب کند، یک قطعنامهٔ عدم تأیید تصویب کند یا هیج کاری نکند.[۶۶] (لایحه برای رئیس‌جمهور زمان اضافی پس از شصت روز در نظر گرفته تا قطعنامه را وتو کند و برای کنگره وقت در نظر گرفته تا رأی بگیرد و وتو را بپذیرد یا وتو را بشکند)[۶۷] رئیس‌جمهور اوباما گفته بود که هر قطعنامهٔ عدم تأیید، که نیاز به رأی مخالف حداقل ۶۰ سناتور دارد، را وتو خواهد کرد.[۶۶] بدین ترتیب جمهوریخواهان تنها در صورتی که دو سوم هر دو مجلس کنگره را می‌توانستند با خود همراه کنند، می‌توانستند وتوی هر قطعنامهٔ عدم تأیید را بشکنند.[۶۶][۶۸] این بدین معنا بود که ۳۴ رأی در سنا می‌توانست وتو را حفظ کرده و برجام را به مرحلهٔ عمل در بیاورد.[۶۷][۶۹] همهٔ ۵۴ سناتور جمهوریخواه و ۴ سناتور دمکرات مخالفت، و ۴۲ سناتور دمکرات موافقت خود را با این طرح اعلام کردند.[۷۰] در ۲ سپتامبر ۲۰۱۵، با اعلام حمایت سناتور باربارا میکولسکی از این توافق، اوباما رأی کافی برای پیشگیری سنا از شکستن وتوی خود را به دست آورد و بدین ترتیب سنا نمی‌توانست جلوی پیشبرد این طرح را بگیرد.[۷۱] با اعلام نظر سه سناتور دیگر در ۸ سپتامبر، تضمین شد که سنا نخواهد توانست به این طرح رأی مخالف بدهد.[۷۲] در ۱۰ سپتامبر، سنا با ۵۸ رأی موافق و ۴۲ رأی مخالف، از پیشبرد طرح عدم موافقت با توافق با ایران، بازماند و این طرح به رأی گذاشته نشد. با این وجود، یک روز بعد مجلس نمایندگان آمریکا قطعنامهٔ تأیید توافق با ایران را با ۲۶۹ رأی مخالف در مقابل ۱۶۲ رأی موافق رد کرد که با توجه به به رأی گذاشته نشدن طرح در سنا، تأثیری در اجرای آن نداشت.[۷۳]

در روز پنچشنبه ۲۶ شهریور ۱۳۹۴ در آخرین تلاش جمهوری خواهان مجلس سنای ایالات متحده در کسب آرا برای یک متمم به منظور رد کردن برجام شکست خوردند. این متمم ایران را پیش از برداشته شدن تحریم‌های ایالات متحده مستلزم به رسمیت شناختن کشور اسرائیل و آزاد کردن اتباع آمریکایی می‌کرد. این متمم نیاز به ۶۰ رأی داشت اما با آرا ۵۳ به ۴۵ شکست خورد. میچ مکانل پیش از رای‌گیری به نزدیک‌بینی کاخ سفید در برابر میلیاردها دلاری که به خزانه ایران برای استفاده در تروریسم روانه خواهد شد اعتراض کرد، اما دموکرات‌ها به بیان هری رید، رهبر دموکرات سنا، این تلاش را یک «رای‌گیری نمایش بدبینی» عنوان کردند. هرچند آخرین مهلت برای رای‌گیری دربارهٔ این توافق پنجشنبه بود، اما کنگره هنوز می‌توانست تاکتیک‌های دیگری را برای مخالفت به کار ببندد.[۷۴]

همزمان خبرگزاری‌های ایران نیز از سومین و آخرین دور از رأی‌گیری نمایندگان سنا برای رد برجام خبر دادند.[۷۵] به گزارش خبرگزاری‌های ایران پیش از رأی‌گیری نهایی طرح رد برجام، در مورد متمم پیشنهادی برای منوط شدن رفع تحریم‌های ایران به آزادی اتباع آمریکایی زندانی در ایران و همچنین به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی ایران، رأی‌گیری شد. این متمم را میچ مکانل، رهبر اکثریت جمهوری‌خواه سنا ارائه کرده بود. طرح متمم مذکور با ۵۳ رأی موافق و ۴۵ رأی مخالف، رأی نیاورد. پس از آن، طرح رد برجام نیز با ۵۶ رأی موافق، ۴۲ رأی مخالف، در مجلس سنای آمریکا رد شد و باراک اوباما، بدون استفاده از حق وتوی خود، اجازهٔ اجرایی کردن برنامه جامع اقدام مشترک را دریافت نمود.[۷۶]

روز پنجشنبه یکم اکتبر ۲۰۱۵ در مجلس نمایندگان ایالات متحده طرحی به رأی گذاشته شد که پیش از پرداخت غرامت ۴۰ میلیارد دلاری ایران که دادگاه‌های آمریکا برای «قربانیان حملات تروریستی مورد حمایت ایران» تعیین کرده‌اند، رئیس‌جمهور حق لغو تحریم‌ها را ندارد. سال ۲۰۱۴ دادگاه نیویورک حکم برداشت غرامت ۱ میلیارد و ۷۵۰ میلیون دلاری از اموال بلوکه شده ایران را داد تا بین خانواده کشته‌شدگان حملات تروریستی همچون بمب‌گذاری سال ۱۹۸۳ در پایگاه تفنگداران دریایی آمریکا در بیروت تقسیم شود. این طرح غرامت ۴۰ میلیاردی با ۲۵۱ رأی موافق و ۱۷۳ رأی مخالف در مجلس نمایندگان با اکثریت جمهوری‌خواه تصویب شد اما احتمال تصویب آن در سنا کم بود و همچنین اوباما نیز می‌توانست آن را وتو کند.[۷۷]

یکی از مسائل مناقشه‌برانگیز دربارهٔ برجام، تصویب آن در مجلس ایران بود. مجلس که در چند هفته از تابستان ۱۳۹۴ تعطیل بود و مسئول تصویب یا رد برجام در ایران شناخته می‌شد که البته حسن روحانی، عباس عراقچی و محمدباقر نوبخت گفتند که نیازی به تصویب برجام مجلس نیست. اما چند روز بعد در ۱۲ شهریور ۱۳۹۴ سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران تأکید کرد که مصلحت نیست مجلس از موضوع برجام کنار گذاشته شود.

بر همین اساس مجلس ایران، کمیسیون ویژه‌ای برای بررسی برجام تشکیل داد. این کمیسیون ۱۵ عضو داشت و ریاست آن بر عهده علیرضا زاکانی بود و اکثریت اعضاء آن را نمایندگان مخالف برجام تشکیل می‌دادند. در طول جلسات این کمیسیون، صاحب نظران سیاسی، اقتصادی، حقوقی و هسته‌ای به جلسه دعوت شده و به اظهار نظر پرداختند. محمدجواد ظریف، رئیس تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای،[۷۸] سعید جلیلی، رئیس سابق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای،[۷۹] علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، عباس عراقچی، فریدون عباسی، مجید تخت‌روانچی از اعضاء تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای، سید محمود علوی، وزیر اطلاعات،[۸۰] علی باقری، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی و … بخشی از افرادی بودند که در جلسات این کمیسیون حضور می‌یافتند.[۸۱] همچنین یوکیا آمانو دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز با حضور در کمیسیون برجام به ارائه نظرات خود پرداخت.[۸۲] نهایتاً پس از یک ماه در ۱۲ شهریور ۱۳۹۴، گزارش کمیسیون برجام در صحن علنی مجلس قرائت گردید. گزارشی که اکثر نمایندگان معتقد بودند به صورت یکجانبه و توسط تیم سعید جلیلی نگاشته شده‌است.[۸۳] حتی پنج تن از اعضاء کمیسیون برجام با مفاد این گزارش مخالفت کرده و آن را مردود دانستند و در این رابطه بیانیه‌ای صادر کردند. این بیانیه به امضای علاء الدین بروجردی، نماینده مردم بروجرد و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، غلامرضا تاجگردون، نماینده مردم گچساران، مسعود پزشکیان، نماینده مردم تبریز، عباسعلی منصوری آرانی، نماینده مردم کاشان و منصور حقیقت پور نماینده مردم اردبیل رسیده بود.[۸۴]

ابهاماتی که در رابطه با گزارش کمیسیون برجام وجود داشت، منجر به طولانی شدن بازهٔ بررسی برجام در مجلس گردید و حتی برخی از مراجع تقلید از جمله ناصر مکارم شیرازی، از این تعلل انتقاد کرده و آن را مایهٔ ضمان دانستند، تمام موارد مذکور موجب گردید تا کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به ریاست علاء الدین بروجردی وارد عمل شده و طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام» را به مجلس ارائه نمود.

معاهده برجام به انگلیسی

طی این جلسه، علی‌اکبر صالحی و رسانه‌های اصلاح‌طلب ادعا کردند که او و محمد جواد ظریف از سوی روح‌الله حسینیان از مخالفین برجام طرح تهدید به مرگ شدند. صالحی در صحن مجلس گفت: «الان یک برادر عزیزی آمده اینجا و با قسم جلاله می‌گوید که شما را می‌کشیم و در رآکتور اراک رویتان سیمان می‌ریزیم.»[۸۵]

نمایندگان منتقد برجام در مجلس بلند شده و صالحی را دروغگو خطاب کردند. رسایی گفت که حرف‌های حسینیان شوخی بوده و در حال خنده و قهقه بیان شده‌است. مجید انصاری معاون پارلمانی رئیس‌جمهور نیز تهدید شدن ظریف و صالحی به مرگ توسط برخی نمایندگان مجلس را تأیید کرد. ابوذر ندیمی، نماینده لاهیجان در مجلس این تهدید را از شوخی‌های رایج در مجلس توصیف کرد که صالحی آن را جدی گرفته‌است.[۸۵] انعکاس این رویداد در شبکه‌های اجتماعی، گسترده بود و علی مطهری رویداد روز یکشنبه ۱۹ مهر دربارهٔ تهدید صالحی و ظریف به مرگ را ناگوار خواند.[۸۶] روح‌الله حسینیان بعداً با صدور بیانیه‌ای ماجرا را توضیح داد و اظهار داشت که چون ظریف و صالحی با از بین بردن بخشی از توانمندی هسته‌ای بازدارندهٔ ایران ممکن است باعث تسهیل امکان حمله اسرائیل به ایران شده باشند به آن‌ها گفته که اگر اسرائیل بعد از برجام به ایران حمله کند مردم آن‌ها را دستگیر و محاکمه خواهند کرد و او هم اگر قدرت داشته باشد آن‌ها را در قلب رآکتور اراک که سیمان کردند قرار می‌دهد.[۸۷] گفته شده مدتی بعد صالحی طی عیادت از حسینیان در بیمارستان کمی ابراز پشیمانی و گریه کرده و به او گفته قصد تخریبش را نداشته‌است.[۸۸]

در ۱۹ مهر ۱۳۹۴، رأی‌گیری در رابطه با طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام» انجام شده و کلیات طرح مذکور با ۱۳۹ رأی موافق، ۱۰۰ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.[۸۹][۹۰]

تصویب کلیات طرح برجام با مخالفت شدید رئیس کمیسیون ویژه برجام و اعضاء جبهه پایداری گردید و قرار شد جزئیات این طرح دو روز بعد در مجلس مورد بررسی قرار گیرد. نهایتاً در ۲۱ مهر ۱۳۹۴، جزئیات طرح اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام با ۱۶۱ رأی موافق، ۵۹ رأی مخالف و ۱۳ رأی ممتنع در مجلس شورای اسلامی تصویب گردید.[۹۱] به گزارش بی‌بی‌سی، در این روز برخی نمایندگان فاش کردند که شب قبل، اصغر حجازی از بیت رهبری، با رئیس مجلس و دبیر شورای امنیت ملی جلسه گذاشته و مقرر کرده که اجرای برجام به سرعت به تصویب برسد و در نتیجه اجرای توافق هسته ای در عرض ۲۰ دقیقه تصویب شد و در مجلس اصولگرایی که مخالفان توافق هسته‌ای در آن اکثریت قاطع را داشتند، تنها ۵۹ نماینده به اجرای این توافق رای منفی دادند.[۹۲]

طرح اجرای برجام روز بعد نیز در شورای نگهبان با اکثریت قاطع آراء تأیید[۹۳] و در ۲۳ مهر ۱۳۹۴، علی لاریجانی، رئیس مجلس، قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» را برای اجرا به رئیس‌جمهور ابلاغ کرد.[۹۴]

در ۲۹ مهر ۱۳۹۴ سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در نامه‌ای به حسن روحانی بر الزامات ۹ گانه‌ای در مسیر اجرای برجام تأکید کرد.[۹۵][۹۶][۹۷] خامنه ای در این نامه ضمن عبرت آموز خواندن تجربه این قرارداد، با یادآوری «خصومت و اخلال آمریکا در مسئله هسته ای ایران» گفت که ورود آمریکا در مذاکرات هسته‌ای «فریبکارانه و با غرض پیشبرد هدف‌های خصمانه خود دربارهٔ جمهوری اسلامی بوده و نه با نیت حل و فصل عادلانه» و بعید است در آینده نیز آمریکا جز این روش عمل کند.[۹۵][۹۶] او همچنین محصول مذاکرات برجام را دارای موارد متعددی از نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری دانست و در نه بند نکاتی را به روحانی یادآور شد که باید رعایت شود.[۹۵][۹۶] این شروط شامل موارد زیر هستند: «تدارک تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلف طرف‌های مقابل»، «لزوم خروج دولت از برجام در صورت وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای توسط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات»، «آغاز انجام اقدامات بند ۴ و ۵ تنها به هنگام اعلامِ پایانِ پرونده موضوعات حال و گذشته (PMD) توسط آژانس»، «انعقاد قرارداد قطعی و مطمئن دربارهٔ طرح جایگزین کارخانه اراک و تضمین کافی برای اجرای نوسازی آن با حفظ هویت آب سنگین»، «آغاز معامله و تبادل اورانیوم غنی‌شده موجود در برابر کیک زرد در صورت انعقاد قرارداد مطمئن همراه با تضمین کافی»، «تهیه طرح و تمهیدات لازم برای توسعه صنعت انرژی اتمی که منتهی به ۱۹۰ هزار سو می‌شود»، «ساماندهی تحقیق و توسعه در ابعاد مختلف توسط سازمان انرژی اتمی در مقام اجرا»، «قراردادن متن مذاکرات به عنوان مرجع تفسیر در موارد ابهام برجام و مورد قبول نبودن موضع طرف مقابل» و «تشکیل یک یک هیئت قوی و آگاه و هوشمند برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهدات طرف مقابل و تحقق شروط ذکر شده».[۹۵][۹۶]

رهبر ایران در دیدار با دانشجویان در ۱ خرداد ۱۳۹۸ نیز به این نامه و شروطی که در آن برای اجرای برجام تعیین کرده بود اشاره کرد و در پاسخ به کسانی که تصویب برجام را به رهبری نسبت می‌دهند گفت: «خب شما چشم و گوش دارید و همه‌چیز را می‌بینید. نامه‌ای که دربارهٔ برجام نوشته شد و شرایطی که ذکر شده که در این صورت تصویب می‌شود را ببینید. منتها اگر این شرایط اجرا نشده، وظیفه رهبری این نیست که وارد بشود.[۹۸][۹۹]» وی همچنین با ابراز نارضایتی از نحوه اجرای برجام گفت: «آن‌طور که برجام عمل شد، من خیلی اعتقادی نداشتم و بارها هم به رئیس‌جمهور و وزیر خارجه گفتیم و تذکر دادیم.[۹۸][۹۹]»

در ۳۰ مهر روحانی در نامه‌ای به خامنه‌ای تأکید کرد دولت جمهوری اسلامی با رعایت ملاحظات و الزامات رهبری و مصوبات شورای عالی امنیت ملی و مجلس، نسبت به اجرای کامل و با حسن نیت برجام اقدام خواهد کرد.[۹۷] پس از آن روسای قوه قضاییه و قوه مقننه نامه رهبر ایران را مورد حمایت قرار داده و بر لزوم اجرایی شدن برجام با توجه به «منویات رهبری» تأکید کردند. محمد جواد ظریف نیز گفت که از این پس تلاش می‌کنیم «برجام بر اساس فرمایش‌ها رهبری به بهترین شکل اجرا شود.»[۹۷] نمایندگان مجلس نیز در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور بر لزوم عمل به شروط مدنظر رهبری در اجرای برجام تأکید کردند.[۹۷]

در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ که با عنوان روز پذیرش توافق هسته‌ای ایران شناخته می‌شود، باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا دستور آمادگی برای لغو و توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران در «روز اجرای» این توافق را صادر کرد و اتحادیه اروپا هم برداشتن تحریم‌های هسته‌ای از این روز را به تصویب رساند.[۱۰۰] همچنین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای اعلام کرد که ایران به آژانس خبر داده‌است که از «روز اجرای توافق» برنامه جامع اقدام مشترک، پروتکل الحاقی را به صورت موقت (تا زمان تصویب مجلس) اجرا خواهد کرد. در این بیانیه همچنین گفته شده‌است که ایران اجرای بند اصلاح‌شده ۳٫۱ در توافق پادمان را از «روز اجرای توافق» پذیرفته‌است.[۱۰۱]

در ۱۱ آذر ۱۳۹۴، یوکیو آمانو، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گزارش پانزده صفحه‌ای خود را دربارهٔ مسایل گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران منتشر کرد. در این گزارش، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارزیابی کرده بود که یک سری از فعالیت‌های مربوط به توسعه ابزار انفجار هسته‌ای پیش از پایان سال ۲۰۰۳ در ایران به عنوان یک اقدام هماهنگ‌شده صورت گرفته و برخی از این فعالیت‌ها پس از سال ۲۰۰۳ ادامه یافته‌است. آژانس هم‌چنین ارزیابی کرده بود که این فعالیت‌ها فراتر از مطالعات علمی و احتمالی و به علاوه دستیابی به شایستگی‌ها و ظرفیت‌های فنی مربوطه نبوده‌است. آژانس هم‌چنین اعلام کرد که هیچ نشانه معتبری از فعالیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه یک ابزار انفجار هسته‌ای پس از سال ۲۰۰۹ در دست ندارد. آژانس هم‌چنین هیچ سند معتبری از انحراف مواد هسته‌ای در ارتباط با ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران ندارد.[۱۰۲]

ارائه گزارش مذکور مبنی بر عدم انحراف مواد هسته‌ای ایران در موضوع PMD از سال ۲۰۰۹، عملاً راه را برای اجرایی شدن برجام و عملیاتی شدن لغو تحریم‌های اعمال شده علیه ایران، هموار کرد.

بر اساس توافق جامع اتمی ایران و قدرت‌های جهانی، روز اجرای توافق روزی است که آژانس تأیید کند که ایران تعهدات مقدماتی خود را از جمله در تأسیسات اراک، نطنز و فردو انجام داده‌است.[۱۰۳]

در ساعات ابتدایی ۲۶ دی ۱۳۹۴، در آستانه انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دربارهٔ انجام تعهدات هسته‌ای ایران در توافق جامع اتمی، باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا، جان کری، وزیر خارجه خود را با مجوز لغو تحریم‌های ایران راهی وین کرد.[۱۰۴] چند ساعت بعد محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و سایر اعضاء تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران برای صدور بیانیهٔ مشترک آغاز اجرای برجام راهی وین و مقر سازمان ملل در این شهر شدند.[۱۰۵]

در میان فضای مذاکرات فشرده طرفین برای تدوین متن نهایی بیانیه اجرایی شدن برجام، در عصر ۲۶ دی ۱۳۹۴، خبر غیرمنتظره‌ای در صدر رسانه‌های جهان قرار گرفت و دادستان عمومی و انقلاب تهران اعلام کرد که در راستای مصوبات شورای عالی امنیت ملی ایران و مصالح کلی نظام چهار زندانی ایرانی دو تابعیتی ظرف همان روز در چارچوب مبادله زندانیان آزاد شدند. اسامی این چهار زندانی ایرانی-آمریکایی عبارت بود از سعید عابدینی، امیر میرزایی حکمتی، جیسون رضاییان و نصرت‌الله خسروی. همچنین براساس این مبادله هفت ایرانی دربند زندان‌های آمریکا آزاد شدند که نام‌های آن‌ها عبارت بود از «نادر مدانلو»، «بهرام مکانیک»، «خسرو افقهی»، «آرش قهرمان»، «تورج فریدی»، «نیما گلستانه» و «علی صابونچی».[۱۰۶] ظاهراً تبادل زندانیان مذکور در راستای افزایش سطح روابط دیپلماتیک دو کشور و قوام بخشیدن به اجرایی شدن برجام صورت گرفته بود.

چند ساعت پس از مبادلهٔ زندانیان ایران و آمریکا در عمان، و یک روز مذاکرات فشرده جهت نیل به متن مشترک بیانیه اجرای برجام، در ساعت پایانی ۲۶ دی ۱۳۹۴، یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که ایران تمام تعهدات خود را تحت برجام اجرایی کرده و اجرای آن‌ها مورد تأیید آژانس است.[۱۰۷] کمی بعد در ساعت اولیه روز ۲۷ دی ۱۳۹۴ (۱۷ ژانویهٔ ۲۰۱۶)، بیانیهٔ اجرایی شدن برجام و لغو همه تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا و همه قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، در مقر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، توسط فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران قرائت شده و به موجب آن برنامهٔ جامع اقدام مشترک اجرایی شد که به موجب آن بلافاصله کلیهٔ تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران از هشت سال گذشته برچیده شد.[۱۰۸]

با برچیده شدن تحریم‌های بین‌المللی بر اقتصاد ایران، چشم‌انداز گسترده‌ای از تأثیر برجام بر اقتصاد ایران و همچنین اقتصاد جهانی خصوصاً در حوزه نفت و گاز به وجود آمد.[۱۰۹] شرکت‌های خارجی زیادی نیز بعد از اجرائی شدن برجام برای بازگشت یا ورود به بازار ایران، ابراز تمایل یا اقدام نمودند.[۱۱۰] قراردادهای نفتی منعقد شده بعد از برجام به علت محرمانگی، سوءسابقه شرکت‌های طرف قرارداد، تضعیف شرکت‌های بومی و باج دهی به فرانسه برای حمایت از برجام مورد انتقادات وسیع قرار گرفته‌اند.[۱۱۱][۱۱۲][۱۱۳]

کنگره آمریکا در نوامبر ۲۰۱۶ به صورت اجماع آرا با ۴۱۹ رأی موافق و یک رأی مخالف در مجلس نمایندگان آمریکا و ۹۹ رأی موافق از ۹۹ فرد حاضر در سنای آمریکا، قانون تحریم ایران را تمدید کرد. برخی از مقامات رسمی ایران بر این باور بودند که تمدید این قانون نقض برجام است. استدلال ایشان این بود که در پیوست ۲ برنامه جامع اقدام مشترک به صراحت توقف، لغو یا عدم تصویب تحریم‌های مندرج در این قانون طی حداکثر ۸ سال پس از اجرای برجام درخواست شده بوده‌است؛ و از این رو عملاً تمدید این قانون به منزلهٔ نقض برجام از سوی آمریکا است. اما، مقامات آمریکا آن را به منزلهٔ نقض برجام نمی‌دانستند.[۱۳۳][۱۳۴] آمریکایی‌ها بر این باور بودند که تمدید این قانون، تصویب تحریم‌های جدید نیست و از این رو نقض برجام به‌شمار نمی‌رود. با این حال اوباما، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده از امضای آن سرباز زد و این قانون صرفاً پس از گذشت مدت زمان لازم، ابلاغ شد.

حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران که پیش از این تهدید کرده بود واکنش مناسب علیه تمدید قانون تحریم ایران را خواهد داشت، در دستوری به صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی دستور پژوهش دربارهٔ ساخت پیشران‌های هسته‌ای دریایی و تهیهٔ سوخت برای آن‌ها را داد. هم‌زمان ظریف وزیر امور خارجه در دستوری جداگانه، مأمور پیگیری راه‌های پیش‌بینی‌شده در برجام برای رسیدگی به موارد نقض شد.[۱۳۵]

پس از پیروزی دونالد ترامپ، وزارت خزانه داری آمریکا فوریه ۲۰۱۷ تحریم‌های جدیدی علیه ۱۳ فرد و ۱۲ نهاد مرتبط با ایران اعلام کرد.[۱۳۶]

دونالد ترامپ از زمان شرکت در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا با توافق هسته‌ای مخالفت نمود. هرچند که ترامپ به کرات از این توافق که توسط دولت اوباما بدست آمده بود، انتقاد می‌کرد ولی دولت او دو بار تصمیم گرفت که به برجام پایبند بماند.[۱۴۲]

از آنجا که امکان خروج یک جانبه آمریکا از این توافق‌نامه بین‌المللی ممکن نبود، ترامپ منتظر فرصتی برای متهم کردن ایران به خروج از برجام ماند.[۱۴۳][۱۴۴] این تلاش‌های دولت ترامپ با یک مشکل بزرگ روبرو بود و آن هم اعلام پایبندی ایران به مفاد برجام از طرف کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود.[۱۴۳] لذا دولت آمریکا سعی کرد تا با تمرکز بر برنامه موشک‌های بالستیک ایران، دولت ایران را ناقض روح برجام نشان دهد.[۱۴۳] ترامپ همچنین مقامات امنیتی و اطلاعاتی آمریکا را برای «پیدا کردن» شواهدی که نقض برجام توسط ایران را نشان دهد تحت فشار قرار داده‌است.[۱۴۵][۱۴۶]

طرح خروج از برجام در اواخر شهریور ماه سال ۱۳۹۶ قوت گرفت و در مهر ماه همان سال، این طرح به‌طور جدی در دستور کار دولت آمریکا قرار گرفت. ترامپ در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۷ اعلام کرد که تصمیم خود را در مورد توافق‌نامه هسته‌ای با ایران گرفته‌است ولی از اعلان عمومی جزئیات آن خودداری کرد.[۱۴۷]

در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ ه‍. ش، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا رسماً اعلان کرد که ایالات متحده از برجام خارج خواهد شد.[۵] او، ایران را متهم به حمایت از حزب‌الله، طالبان، القاعده و سایر سازمان‌هایی که آن‌ها را تروریستی نامید کرد.[۱۴۸] همچنین او بازگشت تحریم‌ها به مانند گذشته را اعلام کرد.[۵]
او با استناد به مطالبی که قبلاً بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل بیان کرده بود، ایران را متهم به عدم پایبندی به این توافق کرده و گفته ایران هرگز به برجام پایبند نبوده‌است.

پس از اعلام خروج آمریکا از برجام، حسن روحانی در گفتگوی زنده تلویزیونی با مردم آمریکا را یک موجود مزاحم دانست که از برجام رفته‌است.[۱۴۹][۱۵۰] او همچنین با اشاره به ادامه رایزنی ایران با متحدان خود و سایر طرف‌های برجام گفت که ایران چند هفته صبر خواهد کرد. اگر در طول این مدت منافع ملت در برجام تأمین شود ایران روند را ادامه خواهد داد؛ ولی اگر برجام بدون تضمین منافع ملت ایران فقط بخواهد کاغذی باشد، «آنگاه راه بسیار روشنی پیش‌روی خود داریم.[۱۴۹][۱۵۰]»

سید علی خامنه ای رهبر ایران در مراسم سالگرد روح‌الله خمینی در تاریخ ۱۵ خرداد ۱۳۹۷، به سازمان انرژی اتمی ایران دستور داد مقدمات لازم برای غنی‌سازی اورانیوم و دستیابی به ۱۹۰ هزار سو را در قالب برجام را آغاز کند.[۱۵۱] او همچنین در سخنرانی ۱۹ اردیبهشت در دانشگاه فرهنگیان با اشاره به صحبت‌های شب گذشته ترامپ هنگام اعلام خروج آمریکا از برجام، با «سخیف و سبک» خواندن سخنان رئیس‌جمهور آمریکا، این سخنان را شامل «بیش از ۱۰ دروغ» دانست که «هم نظام را تهدید کرد، هم ملت را که چنین و چنان می‌کنم.» و افزود: «بنده از طرف ملت ایران می‌گویم: آقای ترامپ! شما غلط می‌کنید.[۱۵۲]»

حسن روحانی اعلام کرد که خروج آمریکا از برجام می‌تواند برای ما دو سه ماه مشکل ایجاد کند.[۱۵۳] وی در نطق تلویزیونی بلافاصله پس از اعلامیه ترامپ در این باره صحبت کرد.

از این لحظه توافق برجام بین ایران و پنج کشور است. در این شرایط باید منتظر باشیم تا شش کشور بزرگ جهانی نسبت به توافق چگونه عمل می‌کنند.[۱۵۴]

در روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ و یک سال پس از خروج یک‌جانبه ایالات متحده آمریکا از برجام شورای عالی امنیت ملی ایران با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد این کشور براساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، اجرای برخی اقدامات در چارچوب این تهعدنامه را متوقف می‌کند.[۱۵۵] این بیانیه در توضیح «کاهش تعهدات» گفته‌است که «جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند.» در پی انتشار این بیانیه حسن روحانی در جلسه هیئت دولت گفت: «از امروز فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین را متوقف می‌کنیم.»[۱۵۶] در بیانیه شورای‌عالی امنیت ملی به کشورهای باقی مانده در برجام شصت روز فرصت داده شده تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی نمایند؛ در غیر این صورت در گام بعدی جمهوری اسلامی ایران «رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.[۱۵۵]» این تصمیم ایران در همین روز طی نامه حسن روحانی به اطلاع سران کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه رسید.[۱۵۷] سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران در تشریح تصمیم شورای عالی امنیت ملی با اعلام اینکه این تصمیم به معنای خروج از برجام یا نقض آن نیست گفت که «ایران خروج از برجام را در دستور کار قرار داده، ولی به صورت مرحله به مرحله.» اما این آمادگی را دارد که «اگر طرف‌های مقابل تعهداتشان را انجام دهند به مرحله قبل برگردد.[۱۵۸]» عراقچی همچنین در واکنش به «کوتاهی اروپا در عمل به تعهداتش در قبال برجام» تهدید کرد که اگر منابع مالی ایران محدود شود و فروش نفت به صفر برسد ممکن است جمهوری اسلامی از «برادران و خواهران افغانستانی بخواهد ایران را ترک کنند.»[۱۵۸][۱۵۹]

پس از بیانیه ایران کشورهای اروپایی عضو برجام و اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای مشترک در واکنش به مهلت ۶۰ روزه ایران برای اجرای تعهدات بانکی و نفتی اعلام کردند هیچ ضرب‌الاجلی را از سوی تهران نمی‌پذیرند.[۱۶۰] همچنین فلورنس پارلی وزیر دفاع فرانسه در واکنش به اقدام ایران گفت که «اگر ایران به تعهدات هسته‌اش احترام نگذارد مسئله فعال‌سازی مجدد سازوکار تحریم‌ها مطرح خواهد شد.»[۱۶۱]

سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در روز سه شنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام با اشاره به عدم پایبندی طرف اروپایی به برجام گفت که «ما با اروپایی‌ها مشکل و دعوایی نداشتیم؛ اما آنها به هیچ‌یک از تعهدات خود عمل نکردند و نمی‌کنند و درعین‌حال مدام ادعا می‌کنند که ما به برجام پایبند هستیم.[۱۶۲]»

نخست‌وزیر انگلیس روز سه شنبه ۲۴ دی ۱۳۹۸ دربارهٔ توافق هسته‌ای با اشاره به اینکه مشکل برجام این است که از نگاه آمریکا این توافق منقضی می‌شود، افزود، اگر بخواهیم برجام را از بین ببریم باید جایگزینی برای آن داشته باشیم. بیایید طرح دونالد ترامپ دربارهٔ برنامه اتمی ایران را جایگزین توافق هسته ای برجام کنیم. اگر قرار است ما برجام را با چیزی جایگزین کنیم، بیایید آن را با یک «توافق ترامپ» جایگزین کنیم. او افزود: رئیس‌جمهور ترامپ یک توافق‌کننده خیلی خوب است. بالاخره یک طوری باید مانع دستیابی ایران به یک سلاح هسته‌ای شویم،[۱۶۳][۱۶۴][۱۶۵] ترامپ با انتشار پیامی در توئیتر نوشت: بوریس جانسون نخست‌وزیر انگلیس گفته‌است که ما باید توافق هسته‌ای ایران را با توافق ترامپ جایگزین کنیم. من موافق هستم.[۱۶۶]

در نهایت دولت روحانی، در پاسخ به عدم اقدام مناسب از سوی اروپا برای حفظ برجام، در چهار مرحله پی در پی به کاهش تعهدات برجامی خود در رابطه با برنامه هسته ای ایران پرداخت.

در شبانگاه ۱۵ دی ۱۳۹۸، و دو روز پس از ترور قاسم سلیمانی در حمله هوایی آمریکا به فرودگاه بین‌المللی بغداد توسط دولت ترامپ، دولت حسن روحانی طی بیانیه ای گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد. مطابق این بیانیه، جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست. بر اساس این بیانیه در گام پنجم کاهش تعهدات، جمهوری اسلامی، آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی ایران در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفوژها» را کنار می‌گذارد.[۶] برخی از مفسران سیاسی، این اقدام را به منزله پایان برجام تلقی کردند.[۱۶۷]

روز سه‌شنبه ۱۳ اسفند ۱۳۹۸ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش سه‌ماهه خود دربارهٔ فعالیت‌های هسته ای ایران را منتشر کرده و نسبت به اینکه ایران اجازه دسترسی بازرسان را به دو مرکز را نداده، انتقاد کرده‌است. آژانس هم‌چنین ایران را از هرگونه اقدامی که بر ضد تعهداتش باشد برحذر داشته‌است.[۱۷۳] آژانس بین‌المللی انرژی اتم اعلام کرد که سه سایت اعلام نشده در ایران را مشخص کرده که احتمالاً محل ذخیره اورانیوم یا فعالیت‌های هسته‌ای است، اما تهران اجازه بازرسی از این سه مرکز را نداده‌است. رافائل گروسی مدیر آژانس طی مصاحبه ای گفت ما روی بازرسی از این سه مرکز تأکید داریم.[۱۷۴]

روز سه شنبه ۲۴ دی ۱۳۹۸ کشورهای اروپایی عضو برجام تصمیم به فعال سازی «مکانیسم حل اختلاف» گرفتند. این مکانیسم روندی است که در صورت طی کردن کامل مراحل، به بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران منتهی خواهد شد.[۱۸۶] وزرای خارجه سه کشور فرانسه، آلمان و انگلستان طی بیانیه‌ای گفتند که ایران به کرات مفاد توافقنامه برجام را نادیده گرفته‌است.[۱۸۷] که البته در ادامه جوزپ بورل رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد اروپا از فعال کردن مکانیسم ماشه منصرف شده‌است و همچنان می‌خواهد برجام را حفظ کند.[۱۸۸]

روز ۳۱ مرداد ۱۳۹۹ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در سخنرانی در جلسه «شورای سیاست‌گذاری ملی» در ویرجینیا گفت: « «ما شدیدترین تحریم‌های تاریخ ایالات متحده را علیه ایران اعمال کردیم و این هفته هم روند بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را فعال کردیم تا تمامی تحریم‌های قبلی سازمان ملل که به تعلیق درآمده بود، دوباره برقرار شوند.»[۱۸۹]

روز شنبه ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۰ مایک پومپئو وزیر امور خارجه آمریکا در گزارشی با عنوان «رژیم قانون گریز: شرحی بر فعالیت‌های مخرب ایران، ۲۰۲۰» ضمن تشریح فعالیت‌های جمهوری اسلامی ایران، چکاندن ماشه بازگشت فوری تحریم‌ها را اعلام کرد، وی گفت ما ماشه بازگشت فوری تحریم‌ها را کشیده‌ایم تا تقریباً همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران برگردد.[۱۹۰]

تلاش دولت ترامپ در شورای امنیت سازمان ملل متحد با مخالفت ۱۳ عضو از ۱۵ عضو این شورا مواجه شد و به شکست انجامید[۱۹۱][۱۹۲][۱۹۳]

همچنین در ادامه، تلاش آمریکا برای فعال سازی کمیته تحریم علیه ایران در راستای اجرای مکانیزم ماشه، از طریق مجمع عمومی این سازمان هم با ۱۰ رای موافق و ۱۱۰ رای مخالف به شکست انجامید.[۱۹۴][۱۹۵][۱۹۶][۱۹۷] هرچند با تمام مخالفت‌ها پومپئو باز هم از ادعای خود دست نکشید[۱۹۸]؛ که در نهایت با روی کار آمدن دولت بایدن، این کشور با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کرد ادعای فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط مایک پومپئو را قبول ندارد و از این ادعا انصراف می‌دهد.[۱۹۹]

در اوایل سال ۲۰۲۱، مذاکرات بین طرفین برای توافق اولیه جهت احیای برجام، در وین انجام شد. اما به دلیل انتخابات ۱۴۰۰، مذاکرات از خرداد ماه متوقف شد. انریکه مورا، نماینده هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا برای احیای برجام، در مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور جدید ایران، در مرداد ماه در تهران شرکت کرد. ایران به دنبال تضمین از اتحادیه اروپا بود که خروج یک جانبه آمریکا تکرار نشود. در ۱۴ اکتبر ۲۰۲۱، ایران و اتحادیه اروپا بر سر برگزاری مذاکرات بیشتر در بروکسل توافق کردند. علی باقری کنی، معاون وزیر امور خارجه ایران، اظهارات انریکه مورا مبنی بر آمادگی اتحادیه اروپا جهت همکاری با ایران و سایر طرف‌ها را تکرار کرد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا به خبرنگاران گفت که امیدوار است مذاکرات جدید موفقیت‌آمیز باشد، اما تأکید کرد که «راهی که ما در پیش داریم، کوتاه و کوتاه تر می‌شود.»[۲۰۰]

در ۲۴ اکتبر ۲۰۲۱، میخائیل اولیانوف، سفیر روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل متحد در وین، درخواست ایران مبنی بر عدم خروج مجدد آمریکا از برجام را «منطقی و قابل توجیه» خواند. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا قبلاً از دادن چنین تضمینی به ایران خودداری کرده بود.[۲۰۱] بیانیه مشترک رهبران فرانسه، آلمان، بریتانیا و ایالات متحده در ۳۰ اکتبر از تعهد آشکار بایدن برای بازگرداندن ایالات متحده به پایبندی کامل به برجام، تا زمانی که ایران هم همزمان به تعهدات خود عمل کند، استقبال کرد.[۲۰۲] مذاکرات با حضور نمایندگانی از ایران، چین، فرانسه، آلمان، روسیه و بریتانیا در ۲۹ نوامبر ۲۰۲۱ در وین از سر گرفته شد.[۲۰۳]

در آغاز دور هفتم مذاکرات، مذاکره کنندگان اروپایی، روسیه، انگلیس، چین و ایران نسبت به احیای برجام ابراز خوش‌بینی کردند. یک دیپلمات اروپایی گفت که در ژوئن ۲۰۲۱، بر ۷۰ تا ۸۰ درصد از پیش نویس احیای برجام، توافق شده‌است. انریکه مورا، مقام اتحادیه اروپا که ریاست مذاکرات را نیز برعهده دارد، گفت که نسبت به آنچه دیده احساس «بسیار مثبت» می‌کند.[۲۰۴][۲۰۵] علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران، هر آنچه را که تاکنون مطرح شده صرفاً یک «پیش‌نویس» نامید و پیش‌نویس جدید خود ایران را ارائه کرد.[۲۰۶] پس از دور هفتم، مذاکره‌کنندگان غربی پیشنهادهای جدید ایران را «غیرقابل قبول» خواندند و شانس کمی برای موفقیت در مذاکره دیدند مگر اینکه ایران موضع خود را تغییر دهد. مذاکره کنندگان ایرانی اصرار داشتند که قبل از کاهش برنامه هسته ای، ابتدا آمریکا همه تحریم‌ها لغو کند که این مورد در تضاد با درک قبلی از «پایبندی همزمان طرفین» بود.[۲۰۷] در ۹ دسامبر ۲۰۲۱، مذاکرات برای احیای برجام ادامه یافت و روسیه و چین فشار دیپلماتیک بر ایران جهت تجدید نظر در موضع خود اعمال کردند. به گفته میخائیل اولیانوف، سفیر روسیه در مذاکرات، «تعدادی از سوء تفاهم‌ها که باعث ایجاد تنش شده بود، برطرف شد و همه تعهد خود را به کار سازنده تایید کردند.» مذاکرات هفته قبل به بن‌بست خورده بود زیرا پیش نویس پیشنهادی ایران که خواستار رفع تمامی تحریم‌ها بود برای مذاکره کنندگان اروپایی غیرقابل قبول بود.[۲۰۸]

دیکشنری تخصصی برساد برای استفاده دانشجویان، پژوهشگران و استادان رشته های مختلف طراحی شده است.
استفاده از خدمات دیکشنری تخصصی برساد کاملا رایگان است.

barsadictionary@gmail.com

Telegram:

@Barsadic

دیکشنری تخصصی برساد برای استفاده دانشجویان، پژوهشگران و استادان رشته های مختلف طراحی شده است. استفاده از خدمات دیکشنری تخصصی برساد کاملا رایگان است.

هدف بخش

«سایت‌خوان دنیای اقتصاد»

گسترش اطلاع‌رسانی است و انتشار این مطلب به معنی تأیید محتوای آن نیست.

در روزهای اخیر و با انتقاد دکتر علی اکبر ولایتی،  عضو کمیته نظارت بر برجام، در خصوص لزوم نگارش فارسی متن برجام دوباره بحث در خصوص این معاهده بین المللی بالا گرفته است. در این مجال قصد داریم از منظر حقوقی، شرایط نگارش متن برجام به زبان فارسی را بررسی نماییم.

پیش از هرچیز باید بدانیم، از منظر حقوق بین المللی و براساس “کنوانسیون ۱۹۶۹ وین، حقوق معاهدات”، برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) یک «معاهده بین المللی» است، از این رو میتوان در خصوص زبان نگارش برجام به این معاهده ارجاع داد. براساس بخش دوم، فصل سوم، ماده ۳۳، بند ۲ معاهده وین، “متن معاهده به زبانی غیر از زبانهایی که اعتبار معاهده به آنها تصدیق شده است تنها در صورتی معتبر محسوب خواهد شد که معاهده آن را پیش بینی کرده باشد، یا طرفهای متعاهد آنگونه که توافق کرده باشند.”

از این رو جهت نگارش متن برجام به زبان فارسی یا هر زبان دیگری اولا باید در خود برجام به وجود متون دیگر اشاره می شد ثانیا دیگر ذینفعان برجام باید آن را به عنوان متن معتبر قبول داشته باشند. 

علاوه بر آن بر اساس بخش پنجم، فصل هفتم، ماده ۷۷ این معاهده، جهت تهیه متن قابل استناد به زبانهای دیگر، نیاز به تشکیل یک «هیات امنا» از طرفین هر معاهده است.

معاهده برجام به انگلیسی

بر اساس متن برجام، نسخه غیر انگلیسی برای برجام تعیین نشده است اما ممکن است اشکال جناب ولایتی و دیگران به همین نکته باشد که چرا در متن برجام یک نسخه فارسی پیش بینی نشده است. جهت پاسخ به این پرسش اجازه دهید فرض کنیم قرار بود یک متن فارسی در کنار متن انگلیسی مورد استناد قرار گیرد. چه اتفاقی می افتاد؟

اولین شرط تهیه متن فارسی برجام این است که باید تمام طرفین و ذینفعان برجام وجود متن فارسی را بپذیرند. با توجه به تعدد و تنوع ذینفعان برجام، پذیرش این امر به نوعی غیر ممکن بوده و توجیه  لزوم وجود متن فارسی  به مذاکراتی در سطح تهیه متن اصلی برجام نیاز داشت!

مضافا اینکه دراین شرایط ممکن بود بقیه کشورها نیز به فکر تهیه متن برجام به زبان خود می افتادند و باید ۶ نسخه از برجام (انگلیسی، فارسی، آلمانی، فرانسوی، چینی، روسی) تهیه می شد. در چنین وضعیتی اگر اختلافی بین متون رخ میداد کدام متن و چگونه مورد استناد قرار می گرفت؟ بعلاوه ؛ جدا از اینکه ماه ها باید زمان صرف تطبیق ترجمه ها می شد و زمینه برای رفع اختلافات و چانه زنی ها بر سر ترجمه فراهم می شد، نهایتا به مانند اکثر توافقاتی که همواره بین ایران و یک کشور غیرانگلیسی زبان امضا می شود، باید یک نسخه انگلیسی هم اضافه شده و توافق می شد که در صورت اختلاف در ترجمه، متن انگلیسی مرجع باشد. لازم به ذکر است، باوجود آنکه سازمان ملل متحد ۶ زبان رسمی دارد، اما هنگامیکه مذاکرات به بحث های دقیق روی متن می رسد، فقط یک متن مبنای مذاکره است که سالهاست زبان متن مذاکره، انگلیسی است.

شرط دوم این است که «هیات امنا» جهت تهیه متن فارسی برجام تشکیل گردد. از آنجا که بین هفت کشور ذینفع برجام، فقط ایران از زبان فارسی استفاده می نماید ترکیب و افراد موثر دراین هیات امنا خود محل اختلاف اساسی بود. حتی در شرایطی که از هر طرف حداقل یک نفر به عنوان امین معرفی شود رای ایران در برابر دیگر ذینفعان، یک به شش است و متن فارسی مطلوب دیگر کشورها، مرجع قرار خواهد گرفت.

همانگونه که شرح داده شد درصورت اصرار ایران به تهیه نسخه فارسی و قابل استناد برجام، شرایط بسیار پیچیده ای رخ می داد که در صورت بروز اختلاف بین متون، شرایط به نفع ایران رقم نمی خورد.

حال فرض کنیم هم ذینفعان برجام به نگارش فارسی متن برجام رضایت دهند و هم متن فارسی به نحوی تهیه گردد، مرجع حل اختلاف کدام متن خواهد بود؟

براساس بخش دوم، فصل سوم، ماده ۳۳، بند ۴ معاهده وین در این شرایط “معنایی برگزیده خواهد شد که نظر به موضوع و هدف معاهده بهترین تلفیق را بین متون مزبور بر قرار می سازد.” این یعنی اختلاف بین متون تقریبا لاینحل باقی مانده و با توجه به ترکیب شش در برابر یک دیگر دینفعان و ایران، عملا دست دیپلماتهای کشور در به کرسی نشاندن نظر خود، خالی می ماند.

از طرف دیگر فرض کنیم کشورهای حاضر در برجام و براساس بند ۳۷ برجام جهت حل اختلاف خود بین متن فارسی و انگلیسی به شورای امنیت سازمان ملل مراجعه نمایند. براساس قوانین سازمان ملل، زبان فارسی به عنوان زبان رسمی این سازمان شناخته شده نیست و عملا شورای امنیت فقط متن انگلیسی را به رسمیت می شناخت. از این جهت نیز متن فارسی برجام نه تنها گره گشا نبود بلکه موجب بروز اختلاف و تضییع حق ایران می شد.

از منظر دیگر، طبق بند ۳ همین ماده، در شرایطی که باز معنایی کلمات محل اختلاف باشد می توان به “قواعد بین المللی مرتبط” رجوع کرد. به عنوان مثال چنانچه در معنای کلمه Lift در برجام اختلافی ایجاد شود ایران به راحتی میتواند به قطعنامه های سازمان ملل که از این کلمه به معنای “لغو تحریم” استفاده شده استناد نماید در حالیکه چنانچه متن فارسی وجود داشته باشد این ارجاع، قابل استناد نیست.

لذا همانگونه که ملاحظه شد حتی با فرض پیش بینی نگارش متن فارسی برجام در این معاهده، وجود این متن نه تنها منفعتی نداشت بلکه محل بروز اختلافات اساسی و دردسرهای دیپلماتیک فراوان خواهد شد.

چنانچه صرف وجود متن فارسی از برجام جهت مصارف داخلی و بحثهای کارشناسی مد نظر باشد که وزارت خارجه، نسخه فارسی برجام را منتشر کرده و در دسترس است.

در پایان خاطر نشان می شود؛ وجود متون متعدد گرچه از نظر معاهده وین به رسمیت شناخته می شود اما به دلیل بروز همین مشکلات عملا استفاده نمی شود و ذینفعان معاهدات، مخصوصا معهاداتی با چند ذینفع، ترجیح می دهند با یک زبان مشترک(معمولا انگلیسی) به نگارش معاهدات بپردازند. لذا قیاس جناب ولایتی در مقایسه برجام با ترکمانچای در وجود متن فارسی عملا مع الفارق است.

گروه نشریات دنیای اقتصاد

درباره ما

کليه حقوق اين سايت متعلق به روزنامه دنيای اقتصاد بوده و استفاده از مطالب آن با ذکر منبع بلامانع است

 

 

رئیس جمهوری آمریکا، دونالد ترامپ تصمیم گرفت که از معاهده برجام به دلیل آنکه این معاهده نتوانست آنطور که باید از منافع ملی ایالات متحده حمایت کند، خارج شود.

برجام رژیم ایران را بیشتر تقویت کرد و منجر به رفتار نامتعارف این کشور شد، در بهترین حالت توانایی این کشور برای غنی سازی برنامه هسته ای را تقویت کرد و فرصت کافی برای پیگیری مطالعات و آزمایش های پیشین خود را ایجاد کرد

رییس جمهور آمریکا عنوان کرد که تمامی تدابیر لازم اتخاذ شده است که هر چه سریعتر تحریمهای مرتبط با فعالیت هسته‌ای ایران را بازگرداند. این تحریمها بخشهای حساسی از اقتصاد ایران را نشانه گرفته است. بخش انرژی  تحریمهای مالی و صنایع پتروشیمی

معاهده برجام به انگلیسی

به گفته دونالد ترامپ این تحریمهای جدید یک دوره تنفسی برای کسانی که در حال تجارت با ایران هستند در نظر خواهد گرفت اما هر گونهارتباط مرتبط با تحریمهای جدید پس از این دوره مشمول شدیدترین مجازاتها خواهد شد

ترامپ عقیده دارد این تحریمهای جدید ایران را وادار خواهد  که در سیاستهای منطقه ای خود تجدید نظر کند. روندی که به عقیده ترامپ برای صلح جهانی نیز اثر کذاتر خواهد بود.

ترامپ در ادامه به اسنادی که جدیدا نتانیاهو در رابطه با فعالیت هسته ای ایران پیش از برجام به نمایش زنده گذاشته بود را دلیلی بر عدم صداقت ایران در مذاکرات و در نتیجه تخلف در انعقاد برجام دانست. ترامپ در ادامه با اشاره به فعالیت منطقه ای ایران در کشورهایی مانند سوریه، عراق ، یمن و لبنان ادعای خود را در رابطه با تحرکات ضد صلح ایران در منطقه عنوان کرد.

ترامپ در ادامه از تمام سازمانهابین المللی و کشورهای مختلف خواست که به آمریکا در دست‌یابیبه راه حلی جدید برای محدودکردن فعالیت های هسته ای ایران کمک کنند.

ترامپ در ادامه به مختصات توافق مورد نظر خود نیز اشاره کرد . در این توافق ایران علاوه بر موارد حقوق بشری و عدم بازداشت شهروندان آمریکایی باید تحرکات منطقه ای خود و حمایت خود را از گروههای شبه نظامی به حداقل برساند. گروههای که به ادعای ترامپ از القاعده و طالبان تا حزب الله را شامل می‌شد علاوه بر این ایران باید استفاده از هرگونه موشک با توانایی حمل سلاح هسته ای را متوقف کند. ترامپ در ادامه خواسته شرکای منطقه ای خود را به عنوان یکی دیگر از خواسته های خود عنوان کرد :افرون بر ایران باید ا تهدید اسرائیل، تحریک حوثی های یمن  و ایجاد بی ثباتی در منطقه خودداری کند.

 

 

اقتصادنیوز: مذاکرات برجامی وین روبه جلوست و باید منتظر نتایج اولیه از مذاکره ایران با طرف های غربی بود.

آدرس : تهران، خیابان مطهری، بین میرزای شیرازی و
سنایی، پلاک ۳۷۰

30 شماره آخر

 

حاشيه‌هاي ساختگي و ‌هاي و هوي بر‌پا شده پيرامون «برجام»؛ مصداق روز‌آمد حكايتي ديرين است در مثنوي: «خاريدن روستايي شير را در تاريكي». اما دير نيست و دور نخواهد بود كه با بر آمدن آفتاب حقيقت آشكار خواهد شد؛ شير گاوي دريده و بر جاي آن نشسته. ماجراي فارسي نبودن برجام نيز بيشتر ناشي از نبود روشني و بعضا جهل خود خواسته يا تغافل و فاقد وجاهت قانوني و منطقي است. لذا اين ادعا مردود است. به اين جهت اين قلم بر آن است تا با ملاحظه اصول و قواعد حقوق بين‌الملل و عرف حاكم بر مذاكرات بين‌المللي به اين سوال پاسخ دهد:

زبان مذاكرات و توافقات/ معاهدات بين‌المللي

گسترش روابط بين‌المللي و تنوع و سرعت آن بي‌شك متاثر از ضرورت برقراري اين رابطه نيز هست. مهم‌ترين ابزار در بر قراري اين روابط «زبان» و گفت‌وگوست آن‌هم در حالي كه تنوع زبان‌ها در دنيا امري گريز ناپذير و لابد است. اين گوناگوني و رنگارنگي اقوام و زبان‌ها در عرصه مراودات بين‌المللي نه تنها مانعي براي ايجاد و توسعه آن نبوده بلكه در پاره‌اي موارد سبب ايجاد انگيزش‌هايي براي برقراري رابطه هم بوده است. در دنياي سياست و ديپلماسي مساله تفاوت زبان يك واقعيت كاملا جدي و بسيار حايز اهميت است. به همين دليل در تمام مذاكرات بين‌المللي كه به واسطه اصحاب آن تنوع زباني وجود دارد مساله تعيين زبان مذاكره ابتدايي‌ترين اقدامي است كه بايد تعيين تكليف شود. در اين مواقع اطراف يك مذاكره توافق مي‌كنند به يك زبان واحد مذاكره را انجام دهند و اگر مذاكره منتج به يك توافق يا معاهده شد، زبان آن توافق/ معاهده نيز مشخص مي‌شود. گاهي يك زبان و گاهي بيش از يكي، با ارزش واحد يا ارجحيت يكي نسبت به سايرين، به عنوان زبان توافق/ معاهده معين مي‌شود. فايده اين تعين اين است كه در صورت بروز اختلاف در متن، به متن منتخب به عنوان متن اصلي رجوع مي‌شود و هر تفسير يا تاويلي كه ضرورت داشته باشد بر اساس آن صورت خواهد گرفت. تعيين زبان معاهده يا مذاكره به شرايط پيرامون آن مذاكره و به ويژه زبان اصحاب و اطراف آن بستگي دارد. در مذاكرات مرتبط با برجام، عملا شش زبان در ارتباط مستقيم بود، بنابراين انتخاب زبان واحد امري اجتناب‌ناپذير و ضروري بود. تعيين زبان انگليسي به عنوان زبان مشترك منطقي‌ترين اقدامي بوده كه مي‌توانست انجام پذيرد زيرا:

معاهده برجام به انگلیسی

نخست: به استثناي امريكا و انگليس ساير اطراف مذاكره به زباني غير از انگليسي تكلم مي‌كنند. پس بهانه تنطيم اين سند توسط انگليسي‌ها به اين منظور كه فقط خود آنها بدانند چيست ايرادي من غير وجه است. دوم- تيم مذاكره‌كننده ايراني به دليل حضور طولاني مدت در كشور‌هاي انگليسي زبان و تحصيل به اين زبان نه تنها به مباني آن كاملا آشنايي دارد بلكه به واسطه نوع و سطح تحصيلات و سابقه اجرايي و اشتغال، نگراني از تعيين زبان مذاكره به انگليسي نداشته. اين موضوع با مراجعه به پيشينه آنها به‌خوبي قابل فهم است. پس آنها به‌خوبي مي‌دانند چه چيزي را امضا كرده‌اند و پذيرفته‌اند! سوم- كثرت استعمال و رايج بودن اين زبان و تسلط تمام اطراف مذاكره به آن نيز دليل بسيار روشن و مسلمي است براي ترجيح آن به ساير زبان‌ها. بعلاوه اينكه انگليسي در عمل زبان ديپلماسي نيز هست.

مزيت انتخاب زبان

شايد امكان انجام يك مذاكره از طريق مترجمان همزمان و بدون انتخاب زبان واحد، ممكن باشد ولي بديهي است در اين‌صورت هم روند مذاكره كند خواهد بود و هم امكان سوء‌برداشت و سوءتفاهم و تلقي‌هاي نابجا وجود دارد. اما مساله تعيين زبان براي نگارش يك توافق/ معاهده بين‌المللي اهميتي ويژه و خاص است. نگارش يك توافق/ معاهده به زبان‌هاي مختلف در صورت بروز اختلاف خود به يك معضل اساسي تبديل خواهد شد زيرا براي رفع اختلاف و تفسير معاهده بايد به مباني حقوقي و مفاهيم و معاني واژه‌هاي مورد اختلاف در تمام زبان‌هاي مورد استفاده مراجعه كرد. به همين دليل معمولا به انتخاب يك يا دو زبان با ارجحيت يكي يا غالبا ارزش برابر با هم اكتفا مي‌شود. بي‌سبب نبود در مذاكرات منتج به تدوين برجام، انتخاب يك زبان به عنوان زبان اصلي مذاكره و توافق، به دليل تنوع زبان‌هاي مرتبط، اقدامي كاملا بجا و شايسته بوده است. به اين ترتيب در صورت بروز اختلاف هر گونه تفسير و تاويل تنها با رجوع به يك متن صورت مي‌گيرد. اين موضوع يكي از برجسته‌ترين دلايل حقوقي در انتخاب زبان مذاكره يا يك توافق بين‌المللي است. وجود حقوقدانان مبرز در فرآيند تدوين «برجام» و نيز تسلط مذاكره‌كنند‌گان به زبان انگليسي مرتفع‌كننده بسياري از نگراني‌ها ناشي از تفسير و تاويل احتمالي متن «برجام» است. انتخاب زباني غير از فارسي براي نگارش متن برجام اقدامي غير متعارف نيست و لو آنكه يك سوي آن ايران و موضوعي مرتبط با ايران باشد. اين استدلال كه چون ايران طرف اصلي اين توافق است پس بايد متن آن به فارسي يا فارسي هم باشد، استدلالي است كه تمام اطراف غير‌انگليسي زبان مي‌توانستند به آن استناد كنند. در اين‌صورت با بروز اختلاف، تامين منافع و حفظ حقوق به دست آمده وسيله برجام اگر ممكن هم مي‌بود كاري سخت و شايد دشوارتر از خود توافق بود. صرف انتخاب يك زبان غير فارسي نيز دليلي براي تفويت منافع و مصالح ملي ما نيست چنانكه بسياري از معاهدات بين‌المللي كه در حال حاضر ايران به عضويت آنها درآمده و مانند يك قانون داخلي در حال اجرا و قابل استناد هستند، به زباني غير از فارسي و عمدتا انگليسي هستند. انتخاب يك زبان براي برجام و با كمي مسامحه قابل انكار، انتخاب زبان انگليسي براي نگارش آن، شايد يكي از برجستگي‌هاي آن و ظرافت‌هاي اعمال شده توسط تيم مذاكره‌كننده باشد؛ اقدامي موافق عرف و رويه‌هاي معمول و متعارف.

كلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت، متعلق به روزنامه «اعتماد» است.

صادق زیباکلام: من در جوانی هم مشروب می‌خوردم هم دوست دختر داشتم! +فیلم

چند ناگفته قابل تامل از انتشار خبر دیدار اخیر روحانی با رهبر معظم انقلاب

جسارت علی مطهری به ساحت امام راحل/ آیت الله منتظری به خاطر دفاع از حق مردم یک مقام عالی را از دست داد!/ بازخوانی کارنامه تاریک شیخ شاید ساده لوح

من ذاتا تند هستم و قابل کنترل نیستم/ بابا اصرار داشت جواب آیت الله یزدی را بدهم/ اغلب بچه‌های روزنامه در خارج مشغول به کار شدند، بی‌بی‌سی، ایران اینترنشنال و…

دومین پروژه اصلاح طلبان علیه دولت رئیسی +جزئیات

معاهده برجام به انگلیسی

هشدار روزنامه اصلاح طلب: موتور نقد جهانگیری روشن خواهد شد!/ هشت نکته در این باره بخوانید

عکس/ بازدید رهبرانقلاب با لباس ناشناس

هشدار جالب معاون حقوقی روحانی به اروپایی‌ها

روایت منصوب دولت روحانی از شرایط کنونی/ با آمدن رئیسی سه اتفاق مهم در کشور افتاده

کشف ارثیه جدید دولت روحانی برای رئیسی

چند ناگفته قابل تامل از انتشار خبر دیدار اخیر روحانی با رهبر معظم انقلاب

از تخریب تیم مذاکره کننده تا تله توافق موقت/ تیم ظریف لیگ برتری بود، تیم باقری خشن و محلی است! +جزئیات

اهانت چندباره اینستاگرام به مردم ایران/ سکوت و انفعال همچنان ادامه دارد + پنج نکته

عکس/ بازدید رهبرانقلاب با لباس ناشناس

از عدم مذاکره مستقیم با آمریکا چه امتیازی در وین هفت بدست آوردیم؟

نویسنده: علی امیدی، دانشیار روابط بین الملل دانشگاه اصفهان

معاهده برجام به انگلیسی

دیپلماسی ایرانی: در روزهای پایانی سال 2021،  دور هشتم مذاکرات وین (27 دسامبر) آغاز شد. پیش از این، علی باقری، مذاکره کننده ارشد ایران به مسکو سفر کرد و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز با همتای چینی خود تلفنی صحبت کرد تا هماهنگی لازم با متحدین ایران صورت داده باشند. پیشتر از این،  آقای ابراهیم  رئیسی، رییس جمهوری جدید ایران در یک برنامه تلویزیون دولتی ایران   گفته بود: «ما به دنبال مذاکره برای مذاکره نیستیم. به دنبال مذاکرات نتیجه‌محور هستیم. و نتیجه‌ای هم که به دنبالش هستیم این است که تحریم‌ها برداشته شوند.» وزیر امور خارجه ایران نیز با اشاره به «حسن‌نیت» مقامات تهران برای «ادامه مذاکرات نتیجه‌بخش تا لغو تمامی تحریم‌ها علیه ایران» تأکید کرد: «آمریکا و ترویکای اروپایی باید بدانند که پنجره مذاکرات برای همیشه باز نخواهد ماند. حسین امیرعبداللهیان در مقاله‌ای که به‌طور اختصاصی برای روزنامه کامرسانت، چاپ مسکو  نوشت تأکید کرد جمهوری اسلامی قصد دارد به «تلاش‌های فعال دیپلماتیک در جهت لغو تحریم‌های آمریکا» ادامه دهد.

پیش از این، هیئت ایرانی به ریاست علی باقری  در مذاکرات قبلی وین پنج شرط را مطرح کرد. اولین خواسته ایران در وین، لغو تحریم‌های مرتبط با برجام و تحریم‌ها با عناوین دیگر است.
دو شرط  دیگر هیأت ایرانی در مذاکرات وین امکان راستی آزمایی لغو تحریم‌ها و نیز دادن ضمانت است.  تهران در این دور از مذاکرات همچنین، جبران خسارات وارده به ایران و بازگشت همه طرف‌ها به پایبندی به توافق هسته‌ای را به عنوان شروط چهارم و پنجم خود مطرح کرده است. ایران همچنین دو سند پیشنهادی راجع به لغو تحریم ها و اقدامات هسته ای متناسب تهران به طرفین مذاکرات وین ارائه کرده و منتظر دریافت پاسخ است.

به نظر می رسد خواسته کانونی مقامات دولت جدید ایران برای موفقیت مذاکرات هسته ای،  لغو تحریم های استراتژیک مانند آزادی صادرات نفت ایران و انتقال پول های ایران  و همچنین ضمانت امریکا در عدم تکرار تجربه دولت دونالد ترامپ در خروج از برجام است. بقیه مطالبات ایران بیشتر ابزار چانه زنی است تا یک شرط تعیین کننده یا بازدارنده. چون ایران  تحت‌‌‌تاثیر ضرب‌‌‌المثل ایرانی «مارگزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌‌‌ترسد» به مذاکرات جدید هسته ای می نگرد و به گونه ای تضمین در تداوم تعهد امریکا را می طلبد. همانطور که مقامات امریکایی از جمله رابرت مالی بیان کرد آمریکا آمادگی دارد که در ازای بازگشت ایران به تعهدات برجامی و طولانی ساختن زمان گریز هسته ای، تحریم های استراتژیک را نیز بصورت گام به گام معلق کند. ولی دولت بایدن قادر نیست تحریم های مصوب کنگره امریکا علیه ایران را لغو کند یا اینکه ضمانت بدهد که دولت بعدی امریکا متعهد به برجام خواهد بود. از طرف دیگر، دولت امریکا همچنین قادر نخواهد بود که برجام را تبدیل به معاهده کند و به تصویب مجلس سنای امریکا برساند. ولی یک راه حل میانی برای اطمینان دادن ایران وجود دارد و آن هم پذیرش قضاوت اجباری دیوان دادگستری لاهه است. 

معمولا در اکثر معاهدات بین المللی برای حسن اجرای مفاد این معاهدات توسط کشورهای متعاهد و یا حل و فصل اختلافات بعدی، شرط پذیرش قضاوت اجباری دیوان دادگستری درج می شود. اما مشکل اینجاست که برجام یک معاهده نیست. اما برای این مشکل راه حل وجود دارد. کشورهای اطراف برجام می توانند این سند را ذیل توافقنامه یا مودس ویوندی قرار بدهند. طبق بند 1 ماده 2 حقوق معاهدات، «معاهده عبارت است از یک توافق  بین المللی که بین کشورها بصورت کتبی منعقد شود و مشمول حقوق بین الملل باشد، صرف نظر از عنوان خاص آن و اعم از اینکه در سندی واحد یا در دو یا چند سند مرتبط به هم منعکس شده باشد.» بنابراین، توافقنامه یا مودس ویوندی مکتوب  نیز مشمول حقوق معاهدات قرار می گیرند. در این صورت، از یک طرف نیاز به تصویب مجلس سنای امریکا یا مجلس ایران نخواهد بود و از طرف دیگر، تعهد لازم الاجرا برای دولت های بعدی امریکا خواهد بود. چون در صورت خروج مجدد دولت امریکا از برجام، ایران می تواند به دیوان دادگستری مراجعه و تقاضای خسارت کند. در اینجا، قضات دیوان دادگستری با رجحان حقوق بین الملل بر حقوق داخلی کشورها، پرونده را قابل پذیرش می دانند و به قضاوت می پردازند. این موضوع می تواند نقش بازدارنده حقوقی برای دولت های بعدی امریکا در خروج یکجانبه از برجام ایفا کند و ایران نیز با انگیزه بیشتری به پذیرش دیپلماسی روی می آورد. از طرف دیگر، برای اینکه درزهای حقوقی توافق جدید هسته ای بسته شود، لازم است که اطراف برجام، سند جدید را امضا کنند. چون طبق بند 1 ماده 12 حقوق معاهدات، امضای یک سند، شرط لازم پذیرش مفاد یک سند و تعهدات حقوقی مربوطه است.  همچنین در آن سند باید قید شود که  رضایت پایدار یک کشور به التزام در قبال یک معاهده یا توافقنامه از طریق امضای نماینده آن کشور حاصل خواهد شد.

کلید واژه ها:
ایران مذاکرات هسته ای ایران و امریکا برجام مذاکرات وین تضمین برای عدم خروج امریکا از برجام

0